“Bij de twee kanten heerst de mening dat er alleen vrede kan zijn als de andere zijde verdwijnt” – Tom Khaled Würdemann over verzoening in Israël/Gaza

door · Gepubliceerd · Geüpdatet

Tom Khaled Würdemann, 31 en Duitser van Syrische afkomst, promoveerde aan het Instituut voor Palestinastudies in Beiroet, Washington en Jeruzalem. Hij is onderzoeker aan de Hogeschool voor Joodse studies en het Centrum voor Transculturele studies in Heidelberg. Hij werkte mee aan onderzoeksprojecten zoals ‘Gathering the dispersed. State Evasion and States-Marking in Modern Jewish, Kurdish an Berber History’, en ‘Beyond Conflict and Coexistence. An Entangled History of Jewish-Arab Relations.’ Sinds 2024 is hij wetenschappelijk medewerker ‘Ambivalent Enmity’ aan de universiteit van Heidelberg.

In een interview met Shila Behjat in de Duitse krant Die Zeit reflecteert hij over wat er voor een echte verzoening tussen Palestijnen en Israëli’s nodig is na het recente staakt-het-vuren dat er kwam onder zware druk van de Amerikaanse president Donald Trump. Hier volgt een samenvatting van het interview.

Over het vredesplan

Belangrijk is wat het voor de burgerbevolking van Gaza betekent. Het blijkt dat het plan een verbetering is tegenover de vorige voorstellen. Hamas zal Gaza niet langer als vesting misbruiken. Premier Netanyahu en president Trump schijnen hun fantasieën van etnische zuivering te hebben opgegeven. En Arabische staten hebben zich verplicht om ter plaatse actief te worden.

Een tweestatenoplossing?

Alle mensen die ik ken, staan positief tegenover dit idee. Er moet maximale druk worden uitgeoefend opdat deze ‘deal’ zou worden aanvaard. Alleen Trump heeft invloed op Netanyahu. De invloed van de EU is in Jeruzalem momenteel tot nul herleid.

Voor Hamas zou de deal hopelijk het begin kunnen zijn van politieke onbeduidendheid. Maar het is moeilijk te zeggen wat het voor de organisatie zelf en voor het grotere project van het Arabische islamisme betekent, namelijk het idee van het heroveren van Palestina als symbool van een islamitische moderne identiteit.

Tom Khaled Würdemann, onderzoeker aan de Hogeschool voor Joodse studies in Heidelberg (foto: Heidelberg Centre for Transcultural Studies, Universität Heidelberg).
Tom Khaled Würdemann, onderzoeker aan de Hogeschool voor Joodse studies in Heidelberg (foto: Heidelberg Centre for Transcultural Studies, Universität Heidelberg).

Hoe kijkt de internationale solidariteitsbeweging voor Palestina naar het plan?

Grote delen van de solidariteitsbeweging met Palestina, vooral uit het ‘anti-imperialistische’ linkse kamp en de islamisten verwerpen het plan. Op deze vorm van solidariteit was de strategie van Hamas gebaseerd. Opnieuw zien we dat het niet over de Palestijnen zelf gaat, maar om de symbolische opdracht van Palestina.

Hoe reageert Jeruzalem?

Ik ben er net geweest. Ik ervaarde tegelijk grote warmte en hardheid. Zowel bij de Joodse families als in Palestijnse restaurants werd ik gastvrij ontvangen. Maar zodra het over politiek ging, reden de meningen zich vast. Bij de twee kanten heerst de mening dat er alleen vrede kan zijn als de andere zijde verdwijnt.

Veel Palestijnen zijn ervan overtuigd dat men alleen in waardigheid en veiligheid kan leven als het land Israël er niet meer is. En vele Israëli’s geloven dat er alleen veiligheid kan bestaan als de Palestijnen geen echte politieke inspraak hebben.

Dat is de tegenspraak in beide groepen: privé is er nabijheid, maar de politieke verstarring laat geen gemeenschappelijke toekomst toe.

Roofzuchtige empathie

De twee kanten misbruiken empathie om hun vijandsbeeld te rechtvaardigen. Ook na de door Hamas geënsceneerde overgave van de vermoorde Bibas-kinderen (nvdr: die door Hamas werden gegijzeld op 7 oktober 2023) zegden vele Israëli: “met die beesten in Gaza is geen samenleven mogelijk”.

