‘Hoşgeldin ramazan’ – ‘Welkom ramadan!’
‘Hoşgeldin ramazan’ – ‘Welkom ramadan!’
“Mag je ook geen water drinken?”, ”Ook geen koffie?”, ”Is het niet moeilijk?”, “Komaan, niemand ziet dat toch?”, ”Mag je ook geen kauwgum?”, ”Eet maar, ik zal het niemand vertellen.”, “Je mag toch wel zoenen?”, “Ik zou dat nooit kunnen doen!”, enzovoort. De grappigste van vaak gestelde vragen tijdens de ramadan is de volgende: “Ramadan? Jammerdan…”
Vele moslims zullen deze vragen waarschijnlijk al verschillende keren gehoord hebben. Omgekeerd zullen de niet-moslims deze vragen al diverse keren gesteld hebben aan hun moslimvrienden. Indien niet, zullen ze waarschijnlijk toch bij jou zijn opgekomen.
Als je aan de eerste de beste niet-moslim de vraag stelt wat vasten voor moslims betekent, dan is het antwoord vaak het volgende: “zij mogen van zonsopgang tot zonsondergang niet eten, niet drinken en ook niet roken”. Dat klopt ook! Maar vasten betekent meer. Naast het onthouden van deze wereldse geneugten heb je ook de spirituele aspecten van de vasten.
Vasten is een geloofsoefening die in alle tradities voorkomt. Het vasten was vóór de opkomst van de islam al een bekend verschijnsel. Zo kenden de oude Egyptenaren en oude Grieken reeds het vasten. Maar ook bij joden en christenen is vasten een gekende geloofsoefening om tot inkeer te komen. Ook het boeddhisme beschouwt het als een mogelijke hulp bij het onderzoeken van drijfveren, maar heeft daarover geen regelgeving.
In de Koran staat hierover het volgende: “Jullie die geloven! Aan jullie is voorgeschreven te vasten, zoals het was voorgeschreven aan hen die er vóór jullie waren… (2/183)”.
De betekenis van het vasten kan je vanuit de islam als volgt samenvatten:
Versterving: het leven wat matigen, tot innerlijke rust komen en opstaan voor Allah.
Solidariteit: een gematigde levensstijl aannemen, denken aan de medemens, de armen en eenzamen.
Evenwicht: proberen om je innerlijke evenwicht te herstellen.
De ramadan beleef je zowel individueel als gemeenschappelijk. De erkenning van Allah, het bestrijden van je ego (een eigen strijd voor zelfbeheersing en standvastigheid), je zoektocht naar sociale en geestelijke rust, je onthouden van wereldse geneugten die in andere tijden wel zijn toegestaan, zorgen voor een individuele beleving.
De meest schitterende vasten bestaat erin om de menselijke zintuigen en organen gelijktijdig en samen te laten vasten… (Ogen, oren en mond onthouden zich van het kwade).
Met het vasten volgen we een soort dieet dat zowel voor het lichaam als voor de ziel gezond is. Door te vasten, leg je jezelf een soort discipline op.
Het maatschappelijke aspect van het vasten beleef je sterk omdat er in deze maand vaker samen wordt gegeten en gebeden met familie, kennissen, buren en vrienden. Maar ook omdat je stilstaat bij het gegeven ‘solidariteit’ met je medemens.
Ik vat mijn ramadan altijd met de volgende woorden samen: “Ik word meer mens tijdens de ramadan!”.
Negende maand van de islamitische kalender
De maand ramadan is de periode waarin de moslims moeten vasten. Het is de negende maand van de islamitische kalender. Deze kalender telt 10 dagen minder dan onze kalender. Daarom vindt de ramadan en de andere heilige dagen en nachten elk jaar 10 dagen eerder plaats.
Dit jaar begint de ramadan op 13 april, volgend jaar zal dat dus 10 dagen eerder vallen. Hoogstwaarschijnlijk zal Pasen, het einde van de christelijke vasten, en het begin van de ramadan in 2022 op dezelfde dag plaatsvinden.
