Steun Russische en Oekraïense deserteurs en dienstweigeraars, ze saboteren de oorlog van onderuit
Oekraïense en Russische gewetensbezwaarden moeten bij ons asiel krijgen, vinden vredesactivisten Kornee van der Haven (Belgisch-Luxemburgse Quakers), Sam Biesemans (Europees Bureau Gewetensbezwaarden) en Ludo De Brabander (Vrede vzw). Dit opiniestuk verscheen ook op 2 januari in De Standaard.
De oorlogsmoeheid onder soldaten neemt toe aan het front in Oekraïne. Aan beide kanten deserteren soldaten, of ze vluchten voortijdig zodat ze niet hoeven te vechten. Volgens Eurostat zijn 650.000 Oekraïense mannen tussen 18 en 64 jaar als vluchteling geregistreerd in de Europese Unie en enkele buurlanden. Velen weigeren hun legerdienst te doen.
Aan de Russische kant loopt het aantal deserteurs de jongste maanden in de honderden. Meer dan 300.000 dienstplichtigen hebben Rusland al verlaten.
Wie een militaire moraal hanteert, zal spreken van lafheid. Vanuit pacifistisch perspectief is het veeleer een daad van dapperheid waarmee je de oorlog van onderuit saboteert. En wie geeft die soldaten ongelijk?
De oorlog is een bloedige loopgravenstrijd geworden waarbij de strijd om enkele meters terreinwinst dagelijks het leven kost aan honderden soldaten aan beide kanten van het front. Uiteraard zien veel jongemannen het niet zitten om zich te laten vermalen door die oorlogsmachine.
“Dit is een criminele oorlog. Ik wil daaraan niet meewerken en niemand doden, of gedood worden”, getuigde Danil, een Russische gewetensbezwaarde die momenteel in Duitsland verblijft, vorig jaar in een interview met de Duitse NGO Connection e.V.
Onzekere situatie
Terwijl het aantal dienstweigeraars toeneemt, wordt hun positie onzekerder. Steeds vaker worden ze juridisch vervolgd. België zou, net als andere landen die mensenrechten ernstig nemen, die groep in bescherming moeten nemen en asiel moeten bieden. Het recht van burgers op de weigering om de wapens op te nemen en anderen te doden, is verankerd in verschillende internationale mensenrechtenverdragen.
Maar in België blijft het stil, vooral van de kant van de politiek. Hoelang houdt de Belgische regering dit nog vol, hoelang kan ze de kop nog in het zand steken?
België is niet het enige EU-land dat de ogen sluit voor de problematiek. Danil wacht in Duitsland al bijna twee jaar tevergeefs op asiel. In veel landen krijgen Russische gewetensbezwaarden of deserteurs niet zomaar asiel. Andere EU-lidstaten werken zelfs actief mee aan de vervolging van gewetensbezwaarden door hen uit te zetten.
Zo heeft Litouwen gedreigd Olga Karatch, een Wit-Russische mensenrechtenactiviste die opkomt voor gewetensbezwaarden, uit te zetten naar haar thuisland, waar haar leven in gevaar is.
In Oekraïne lopen sinds kort vier nieuwe processen van de staat tegen gewetensbezwaarden. De woordvoerder van de Oekraïense Pacifistische Beweging, Joeri Sjeljazjenko, een vredesactivist die dienstweigeraars ondersteunt, werd afgelopen zomer zonder enige waarschuwing onder huisarrest geplaatst. De bizarre aanklacht luidt: ‘steun aan de Russische oorlogspropaganda’.
Door zijn huisarrest – dat nu al een halfjaar duurt – kan hij zijn belangrijke ondersteuningswerk niet uitvoeren, wat waarschijnlijk het voornaamste doel is van de intimidatie en de vervolging.
De Oekraïense minister van Defensie dreigde eind december 2023 met sancties tegen Oekraïense mannen in het buitenland die weigeren om mee te vechten (zie: DS 21 december https://www.standaard.be/cnt/dmf20231221_96883276 )
Drie maanden eerder drong de regeringspartij van president Volodimir Zelenski er bij de EU op aan om die mannen uit te leveren. Het hoofd van de Poolse grenspolitie beloofde toen te zullen meewerken aan de arrestatie en uitlevering van Oekraïense mannen, als Oekraïne daarom zou vragen. De verwachting is dat Zelenski binnenkort het formele verzoek zal doen om dienstplichtige mannen uit te leveren aan zijn land.
Ook de Belgische regering zal dan kleur moeten bekennen. Als ze de rechten van gewetensbezwaarden ernstig neemt, is juridische bescherming tegen uitlevering van groot belang. Het huidige statuut van ‘tijdelijke bescherming’ voor Oekraïense vluchtelingen biedt die bescherming niet. Een asielstatus is daarom urgenter dan ooit, zeker voor Russische en Wit-Russische mannen wier leven in gevaar is als ze teruggestuurd worden.
