Playback Theatre: waar verhalen tot leven komen
Wie heeft er al eens gehoord van Playback Theatre? Niet te verwarren met het populaire ‘playbacken’ van muziek, is dit een bijzondere, diep menselijke vorm van theater. Geen vaste rollen of geschreven teksten, maar beleefde en doorleefde verhalen – recht uit het hart van mensen, die hier de hoofdrol spelen. Playbacktheater of terugspeeltheater is een vorm van improvisatietheater waarbij echte verhalen van mensen centraal staan. Geen geschreven scripts of ingestudeerde scenes, maar rauwe, eerlijke, persoonlijke ervaringen die ter plekke op de scene worden teruggespeeld en teruggegeven door de spelers.
Deze unieke vorm van theater werd in 1975 in New York ontwikkeld door Jonathan Fox en Jo Salas en wordt vandaag wereldwijd beoefend.
Ook binnen mijn organisatie, Palhik Mana vzw, (die ikzelf oprichtte) krijgt deze krachtige methode een warme plek, vooral in het werken met maatschappelijk kwetsbare groepen in Brussel, maar ook daarbuiten – zowel nationaal als internationaal, waar ze wordt ingezet om gemeenschappen te versterken en mensen te empoweren.
De opzet is eenvoudig, maar de impact is diepgaand
Een spelleider of ‘conductor’ nodigt iemand uit het publiek om een ervaring te delen of een klein voorval, een ingrijpend moment, een stille herinnering. Vervolgens brengen de spelers (die geen professionele acteurs hoeven te zijn) dit verhaal tot leven via expressie, beweging, stem en symboliek.
Wat ontstaat is meer dan theater het is pure magie: een moment waarin verhalen zichtbaar worden, emoties voelbaar en verbinding tussen mensen ontstaat die je anders zelden meemaakt. Het is een vorm van erkenning. Van verbinding. Van heling.
Playbacktheater creëert een brug tussen generaties, culturen en werelden. Moeders spelen de verhalen van hun dochters. Vrouwen met migratieachtergrond vertolken herinneringen van Brusselse senioren. We spelen de ander en zien onszelf.
Zowel voor de verteller, het publiek als de spelers ontstaat er een moment van (h)erkenning, ontroering en vaak ook transformatie. Ongrijpbare thema’s worden tastbaar. Wat onbespreekbaar leek, wordt bespreekbaar. Wat onzichtbaar bleef, wordt zichtbaar en voelbaar.
Via workshops en trajecten op maat coach ik met Palhik Mana vzw individuen, groepen en organisaties in deze methode. De aanpak wordt telkens afgestemd op de context, de doelgroep en hun specifieke noden en behoeften.
Sinds de oprichting van mijn vzw in 2015 coach ik een kleurrijke groep vrouwen uit Brussel tot spelers en spelleiders. Samen worden we regelmatig uitgenodigd om te spelen binnen andere organisaties, buurtwerkingen of op evenementen, waar we verhalen tot leven brengen en nieuwe verbindingen creëren.
Het gaat om vrouwen met diverse achtergronden en geloofsovertuigingen – vaak laaggeschoolde vrouwen. Binnen deze veilige en creatieve context krijgen zij de kans om hun stem te vinden, zich uit te drukken en anderen te raken met hun verhaal.
De deelnemers leren niet alleen de theatrale technieken van playbacktheater kennen, maar groeien ook persoonlijk – zowel als spelers, spelleider en storytellers. Mensen zijn van nature vertellers. Al van kinds af aan zoeken we betekenis in verhalen – of die nu dramatisch, klein, groot, onverwacht of alledaags zijn.
Playbacktheater geeft vorm aan die menselijke behoefte, en biedt een veilige ruimte waarin emoties, herinneringen en dromen kunnen worden gedeeld en geëerd. Deze vorm van theater is tegelijk artistiek, sociaal, helend, gemeenschapsvormend en visionair.
Het geeft zuurstof aan de onderlinge verbondenheid, laat mensen zichzelf en elkaar beter begrijpen en draagt bij aan een harmonieuze, interculturele samenleving.
Een persoonlijke reis van Brussel naar India
Voor mij begon de reis met Playback Theatre in 1999, tijdens mijn stage in het kader van de opleiding Intercultureel Management en Internationale Communicatie (CIMIC).