De ramadan wordt ook de Koran-maand genoemd. Het is de maand waarin de eerste verzen van de Koran werden geopenbaard. Tijdens de heilige nacht Qadr, de 27ste nacht, zijn de eerste Koranverzen geopenbaard aan Mohammed (vzmh).
Tijdens de ramadan wil men de gelovigen laten ervaren wat het betekent om honger te lijden. Het is een periode van delen met de hele gemeenschap, maar vooral ook met behoeftigen.
Tijd van verzoening
Naast het vasten en bidden is de ramadan ook een tijd van verzoening. Iedere gelovige nodigt minstens éénmaal vrienden, kennissen, familie, medegelovig of niet, uit voor een eetmaal. Vanaf zonsondergang worden familie en kennissen bezocht en eet men gezamenlijk de iftar-maaltijd. De iftar-maaltijden zijn daarom fantastische gelegenheden om de ramadansfeer te ervaren en met elkaar in gesprek te gaan. Uiteraard is dit in tijden van corona not done.
Dit geeft dan een extra gelegenheid om de eigen gezinsbanden te versterken. Een maand lang met je eigen bubbel de ramadan beleven, kan op den duur vervelend lijken, maar persoonlijk heb ik vorig jaar één van mijn beste ramadans beleefd.
Andere jaren werd ik als individu of met mijn gezin uitgenodigd om plaats te nemen aan de tafel van anderen. Niet enkel de maaltijd, maar ook het gebedsmoment achteraf werd gedeeld met anderen. Vorig jaar werden deze momenten gedeeld met mijn gezin. Het gaf een wederzijds gevoel van sterke verbondenheid, van eenheid onder hetzelfde dak.
Dit jaar zal het waarschijnlijk niet anders zijn. Corona geeft ons de mogelijkheid om de ramadan anders in te vullen dan gewoonlijk.
Winter-ramadans zijn gemakkelijker in de beleving dan de zomer-ramadans. De duur van het vasten is immers afhankelijk van de stand van de zon. Omdat de dag korter is in de winter moet je overdag dus ook minder lang vasten.
Vol gedekte tafels zijn verleidelijk
Volgens de Koran mag men eten en drinken op elk moment van de nacht tot men in het daglicht een witte van een zwarte draad kan onderscheiden. Wat niet betekent dat de moslims zich vanaf zonsondergang volproppen met voedsel.
Gezond eten blijft een belangrijk gegeven in het leven van een moslim. Toch merk je in deze maand vaak vol gedekte tafels. Je kan dan natuurlijk verleid worden om te overdrijven, maar de nuchterheid van je verstand moet de bovenhand hebben.
In aanloop van de ramadan zie je vaak gezondheidsspecialisten op tv die raad geven hoe je de ramadan op een gezonde manier kan doorbrengen. Belangrijk is dat je een evenwicht zoekt tussen je honger, de verleiding en vooral je gezondheid.
Sommigen zien de ramadan als een dieet, de ideale gelegenheid om af te vallen. Maar er zijn niet veel moslims die echt afvallen. Veeleer zijn er zelfs die bijkomen. De maaltijd is vaak ook afhankelijk van de cultuurverschillen en tradities.
Tarawhee, het nachtgebed
Na een dag vasten volgt een gebed en de iftar-maaltijd om de vasten te ‘breken’. Na de iftar is het gebruikelijk dat men familie en vrienden gaat bezoeken. Naast de vijf dagelijkse gebeden wordt tijdens de ramadan in de moskee het tarawhee– of nachtgebed gehouden, dat twee tot drie keer langer is dan een gewoon gebed.
Erbij horen en herkansing
Hoewel niet alle moslims actief praktiserende moslims zijn, doen velen mee met de ramadan. Zelfs kinderen, die eigenlijk niet moeten vasten, doen graag mee om erbij te horen.