Sleutelpositie
Dat de Belgische overheid niet of nauwelijks voor het recht op gewetensbezwaar opkomt, getuigt niet alleen van politieke onwil, maar ook van politieke kortzichtigheid. Hoe kan er aan de oorlogspolitiek van Vladimir Poetin ooit iets veranderen als we de soldaten niet steunen die haar van onderuit ondermijnen?
En hoe kan Oekraïne ooit een EU-lidstaat worden als het land kritische stemmen monddood maakt en internationale mensenrechtenverdragen aan zijn laars lapt?
België verkeert met zijn huidig voorzitterschap van de Europese Raad in een sleutelpositie om de vervolging van gewetensbezwaarden stop te zetten en dienstweigeraars uit de oorlogvoerende staten asiel te verlenen.
Het Europees Parlement heeft dat ook al in een resolutie gevraagd. De Russische deserteur Danil geeft zelf aan dat veel van de jonge Russische mannen die overwegen om dienst te weigeren, zich gesteund zouden voelen door de EU-erkenning van hun recht op asiel.
Dat zou een belangrijk politiek signaal kunnen zijn dat meer dienstplichtigen ertoe aanzet om de oorlog de rug toe te keren. Die verzwakte steun voor de oorlog kan op de lange termijn zelfs doorslaggevend zijn om de oorlogvoerende staten te dwingen tot overleg over een staakt-het-vuren en een weg naar vrede.
Sam Biesemans (EBCO)
Ludo De Brabander (Vrede vzw)
Kornee van der Haven (Belgium-Luxembourg Quakers)
Dit opiniestuk verscheen in De Standaard van 2 januari 2024: https://www.standaard.be/cnt/dmf20240101_96881158
Parlementaire vraag van Eva Platteau (Groen), federaal parlementslid, aan Nicole de Moor (CD&V), staatssecretaris voor Asiel en Migratie
Betreft: Asiel en bescherming voor Russische oorlogstegenstanders (versie van 11 januari 2024)
Door de oorlog in Oekraïne zijn er Russische dienstplichtigen die er niet willen aan deelnemen en naar het buitenland vluchten, maar er zijn er ook die reeds als student in het buitenland verblijven en om die reden niet naar Rusland willen terugkeren. Oorlogstegenstanders riskeren jarenlange gevangenisstraffen in Rusland. Hun verlangen naar asiel of tijdelijk humanitair verblijf in ons land verdient uw aandacht om politieke oplossingen te vinden.
Op 16 februari 2023 heeft het Europees Parlement een resolutie aangenomen (2023/2558 RSP) die de volgende paragraaf bevat: “verklaart zich solidair met en steunt de moedige personen in Rusland en Belarus die zich tegen de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne uitspreken; eist dat de lidstaten bescherming bieden en asiel verlenen aan Russen en Belarussen die worden vervolgd omdat zij zich hebben uitgesproken tegen of hebben geprotesteerd tegen de oorlog, alsmede aan Russische en Belarussische deserteurs en gewetensbezwaarden.”
Ter herinnering: het recht op gewetensbezwaren tegen militaire dienst wordt erkend als een fundamenteel mensenrecht, zowel in het raam van de EU-Verdragen, de Raad van Europa als de Verenigde Naties. Zie bijvoorbeeld de publicatie van het VN-Hoog Commissariaat voor Vluchtelingen (OHCHR): https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Publications/ConscientiousObjection_fr.pdf
Niettemin blijft het de verantwoordelijkheid van elke EU-lidstaat om op basis van haar nationale wetgeving te beslissen welk gevolg ze verleent aan de individuele verzoeken van asiel of bescherming van veelal jongeren die niet aan deze oorlog willen deelnemen.
In Frankrijk heeft het Nationaal Hof voor het Asielrecht (Cour nationale du droit d’asile) op 20 juli 2023 geoordeeld dat Russen die weigerden deel te nemen aan de oorlog in Oekraïne het vluchtelingenstatuut kunnen aanvragen om zo niet medeplichtig te worden aan oorlogsmisdaden van het Russische leger.
In Duitsland, is er in complementariteit op het klassiek asielrecht, ook een soepele toepassing van de humanitaire bescherming die wordt toegekend aan Russische oorlogsopposanten die één of andere band met Duitsland hebben (bijvoorbeeld er gestudeerd of gewerkt hebben, familiebanden, faam van hun anti-oorlogsactie); Duitse ambassades kunnen in deze laatste procedure een aanspreekpunt voor de betrokkenen zijn.
In Oekraïne hebben de autoriteiten de wettelijke bepalingen inzake het recht op gewetensbezwaren tegen het dragen van wapens voor de tijd van de oorlog opgeschort, waardoor gewetensbezwaarden voor de rechtbank moeten verschijnen en er tot een zware gevangenisstraf worden veroordeeld.
Dit recht werd in Rusland niet opgeschort of afgeschaft, maar de toepassing ervan wordt wegens de militarisering van de maatschappij bemoeilijkt of niet toegepast.
