Van Embrapa via de Belgische ambassade naar Veadeiros

Drukke dagen met onverwacht een uitstap in het Nationaal Park Veadeiros. Begin mei een rijke ontmoeting met Fundação Mais Cerrado (‘Stichting Meer Cerrado’). Zij nodigden me prompt uit voor een unieke natuurwandeling.

Maar eerst hebben we nog de activiteit op de Belgische ambassade in de federale hoofdstad Brasília. Onderweg passeren we Embrapa (vergelijkbaar met het Vlaamse Ilvo). We bezoeken een tentoonstelling over de geschiedenis van de organisatie.

Alles begon in 1973, met de petroleumcrisis, die ook een graancrisis was. Embrapa werd opgericht om de Groene Revolutie, die op aandringen van Amerikaanse belangen en geldschieters in de jaren 1960 begon, verder uit te bouwen. In dezelfde periode importeerden de Verenigde Staten ook allerlei Pinksterkerken om de bevrijdingstheologie van de katholieke en de oudere protestantse kerken te dwarsbomen.

Embrapa

De locomotief van de zogenaamde Groene Revolutie (die erg zwart voor de bevolking uitpak(te)) is de wonderboon: soja. Embrapa begon dan ook meteen in 1974 met de ontsluiting van de Cerrado. De Cerrado moest de graanschuur van de wereld worden. Anno 2022 lijkt dat nogal goed gelukt: de Cerrado is voor 54 procent platgelegd en vol met soja gezet, die richting Europa en China wordt verscheept.

Onder de linkse president Lula da Silva kreeg Embrapa twee vleugels: een vleugel om de grootschalige exportlandbouw verder uit te bouwen én een kleiner vleugeltje om de Agricultura Familiar te ondersteunen. In het historisch overzicht, dat in Bolsonaro-tijden werd gemaakt, is daar niets van te merken. Embrapa werd de laatste jaren dan ook grondig geherstructureerd. Consequentie: de kleine vleugel werd compleet geamputeerd en de opgebouwde kennis van al die jaren wordt gewoon vergeten en vernietigd. Gezinslandbouw: out!

Embrapa brengt vooral een succesverhaal, maar vergeet te vermelden dat er momenteel 60 miljoen hectares in degradatie zijn; deels richting verwoestijning. Anno 2021 was Brazilië verantwoordelijk voor 40 procent van de wereldwijde ontbossing. En dan wordt de vernietiging van savannes, zoals de Cerrado, nog niet eens meegerekend.

Belgische ambassade

Na dit ‘historisch’ oponthoud dan maar naar de Belgische ambassade. Al zeven jaar krijgt Wervel daar een forum om de Cerrado internationaal te thematiseren.

De huidige ambassadeur, Patrick Herman, heeft zijn voorgeschreven vier jaar bijna uitgedaan en nodigde mij toch op de valreep nog eens uit. Het werd een sterke activiteit met een panel van onze partner ISPN (Instituto Sociedade População e Natureza), een mevrouw als vertegenwoordiger van het Federale District, een spreker van WWF-Brazilië en een vertegenwoordiger van de Europese Unie.

Zelf kreeg ik het slotwoord om mijn twee laatste boeken en ons Cerradowerk van Wervel toe te lichten. Ik benadrukte in mijn minitoespraakje vooral het feit dat ik tijdens deze tournees de Brazilianen niet culpabiliseer, maar telkens over de verantwoordelijkheid van de Europese Unie spreek en schrijf.

Het kan wat elitair overkomen, de context van een ambassade met tal van ambassadeurs uit diverse landen, maar het geeft ons toch een trompet om het belang van de Cerrado internationaal aan te kaarten.

Nationaal Park Veadeiros

Nadien reizen met we met de companheiros van Mais Cerrado naar het Nationaal Park Veadeiros.

Onderweg passeren we o.a. São João D’aliança, de stad afficheert zichzelf als ‘toegangspoort tot de Chapada dos Veadeiros’ (hoogvlakte), maar voor de milieubeweging is het de ‘hoofdstad van ontbossing en soja’. Het is dan ook onderweg te merken: immense vlaktes, waar de soja al geoogst is en waar nu de ‘safrinha’ van maïs opschiet. Het is opvallend dat veel van de fazenda’s ‘katholieke’ namen hebben: Sagrada Família, São Paulo, Santa Clara. Namen van heiligen in het kader van de vernietiging.