Uit onderzoeken blijkt dat het geloofsgehalte (bezoek aan moskee, reciteren uit de Koran, meer deelname of steun aan goede doelen, enz.) sterk stijgt tijdens de ramadan. Als islamleraar wens ik dan soms ook dat het elke dag ramadan zou zijn.
Voor moslims is de ramadan een maand om eventjes de wereld opzij te laten en om met hun geloof bezig te zijn. Een periode waarin je een herkansing krijgt van Allah om Hem te herinneren. Een herkansing om je geloof te verbeteren, om je minstens voor een maand te verdiepen in je geloof, een maand waar je wordt aangeraden om Allah, zijn gunsten, om je medemensen te herinneren. Een maand waar je wordt gevraagd om je aardse genoegens te beteugelen. Het is een godsdienstoefening waarbij je hele geloof aan bod komt.
De profeet Mohammed (vzmh) zegt het volgende: “De islam is op vijf zuilen gebaseerd; de geloofsovertuiging, het gebed, de vasten, de aalmoes en de bedevaart.”
Deze zuilen zijn de primaire geloofspunten van het geloof. Naast het geloven op zich heb je deze geloofspunten nodig om een stevige onderbouw te hebben voor je verdere geloofsleven. Als één van de fundamenten niet stevig is, riskeer je een crisis, zo ook met je geloof.
Het vasten verbindt eigenlijk al de zuilen: het behelst zowel het bidden, de aalmoes (gift), als de voorbereiding op de pelgrimstocht, die 2 maanden na de ramadan kan worden verricht. Na de ramadan beginnen de kandidaten zich voor te bereiden op deze tocht.
Herinnering en dankbetuiging
De ramadan herinnert ons de gunsten van Allah en is een dankbetuiging voor deze gunsten. Een mens die alles heeft, is meer bezig met wat hij heeft. Zo gaat het ook met de gunsten van Allah. Hij die alles heeft geschapen en ons alles heeft gegeven, verdient het ook om te worden herinnerd. De ramadan is een periode om Hem te geven wat Hij verdient, namelijk dank. Niet enkel met woorden maar ook met daden.
‘s Morgens, vlak voor de eerste schemering, stoppen de moslims allemaal samen met eten en drinken. Over heel de wereld wordt dit gebaar gesteld. Allahs gebod “stop met eten” wordt kordaat uitgevoerd. Hetzelfde geldt ook bij zonsondergang. Men wacht op het juiste tijdstip om te gaan eten. Iedereen wacht tot een gelijkaardig gebod: “eet”.
Solidariteit met wie honger heeft
De vasten doet ons ook denken aan onze medemensen. Vooral de armen en zij die hongerlijden krijgen een grote plaats in onze gedachten. Een vastende mens die de hele dag niets eet en drinkt, maakt enigszins hetzelfde mee als de mensen die honger hebben en samen met ons op deze wereld leven en nochtans ook recht hebben op hetzelfde voedsel.
Dertig dagen lang, elke dag opnieuw maken we hetzelfde mee en uiteindelijk voelen we mee met die mensen. Het denken en het voelen zal ons ertoe moeten aanzetten om daden te ondernemen om wie honger heeft te helpen.
Een onderhoudsbeurt
Vasten verstevigt ook je gezondheid. Naast de innerlijke weerstand die je verdient met het vasten, komt je gezondheid ook tot een evenwicht. Ieder mens snakt elk jaar naar een rustige vakantie. Want iedereen heeft behoefte aan een rustperiode. Zelfs in een fabriek worden de machines voor en tijdje stopgezet voor een onderhoud.
De vasten is eigenlijk ook een onderhoudsbeurt voor je inwendige lichaamsdelen. Vooral je spijsverteringsorganen komen hierbij aan bod. Met het vasten verminder je het werk van je maag. Naast deze rust voor ons lichaam laten we eigenlijk onze geest ook tot rust komen.