Omgekeerd worden de door Israël vermoorde onschuldige Palestijnse kinderen zoals Hind Rajab (nvdr: Hind werd beschoten door het Israëlische leger toen ze met haar familie op de vlucht sloeg uit Gaza-stad; nu is ze te zien en te horen in een gelauwerde film die ook bij ons in de bioscoop loopt: https://www.filmfestival.be/nl/film/the-voice-of-hind-rajab) gebruikt om Hamas te verdedigen: “met die zionistische beesten kunnen we toch niet meer samenleven”.

Gruwel wordt zo geïnstrumentaliseerd om nieuwe gruwel mogelijk te maken. Dat is politieke ‘lijkenontering’. Morele verontwaardiging legitimeert geen politieke visies.

De wereld in de ban van dit conflict

Bij dit conflict heb je alles op een hoop: de symboliek van kolonialisme en weerstand, de sacraliteit van Jeruzalem, de geostrategische toestand in de nabijheid van het Suezkanaal en de extreem zichtbare aanwezigheid van de joden.

Israël wordt daarom niet als een ‘normale’ staat bekritiseert, maar als de belichaming van het kwaad. Linkse staatskritiek evolueert dan makkelijk naar antisemitisme. Uit legitieme kritiek op machtsmonopolies doemt de oude voorstelling op dat joden een bijzondere invloed zouden uitoefenen.

Solidariteitsmanifestatie ‘Rode Lijn voor Gaza’ van zondag 7 september 2025 in Brussel (foto: Jan Van Criekinge).
Solidariteitsmanifestatie ‘Rode Lijn voor Gaza’ van zondag 7 september 2025 in Brussel (foto: Jan Van Criekinge).

Klassiek racisme en antisemitisme

Er is een verschil tussen antisemitisme en klassiek racisme. Klassiek racisme bevat als kerngedachte een zogezegd ‘gerechtvaardigde’ hiërarchie: de andere is nu eenmaal ‘minderwaardig’.

Antisemitisme berust op de voorstelling van een zogezegde ‘niet-gerechte’ hiërarchie. Volgens deze stelling controleren de joden de wereld. Wie gelijkheid als hoofdprincipe beschouwt, herkent meteen het racisme als een tegenspraak. Antisemitisme kan echter in het linkse denken geïntegreerd worden. Israël wordt dan het symbool van verknechting en antizionisme wordt een ‘bevrijdingsstrijd’.

Hardliners en vanzelfsprekende hiërarchie

Veel Israëli’s stellen zich – racistisch dus  – een duurzame hiërarchie voor: wij boven, zij onder. Het geweld dat daar voor nodig is, wordt met zekerheidsargumenten gerechtvaardigd, maar is – vooral bij extreemrechts  – al lang deel geworden van de eigen identiteit.

Superioriteit geldt als een natuurrecht van de sterkere. De idee om afstand te doen van de macht en aan de politiek ontheemde Palestijnen gelijke rechten te verlenen, geldt voor velen als een nationale vernedering.

Het doel is niet vernietiging, maar ‘duurzaamheid’. Racisme zegt: de andere zijde bestaat, maar hun aanspraken zijn minder waard. Het leed van de Palestijnen is in zekere zin eigen schuld en de rol van de extreemrechtse hardliners wordt daarbij ontkend. Zolang deze hiërarchie vanzelfsprekend is, zal er geen echte vrede komen.

Waarom drong In Duitsland het leed van Gaza zo traag binnen in het bewustzijn?

Omdat het discours in Duitsland volledig gepolariseerd is. In de Duitse solidariteit met Israël zie ik dikwijls een bijna ‘unheimliche’ vreugde in het vernietigen en in hardheid.

Meest verregaand is het Duitse rechtsextremisme dat de Gaza-oorlog als voorbeeld stelt voor de omgang met migranten en daarover zelf vernietigingsfantasieën ontwikkelt.

Anderen zien de Palestijnen dan weer als slachtoffers zonder enige verantwoordelijkheid. Ze nemen het narratief van Hamas over die Gaza – in letterlijke zin  – als een offer op de weg naar de eindzege ziet en het leed van de eigen bevolking bewust mee incalculeert.

En de Duitse historische verantwoording in de omgang met Israëls oorlogsvoering?