Ik trok toen naar de deelstaat Tamil Nadu in Zuid-India. Daar werkte ik onder anderen met Dalit-vrouwen, vrouwen die binnen het kastensysteem systematisch worden uitgesloten. Het was daar in een context van onrecht en diepe kwetsbaarheid dat ik voor het eerst getuige was van de transformerende kracht van Playback Theatre. Ik zag hoe verhalen gedeeld werden, hoe stilte doorbroken werd en hoe gemeenschap ontstond.
Voor het eerst kregen zij die vaak ongehoord bleven een stem en de ruimte om gezien en erkend te worden. Ik wist toen al: deze methode wil ik ook leren en ooit inzetten in België in dienst van vrouwen en groepen die te vaak onzichtbaar blijven.
Na mijn terugkeer uit India kwam ik als een ander mens thuis, verrijkt en diep geraakt door de kracht van Playback Theatre. Ik was gebeten door het virus, gevoed door een intense leerervaring met Clare, mijn Indiase coach en gids in deze artistieke vorm.
Clare, een energieke en creatieve non, bracht begin jaren 1990 voor het eerst Playback Theatre naar India en werd een ware pionier binnen haar gemeenschap.
Tijdens mijn CIMIC-opleiding in 1998 leerde ik Clare kennen, samen met Fr. Manu, als gastdocenten die vertelden over het leven van de Dalits in Tamil Nadu. Wat begon als een kennismaking groeide uit tot een warme, levenslange vriendschap, een diepe verbinding die ik tot op vandaag mijn Indiase familie noem.
Clare voor velen de Playback Theatre-guru van Tamil Nadu trainde jarenlang en traint nog altijd kwetsbare groepen met een ontembare energie en een groot, open hart. Haar impact reikte veel verder dan alleen India, ook tot in België. Met een enthousiaste groep bewonderaars van Clare organiseerden we begin jaren 2000 maandelijkse Playback Theatre-repetities in Antwerpen.
De droom om Playback Theatre hier op de kaart te zetten, leefde sterk en een tijdlang kwam een bonte groep spelers samen om verhalen tot leven te brengen. Hoewel het project uiteindelijk door persoonlijke verplichtingen tot stilstand kwam, bleef de vonk branden.
De methode liet mij niet meer los en bleef op onverwachte momenten mijn pad kruisen. Ik volgde een opleiding aan de School of Playback Theatre in Londen en sloot me in Brussel aan bij een internationaal, Engelstalig gezelschap. Voor mij is het belangrijk om mezelf voortdurend te voeden en te blijven leren als speler, als spelleider, maar ook als mens.
Verhalen als bron van kracht
Mijn werk bij Palhik Mana vzw, een sociaal-artistieke organisatie die onder andere Playback Theatre inzet als krachtig instrument voor empowerment en verbinding, heeft een bijzondere focus op vrouwen in maatschappelijk kwetsbare situaties. Hier speel ik een centrale rol als creatieve coach.
Ik werk cultuur- en traumasensitief met vrouwen van diverse achtergronden vaak met een migratieverhaal. Met zachte kracht creëer ik veilige ruimtes waarin vrouwen hun stem kunnen terugvinden. Waar ze zichzelf mogen zijn, hun verhalen mogen vertellen, en elkaar mogen ontmoeten.
Playback Theatre is voor mij geen eindpunt, maar een proces van luisteren naar spreken, van individueel naar collectief, van kwetsbaarheid naar kracht. En telkens opnieuw met het verhaal als vertrekpunt.
Verbinding als levenswerk
Als sociaal geëngageerde bruggenbouwer verweef ik al jaren grasrootswerk met sociaal-artistieke praktijken. Ik geloof in een samenleving waarin iedereen gehoord mag worden ook (en vooral) zij die vaak niet aan het woord komen.
Playback Theatre biedt in dat opzicht meer dan een podium. Het biedt mensen zichtbaarheid en (h)erkenning. En zoals ik vaak zeg: “We spelen de ander, en zien onszelf. Daar begint echte ontmoeting.”
Sara Avci
Wil je meer weten over Playback Theatre of de werking van Palhik Mana vzw? Of wil je deelnemen aan een traject, een workshop volgen? Neem dan contact op met Sara via sarahavci@palhikmana.org – 0486 86 84 85.
Lees verder (inhoud oktober 2025)