Musahaba, tafakkur, shukr…
1. Musahaba is zelfkritiek of zelfondervraging. De zelfkritiek kan worden beschreven als het zoeken en ontdekken van het innerlijke zelf en de spirituele diepte en het uitoefenen van de noodzakelijke spirituele en intellectuele inspanningen om de ware menselijke waarden te verwerven en de gevoelens te ontwikkelen die deze waarden aanmoedigen en voeden. Zo kan men een onderscheid maken tussen goed en kwaad, gunstig en schadelijk en een oprecht hart behouden.
2. Tafakkur (bezinning) is een vitale stap in de bewustwording van wat er gebeurt rondom ons. Dan kunnen we er besluiten uit trekken. Het is een gouden sleutel om de deur der ervaringen te openen, een kweekbed waar de bomen van waarheid worden geplant en de ogen van het hart worden geopend. De profeet Mohammed zegt hierover het volgende: “Geen daad van aanbidding is zo belonend als de bezinning. Bezint u daarom over de overvloedige gaven van God en de werken van zijn Macht”.
3. Shukr of dankbaarheid. In het hart leeft de échte dankbaarheid, die wordt geuit doorheen de overtuiging en de erkenning dat alle geschenken van God komen. Het eigen leven stemt zich daarop af.
Suikerfeest of ramadanfeest
Na een periode van 29 à 30 dagen vasten is het tijd om te feesten. Het feest op het einde van deze maand wordt onterecht Suikerfeest genoemd. Een verwijzing naar het overvloedig benutten van zoetigheden tijdens de feestdagen, maar ook naar de inzameling van snoep door kinderen op deze dagen.
Dit is te vergelijken met Driekoningen. Kinderen die huis aan huis gaan kloppen, de mensen feliciteren met hun feest en in ruil snoep krijgen. Als kind keken we ernaar uit om zoveel mogelijk huizen te bezoeken en heel veel soorten snoep te verzamelen. Een traditie waarmee onbewust de ramadanbeleving aan kinderen wordt doorgegeven.
Eid al-Fitr
De juiste benaming verwijst naar de verplichte aalmoes die je als vastende moslim schenkt: de Fitr, een kleine bijdrage die enkel tijdens de ramadan kan worden gegeven. Fitr is een gift voor de minderbedeelden in de samenleving, en ze is verplicht voor iedereen die het zich kan veroorloven.
Het is de benaming van deze aalmoes die op het eind van de ramadan aan het feest wordt gegeven, namelijk Eid al-Fitr. Maar even ingeburgerd zijn de benamingen Suikerfeest of Ramazan Bayrami (ramadanfeest).
Belangrijkst is echter hoe je deze dagen van vreugde en blijdschap invult. Het zijn momenten waarop de moslim de gunsten van Allah kenbaar maakt en waarop hij/zij zich dankbaar toont door deze vreugde te delen met zijn naasten en de gemeenschap.
Op de eerste feestdag bidt men vroeg in de ochtend gezamenlijk in de moskeeën. Hier wordt dan de betekenis van het betreffende feest uitgelegd. Men begroet en feliciteert elkaar. Als uiting van dankbaarheid trekt men z’n mooiste kleren aan.
De jongeren gaan langs bij de ouderen. Gezinnen bezoeken elkaar. Ze eten en drinken samen. Het is geen uitzondering dat een huis op een dag door vijftig bezoekers wordt bezocht. Telkens als nieuw bezoek komt, vertrekt het vorige om opstopping te voorkomen. Deze logistiek hoeft niet van tevoren te worden geregeld, maar wordt aangevoeld door de gasten.
De vreugde wordt tijdens dit feest bij sommige moslims ook gekoppeld aan de beleving van ‘een afscheid’. De moslim bouwt namelijk een soort vriendschap op met de maand ramadan. In veel moskeeën treft men aan het begin van de ramadan het opschrift ‘Welkom ramadan’ aan. Op dezelfde manier wordt er in de laatste dagen van deze maand “Vaarwel ramadan” opgehangen.
Bahattin Koçak
Bahattin Koçak is islamleraar en voorzitter van Platform B.
https://www.platformb.be/