Ondertussen zie je dan plakkaten van die geïmporteerde Pinksterkerken met slogans als Só Jesus salva (‘Alleen Jezus redt’). Mij niet gelaten dat Jezus redt, maar dan moeten wij wel de handen uit de mouwen steken om aan een betere wereld te werken. En dat willen die Pinksterkerken nu juist niet.

Het is dan ook geen toeval dat ze de extreemrechtse president Jair Messias Bolsonaro steunen. Tegenover de bevrijdingstheologie zetten ze dan ook de ‘theologie van de voorspoed’, van het geld dus. Nochtans zijn vele aanhangers van de Pinksterkerken arme mensen.

De levensstandaard in de gemeente is door de sojavloed er niet op vooruit gegaan. Integendeel, in heel Brazilië worden mensen en volkeren voor soja van hun grond verjaagd. En de sojaproductie zelf levert maar één werkkracht per 180 hectare op.

Het zal in oktober nog spannend worden bij de presidentsverkiezingen met de tweestrijd tussen Lula da Silva en Bolsonaro…

Van goud naar toerisme

We komen aan in Vila São Jorge, waar Bruno zijn Pousada Taiua heeft. Vila São Jorge was een wijk van garimperos (gouddelvers). Er wonen ongeveer duizend mensen, maar het gouddelven is nu omgeturnd in toeristisch onthaal. Omdat het water van de rivier, met zijn watervallen en vele kristallen zo gezond is, is er veel aanbod van therapieën, massages, etc. In de kleine gemeenschap huizen er wel 20 religies; de meeste in de richting van esoterie.

São Jorge is een onderdeel van Alto Paraíso, ‘Hoog Paradijs’. Het is wel een paradijs dat bedreigd wordt. Het is anno 1961 gesticht door dezelfde president Juscelino Kubitschek die in 1960 Brasília stichtte.

De oppervlakte was toen 625.000 hectare. In 1972 werd het verkleind naar 171.924,54 ha en in 1981 werd het tot 65.514 ha gereduceerd. In 2017 werd het weer wat uitgebreid tot 240.611 ha. En momenteel, in deze Bolsonaro-tijden is de druk groot om terug te gaan naar de situatie van 1981.

Het gebied is beschermd omdat je op de bergen en de rotsige ondergrond toch niet aan landbouw kan doen. Dat is een fenomeen dat je op vele plaatsen in de wereld ziet. De vastgoedsector wil nu wel zijn slag slaan.

We krijgen een gids van ICMBio: het Instituto Chico Mendes (ter verdediging van de biodiversiteit). Het is een instituut van het ministerie van Leefmilieu, ook al is dat ministerie onder deze regering nogal uitgekleed. Veel minder middelen. Gelukkig hebben ze de naam ‘Chico Mendes’ nog niet geaborteerd, want hij werd vermoord vanwege zijn niet aflatende strijd om het Amazonewoud en zijn rubbertappers te verdedigen.

De paden zijn heel professioneel aangelegd. We beginnen zelfs met een pad voor rolstoelgebruikers. Ook zij kunnen dit park aan hun trekken komen. Er is ook programma om scholen en kinderen zoveel mogelijk met de natuur kennis te laten maken.

We zien dan ook heel wat kinderen genieten in het water. Centraal staat het ‘Projeto Pato-Mergulhão’ (Mergos octosetaceus). Het is een grote eend die alleen in zuiver water voorkomt. Daarom is ze zo zeldzaam en werd ze uitgeroepen tot ‘ambassadeur’ van de Braziliaanse wateren.

Er is een netwerk van 38 organisaties die opkomen voor het behoud van het Nationaal Park. Maar zoals bij het iconische Amazonewoud komen Braziliaanse regeringen pas in beweging met proteststemmen uit andere landen, bijvoorbeeld uit Europa. Er is nog werk aan de winkel. Ook voor ons.

Luc Vankrunkelsven

Alto Paraíso, Goiás, 4 mei 2022

ISPN (Instituto Sociedade População e Natureza) https://ispn.org.br/biomas/cerrado/

https://cerradovivo.ispn.org.br/pt_br/

Lees verder (inhoud juni 2022)