Slachtoffers en zondebokken
Het moment was aangebroken om de confrontatie met de plaats van onheil aan te gaan. De nachtmerrie was nog niet voorbij. Het kon overal gebeurd zijn, trachtte men mij te troosten. Mogelijk, maar de agressie bleef haperen. Inbraken gebeuren in elk land, dat spreekt voor zich. Desalniettemin liet de tornado, die die nacht gedurende slechts enkele minuten door mijn huis tekeer was gegaan, terwijl wij er niet waren, diepe wonden na. Het was tijd om te gaan en te kijken welke antwoorden lagen te wachten op de vele vragen die ik had.
Voor mijn vertrek uit Freetown had ik nog mijn bezorgdheid geuit bij een vriend. Een bevolking wordt al decennialang gedwongen om met het uiterste minimum rond te komen en krijgt er een mondiale crisis bovenop. Zullen we nog eens herhalen dat de zwakkeren altijd harder getroffen worden? En hoe ga je hier mee om als je er middenin zit?
Ik meen al jaren dat ik het als moeder met een minimaal inkomen niet uitsluit in staat te zijn tot dubieuze acties als mijn kroost nood heeft aan eten of medicijnen. Het huis werd evenwel niet overvallen door moeders, de huidige toestand is er wel één die zorgen baart.
Ook de onweders boezemen nu angst in. Sinds Mali verheug ik me op de heftigheid van de tropische regens, vooral omdat ze daar zo heerlijk verfrissend en schaars zijn. Hier in Sierra Leone kreeg mijn verlangen naar het begin van het regenseizoen een wrange bijsmaak.
De immense hoeveelheid water die uit de lucht valt, berokkent elk jaar opnieuw enorme schade. In augustus 2017 werd een catastrofale aardverschuiving die talrijke families met zich meesleurde, wereldnieuws.
Daarenboven neemt tijdens het regenseizoen het aantal inbraken toe. Mijn ervaring voedt de perceptie dat het er dit jaar nog meer zijn, een gegeven dat niet door iedereen wordt bevestigd. Maar dat dieven, ik niet meer, uitkijken naar het regenseizoen is een feit. Ze profiteren van een dubbel voordeel: het helse lawaai van de stortregens en de donder dekken hun obscure ondernemingen toe terwijl het merendeel van de bevolking tijdens een hevig onweer geen stap buiten waagt.
In juli deden daarenboven op sociale media berichten de ronde dat criminelen uit zijn op vreemde valuta. De vrije val van de leone kent immers geen einde. De regering deed een poging om het vertrouwen in de door inflatie getroffen lokale munt te herstellen door het schrappen van drie nullen.
Sinds 1 juli betalen we met nieuwe bankbiljetten. ‘New notes, same value’ is de slogan. De ‘zeros of shame’ verdwenen, maar de waarde van een bankbiljet blijft dezelfde. Het klopt bijgevolg niet dat we nu bevrijd zijn van het grote aantal briefjes dat nog steeds nodig is bij simpele transacties. De bewering van de regering dat men nu geen plastic zakken meer nodig heeft om geld af te halen in de bank, is onjuist.
De vraag die ook de oppositie zich stelt, is wat het nu verandert aan de economische situatie van het land en hoeveel deze ‘cosmetische zet’ heeft moeten kosten. Het antwoord blijft zoek.
Het is verleidelijk me te nestelen in de slachtofferrol met nood aan een schuldige en de regering maakt het me niet moeilijk. Mijn frustratie fluistert me in dat wat ons is overkomen ook hun fout is. Zij zijn de zondebok. Waarom laten zij het land steeds meer afdalen in armoede zodat degenen zonder gewetensbezwaren nog meer aangemoedigd worden woonwijken onveilig te maken?
Toen las ik in MO*-magazine het artikel over president Julius Maada Bio die de abortuswetgeving probeert te versoepelen. Nooit is een situatie volkomen zwart-wit. Met trots kijk ik vanuit dit kleine landje naar de grote kanjer aan de andere kant van de oceaan. Wij zetten op dat vlak wel een stap vooruit.
Een andere verdienste die op het palmares van zijn regering kan worden geschreven, is het afschaffen van de doodstraf vorig jaar.
Maar wit is de situatie niet en evenmin ben ik de enige die ontevreden is. Dat werd duidelijk tijdens de gewelddadige opstanden in de eerste helft van augustus. De manifestanten toonden hun frustratie op een verwoestende manier en net dat frustreerde de rest van de bevolking.
De agressie vond voornamelijk plaats in het oosten van de hoofdstad, waar het leven goedkoper is, waar mensen dichter op elkaar wonen en waar ontevredenheid en teleurstelling makkelijker ontsporen en in steden in het binnenland met name Makeni, Kamakwei, Lungi en Port-Loko.
Aanvankelijk was aangekondigd dat het zou gaan om een betoging tegen de stijging van de prijzen, maar al gauw werd het politiek en eisten de manifestanten het einde van de heerschappij van president Maada Bio.
De dagen na de onlusten volgde een politiek steekspel, tijdens dit verkiezingsjaar zeer zeker niet het laatste, tussen SLPP, de Sierra Leone People’s Party van de president, en APC, het All People’s Congres, de partij van de oppositie. Maada Bio liet geen kans voorbijgaan om de schuld op de schouders van de oppositie te schuiven. Ook de populaire burgemeester van Freetown, Yvonne Aki-Sawyerr, lid van APC, moest eraan geloven, en zou mee hebben aangezet tot demonstreren.