Naar mijn mening heeft de Duitse geschiedenis in deze discussie niets verloren. Het zou betekenen dat men een leger niet naar zijn daden beoordeelt, maar naar zijn identiteit.

En ja, bij vele Duitse moslims is – ook in mijn eigen familie  – is een religieus beladen antisemitisme sterk verbreid. De strijd tegen joden is daar als een goddelijke opdracht.

Wat moet er veranderen voor een duurzame vrede?

Zo banaal als het klinkt: het samenleven moet veranderen, op weg naar vredelievendheid. Aan dit principe moet alles onderworpen worden: de zelfbeschikking van de Palestijnen net zo goed als de integriteit en de onkwetsbaarheid van de joodse staat.

Geen doel, geen weerstand, geen veiligheidsmaatregelen mogen legitiem zijn als ze het samenleven verhinderen. Wie bevrijding predikt en Israël wil vernietigen, is geen partner.

En wie veiligheid eist en tegelijk Palestijnen hun rechten ontneemt of hen verdrijft, is net zomin partner. Het doel heiligt hier geen middelen.

Praktisch gesproken. Wie een gelijkberechtiging van Joden en Palestijnen nastreeft en een éénstaatoplossing voorstelt, maar tegelijk groepen tolereert die ad random Israëli’s vermoorden, is niet serieus.

Wie dus vanuit een pro-Palestijns gezichtspunt kiest voor een éénstaatoplossing, moet ook optreden tegen Hamas. Wie werkelijk vrede wil, moet in geval van twijfel afstand doen van zijn eigen zege.

Het klinkt triviaal, maar het zou al een verschil maken. Want ‘zege’ in een etnisch conflict betekent vaak niet het eens worden, maar uitzetting, massacre, volkerenmoord.

De Abraham-akkoorden in 2020, maar zonder Palestijnen?

Deze akkoorden hebben twee gezichten en zijn daarom ambivalent. Enerzijds markeren ze een paradigmawissel omdat ze de fixering op Palestina als stichtingsmythe van het Arabische nationalisme doorbreken.

Maar tegelijk dreigen deze akkoorden om te slaan in een soort machtscultus: Israël als voorbeeld, niet voor gerechtigheid, maar voor efficiëntie en sterkte. Dan wordt vrede een zaak van de sterken, niet van gelijken.

Als vrede niet op gerechtigheid gebaseerd is, maar alleen op nuttigheid en macht, worden de oude dynamieken in het Midden-Oosten gewoon verdergezet.

Israël wordt dan geen partner, maar een model van zuivere macht. Palestijnen verschijnen in dat geval als stoorfactor. Het risico is dat wat uitgerekend als historische doorbraak wordt gevierd, de hiërarchie bevestigt.

Stabiliteit is nog geen vrede. Minder empathie, meer principes

Wie vrede wil, moet zich afvragen of een doel of een methode het samenleven bevordert. Al de rest is propaganda. Minder empathie, meer principes. Het klinkt koud, maar het is eerlijker en op het einde misschien de enige weg.

Principes: een luxe voor academici?

Het ivoren-toren-denken blijft een luxe. De voorbije zomer heb ik met een vriend de eerste Tech2Peace-vredestrialoog in Heidelberg georganiseerd. Israëlische, Palestijnse en Duitse studenten kwamen een week lang samen om over vrede te spreken.

Ik heb geleerd hoe weinig mijn intellectuele bespiegelingen tellen als reële ervaringen en gevoelens gedeeld worden. Zulke ontmoetingen bestaan weliswaar al decennialang, en toch is er nog geen vrede. Maar ik zie geen andere mogelijkheid dan precies daaraan verder te werken.

(Bron: Sila Behjat, een gesprek met Tom Khaled Würdemann, Die Zeit, 9 oktober 2025: Wer wirklich den Frieden will, muss im Zweifel auf den eigenen Sieg verzichten.)

(samenvatting en vertaling uit het Duits door Marc Colpaert)

Lees ook:

  • Becke, Johannes, and Tom Würdemann. ‘Von Mao Zu Moshe Dayan: Vergleichende Perspektiven Auf Die Antideutschen’. Münchner Beiträge Zur Jüdischen Geschichte Und Kultur, no. 2 (2024): 57–69

Lees verder (inhoud oktober 2025)

Tags:

Dit vind je misschien ook leuk...