Aidan Chambers (1934-2025)
Op 11 mei 2025 overleed Aidan Chambers op 90-jarige leeftijd. Hij werd op 27 december 1934 geboren in county Durham (VK). Na zijn diensttijd bij de Royal Navy werd hij leraar en vervolgens zeven jaar lang monnik. Zijn jeugdromans zijn alom geprezen. Met Postcards from No-Man’s Land won hij de prestigieuze Carnegie Medal en de US Michael L Printz Award.
In 1975 besluit Chambers een begin te maken met een zestal bij elkaar horende jeugdboeken, waarvan Breaktime (Verleden week) het eerste is. Pas bij het schrijven van het tweede boek besluit hij dat het een serie moet worden. Hij noemt deze zes boeken de Dance Sequence. In 1996 nam Dirk Terryn contact met hem op om De Tolbrug te bewerken tot een theatervoorstelling. Hij schreef onderstaand in memoriam.
Het was een winterdag in 1995, geloof ik. Ik trok naar het Theater op het Zuid, waar Aidan Chambers kwam spreken. Ik had vier boeken uit de ‘Dance Sequel’ gelezen en wilde graag iets doen met het laatste boek in de reeks: De Tolbrug. Ik zou met hem proberen uit te zoeken of dat kan en hoe dat dan verder moet.
Bart Moeyaert leidde hem in. Je voelde hoe ook hij door de boeken van Aidan was geraakt. Na de lezing kon je in de cafetaria boeken kopen en laten signeren.
Ik vroeg of ik hem even kon spreken. We gingen apart zitten, hij maakte tijd en verwittigde me dat het een grote uitdaging zou zijn. “Er zijn met dat verhaal al pogingen ondernomen in Duitsland en Zweden’” vertelde hij, “maar die draaiden telkens op niets uit.” We praatten nog wat over literatuur, zijn andere boeken, de reacties van jongeren uit mijn klassen daarop. We zouden in ieder geval contact houden.
Wat volgde, was een uitvoerige briefwisseling en een lange telefoon met Bart Moeyaert. Zoveel gulheid van beiden! Ga ervoor, was het gevoel dat eruit sprak.
Mijn droom kreeg snel versterking. Ik liet Robby Cleiren en Pieter Embrechts het boek lezen en zij waren, net als ik, overtuigd door het verhaal. Ik kende hen nog toen ik hen begeleidde in het theateratelier. Zij waren intussen jonge acteurs. Afgestudeerd. Robby betrok Sofie Sente erbij en later volgde ook scenograaf Stef Stessel. Allen wilden De Tolbrug naar de planken vertalen.
Aidan had gelijk: het schrijfproces zou niet eenvoudig worden. Onze theaters in ons hoofd waren erg verschillend, de stukken uit het boek ook. Robby en ik maakten samen met Aidan een bewerking die dan daarna door mezelf werd vertaald.
Pieter kwam met een voorstel af. Ondertussen speelden de acteurs in andere producties en werden eerdere voorstellen geruild voor nieuwe ideeën. We werden een nog hechtere ploeg. Ieder van ons verdiepte zijn contact met Aidan door de verschillende ontmoetingen en de individuele brieven.
De tijd bracht raad, ook door de afstand die we konden nemen van onze eerste leeservaring die zich tegelijkertijd kon verdiepen en kon ontdoen van ballast. We ontdekten hoe ook Aidan deze voorstelling erg graag wilde.
In september 1998 waren er klaar en konden we hem en het publiek verrassen met wat de laatste maanden was geland op een vlakke vloer. Vijftig voorstellingen in Vlaanderen en Nederland zouden volgen en in 2001 een nieuwe tournee vanuit HetPaleis nadat de voorstelling de Hans Snoekprijs (voor beste voorstelling) ontving in 1999.
De Tolbrug leerde me hoe literatuur niet alleen ontspannend, ontroerend en vermakend kan zijn, maar ook een levensverhaal uitdaagt, vormt en verdiept. Ik kreeg voor het eerst inzicht in ‘het genie van de schrijver’, een gave om verhalen die ‘ertoe doen’ op zulke manier te verwoorden dat de lezer zich erin herkent, of sterker nog zich laat meevoeren in een stroom van levenservaringen ver voorbij de eigen grenzen.
Die ervaring zou nog verder worden verdiept door de ontmoeting met dr. Jane Davis in 2012. Shared Reading leerde me dat we de voorstelling die we als lezer in ons hoofd maken ook ter plekke kunnen delen met anderen.
Samen Lezen en Het Lezerscollectief zouden in 2014 een belangrijk deel in mijn leven worden. Ik bracht jullie samen in deSingel en jij leerde de eerste generatie leesbegeleiders je inzichten rond De Leesomgeving (The Reading Environment).
Vorig jaar ontmoette ik je Italiaanse uitgever in Modena: nog steeds worden je leesbevorderende inzichten gesmaakt en gedeeld. We nemen kortverhalen van je op in onze bundels. Het verhaal van Izumi uit Dit is alles fascineert onze deelnemers aan de opleidingen, telkens weer.
Je moet dansen op mijn graf werd door François Ozon verfilmd onder de titel Été 85. De geschiedenis van Barry en Hal werd die van David en Alex en het kader verschoof van de Engelse naar de Normandische kust. De film kwam in 2020 in roulatie. Je was blij met het resultaat.
Bedankt Aidan. Tien jaar geleden deelde je je inzichten rond de leesomgeving met onze eerste generatie leesbegeleiders. We namen kortverhalen van je op in onze bundels. Het verhaal van Izumi uit Dit is alles trof onze deelnemers aan de voorbije opleiding.
Op 16 mei 2025 kwamen we samen met een aantal vrienden in je geliefde stad Amsterdam die jou inspireerde voor Postcards from No-Man’s Land. We deelden verhalen over jou en vierden je leven als auteur en als vriend.
Niets is wat het lijkt.
Je verhalen en je persoon leven in ons verder.
Dirk Terryn
Dirk Terryn richtte in 2014 Het Lezerscollectief op waarvan hij nu voltijds coördinator is.
Aidan Chambers (Wikipedia), met overzicht van zijn oeuvre:
https://en.wikipedia.org/wiki/Aidan_Chambers
https://nl.wikipedia.org/wiki/Aidan_Chambers