Minister van Buitenlandse Zaken, David Francis, beschreef het geweld als een terroristische aanval tegen de staat, goed gepland en gefinancierd om de vrede in het land te verstoren, kort samengevat het werk van APC. Ook de regering kent de voordelen van slachtofferschap en zondebokken.
Zijzelf werden dan weer met de vinger gewezen in verband met het feit dat internet tijdens het hoogtepunt van het oproer voor een paar uur werd afgesloten.
Interessant is dat er naast politici en manifestanten een derde hoofdrol kan worden toebedeeld aan influencers op sociale media. Zij riepen de burgers op tot deze staking en dit al weken voor de protesten begonnen. De Sierra Leoner die schuilgaat achter de naam ‘Adebayor’ wordt beschouwd als een belangrijke aanstichter.
Die influencer had twee jaar geleden al opgeroepen om de regering omver te werpen. Vanuit Eindhoven vuurt hij zijn opruiende antiregeringsberichten af op de talrijke gefrustreerde jongeren. Voor hen is hij een held, voor anderen de duivel.
Dat Adebayor gehoord werd, bleek uit de talrijke plunderingen. Een aanzienlijk aantal politiekantoren moest eraan geloven en dit nooit zonder collaterale schade. Ik leerde het fenomeen kennen tijdens de demonstraties in de Guineese hoofdstad Conakry.
Nabijgelegen kraampjes en informele eetplaatsen voorzien families van dikwijls hun enige inkomen, een investering die tijdens hevige opstanden in geen tijd met de grond gelijk wordt gemaakt. Maar bovenal liet een te groot aantal mensen het leven, en dit aan beide kanten. Het zou gaan om zes politiemensen en ten minste 21 burgers, dat zijn dan nog de officiële cijfers.
Op 10 augustus kenden de protesten een hoogtepunt. Die dag grepen de ordediensten al gauw naar de avondklok om controle over de situatie te krijgen, en werd deze al om 15 uur ingesteld. Het zou (maar) voor drie dagen zijn en dan wel van 19 tot 7 uur.
Terwijl ik nog volop aan het verwerken was en naarstig zwoegde aan de beveiliging van ons domein, kwam deze maatregel als een geschenk uit de hemel. Het bevel gaf me tijdelijk een gevoel van veiligheid, een gevoel dat nog veel maatregelen en tijd nodig zal hebben om weer aan te groeien.
Nieuwe prikkeldraad glinstert op de ommuring, zoals gebruikelijk hier, de tuin is beter verlicht, alle ramen op het gelijkvloers kunnen op slot, een tweede ijzeren deur binnen in het huis vormt een bijkomende hindernis voor de indringers en er is meer personeel.
Twee nieuwe nachtwakers wier mooie dromen ik vooralsnog lijk te betalen en trouwe medewerkers waarmee de symbiose alleen sterker wordt. Het huis wordt veiliger, de vraag wanneer en of ik me ook veilig kan voelen, blijft terugkomen.
Met weinig aanleg tot verslavingen zou ik, als het moet, in het hokje van de workaholic gaan zitten. Hard werken heeft zijn diensten meermaals bewezen. Het is een toevlucht die mij rechthoudt tijdens ontwrichtende stormen. Ik kwam en ging aan de slag, als vanzelf.
Het werken aan de veiligheid van het huis gaf energie om verder te gaan. Na mijn terugkeer, liet ik na enig uitstel ook de kinderen komen en ten slotte ook de gasten. Ik geef me een jaar om te observeren hoe het gevoel van veiligheid in mezelf evolueert. Veilig voelen en veilig zijn, het blijft wazig.
Ik zoek ook posttraumatische stressstoornis op en leeslijsten van bijbehorende emoties. Mij springen angst, schuld en schaamte in het oog. Samen met de regering kan ik opgaan in de rol van slachtoffer op zoek naar een zondebok en het verantwoordelijkheidsvraagstuk omzeilen. Het werkt niet. Ik voel me verantwoordelijk. De nieuwe maatregelen die ik nam, had ik al eerder kunnen uitvoeren. Schuldgevoel is een oude vertrouwde.
’s Avonds blijf ik vooralsnog voornamelijk thuis, als een vogel die haar vleugels spreidt over haar nest, alsof die niet te kraken zijn. Ik wil eveneens de nieuwe nachtwakers nog wat observeren, maar besef achteraf dat ik me ook verstop. Ik schaam me. Tijd zal het nodig hebben, word ik weerom getroost. Ik geloof in de grote rol die tijd speelt.
De tijd die aanspoort om terug te komen en de confrontatie aan te gaan, die duurt om te helen en die niet is aangebroken om deze plaats, waar onder de omgewoelde aarde vaste grond zit, te verlaten.
Anna Van Malder
Anna Van Malder woont en werkt in Freetown, de hoofdstad van het West-Afrikaanse Sierra Leone. Zij bericht op regelmatige basis voor deze nieuwsbrief. Zij woont al twintig jaar in West-Afrika. In Mali runde ze een reisbureau en een B&B. Tien jaar later trok ze met haar kinderen naar Guinee, waar ze Engelse lesgaf. Daarna trokken ze verder naar Freetown, waar ze nu lesgeeft én mensen van overal ontvangt in gastenkamers.
Link naar artikel in MO*-magazine over abortus: ‘Sierra Leone onderneemt stappen om abortus te decriminaliseren’ (IPS) https://www.mo.be/nieuws/sierra-leone-onderneemt-stappen-om-abortus-te-decriminaliseren
Lees verder (inhoud oktober 2022