Overwegende dat het verlenen van een subsidiaire bescherming om humanitaire redenen een gunst is die wordt verleend aan de meest kwetsbare personen of personen in een uitzonderlijke situatie die hen rechtmatig belet naar hun land van herkomst terug te keren en dat het besluit valt onder de bevoegdheid van u als staatssecretaris.
Gelet op de regels en het beleid inzake internationale bescherming, zouden wij graag willen weten welke maatregelen u en uw regering al neemt of zou kunnen nemen om Russische en Wit-Russische burgers die zich tegen de oorlog in Oekraïne verzetten, in ons land tijdelijke of internationale bescherming te bieden?
Ook vragen wij u en de regering Russen die in België verblijven en weigerden deel te nemen aan de oorlog in Oekraïne actief bescherming te bieden tegen uitleveringsverzoeken van Rusland in verband met mogelijke gevangenisstraffen in het kader van het non-refoulementbeginsel.
Zij zouden het vluchtelingenstatuut moeten kunnen aanvragen om niet medeplichtig te worden aan oorlogsmisdaden van het Russische leger.
Antwoord van staatssecretaris Nicole de Moor, (ref. 752), in antwoord op de vraag van parlementslid Eva Platteau (Groen):
“Elke persoon heeft het recht om een verzoek om internationale bescherming in te dienen, ook Russen. De Belgische asielprocedure zal dus ook onverkort voor hen gelden.
We zien de laatste tijd geen bijzondere toename van het aantal verzoeken om internationale bescherming door Russen. Voor 2022 waren dit er 725.
Waar de verzoekers om internationale bescherming voorheen bijna hoofdzakelijk Tsjetsjenen waren, zien we sinds het conflict wél meer personen van Russische afkomst. De gezinssamenstelling varieert. Vooral alleenstaande mannen geven aan niet te willen vechten. Sommige personen hebben deelgenomen aan protestacties en vrezen de Russische autoriteiten.
Er is op zeer regelmatige basis Europees overleg over het gemeenschappelijk visumbeleid. Naar aanleiding van de gedeeltelijke Russische militaire mobilisatie hebben de lidstaten de EU-Commissie verzocht de richtsnoeren voor de afgifte van visa aan Russen aan te passen. Deze richtsnoeren zijn er gekomen na het besluit tot opschorting van de toepassing van de visumversoepelingsovereenkomst tussen de EU en Rusland.
Deze richtsnoeren wijzen op de veiligheidsrisico’s en laten een strengere controle toe bij visumaanvragen uit Rusland. Zo kunnen consulaten aanvragers die geen essentiële reden hebben om te reizen, zoals toeristen, een lagere prioriteit geven bij het toekennen van visumafspraken.
Sinds de opschorting van de visumversoepelingsovereenkomst kan de behandelingstermijn verlengd worden en kunnen bijkomende bewijsstukken worden gevraagd. Humanitaire visumaanvragen bij de Belgische diplomatieke post zullen, zoals dit steeds het geval is, op basis van de elementen in het individueel dossier geval per geval beoordeeld worden.”
Nicole de Moor, staatssecretaris voor Asiel en Migratie
Conversations with the Russian conscientious objectors Danil and Vladimir
“Those who are against the war waged by Putin’s regime should speak out together in public”
For more information, please visit https://en.Connection-eV.org/article-3990
In October 2023, Connection e.V. interviewed the two conscientious objectors Danil and Vladimir from Russia. The interviews were conducted in Russian and can now be streamed on the YouTube channel @RefusetoKill. Both English and German subtitles are available.
Danil (https://youtu.be/esNiz1bbMCc) came to Germany on a visit visa in January 2022. After the war in Ukraine began, he decided to apply for asylum:
“When the war started, I realized that I didn’t want to leave. I am against the war, against Putin’s regime. I had already spoken out publicly beforehand and had taken part in rallies. I don’t want to go to war. For me, this war is a criminal war (…). Applying for asylum was the only chance to stay here. After the first hearing, my application was rejected by the Federal Office for Migration and Refugees. I filed an appeal against this.”
His brother Vladimir (https://youtu.be/2sILReKS4ZI) was still living in St. Petersburg at the start of the war and was called up in September 2022. He then fled to Germany. His asylum application is still pending, too: “I was born in Ukraine. I came to Russia when I was three. Where am I from? Am I Ukrainian? Am I Russian? I never made a distinction, for me it has always been the same. And now they have divided us. They’re practically telling me to ’take the gun and kill my grandmother’”.
Links:
Youtube channel @RefusetoKill: https://www.youtube.com/@RefusetoKill
Video of the interview with Danil: https://youtu.be/esNiz1bbMCc
Video of the interview with Vladimir: https://youtu.be/2sILReKS4ZI
Video 2024 #ObjectWarCampaign – Macht mit! https://www.youtube.com/watch?v=JmwcZZo8FnM&t=1s
Lees verder (inhoud januari 2024)
