‘Het leven in kleur’

Bij het woord racisme vermeldt men vaak het woord structureel. Dat betekent dat racisme diep zit in onze maatschappij en dat verschillende bevolkingsgroepen op basis van hun nationaliteit, huidskleur en etniciteit discriminatie ervaren.

DISCLAIMER: In dit artikel zijn er een aantal uitspraken genomen uit de VRT-televisiereeks ‘Het leven in kleur’. Sommige uitspraken zouden wel eens verkeerd geïnterpreteerd kunnen worden. Daarom vraag ik jullie om deze reeks zorgvuldig te bekijken. Dit artikel heeft niet als doel om sensatie te creëren. De bedoeling van dit artikel is om zichtbaarheid te geven aan de mensen die racisme ervaren, om iets te leren uit elkaars ervaringen en ook om het teken te geven dat racisme geen plaats heeft in onze maatschappij.

Joël Ndombe

Maar waar is racisme aanwezig? Hoe uit het zich? En wat kunnen we doen om ons ertegen te beschermen? In de vijfdelige VRT-reeks ‘Het leven in kleur’ van Karine Claassen verkennen we het racisme in Vlaanderen. De reeks tracht een antwoord te formuleren op al deze vragen. In deze reeks komen verschillende mensen aan bod om hun ervaringen te delen met racisme.

Racisme in het alledaagse leven: uitspraken en handelingen

“Toen ik op zoek was naar huis voor mama, mensen antwoordden niet op mijn mails. Toen mijn ex met haar achternaam Van Loon een berichtje stuurde naar dezelfde mensen…Vijf minuten later mochten we komen bezichtigen… Dat is racisme.”  Nek Chonyut

Straffe uitspraken, scheldwoorden, dit is waaraan we denken wanneer we het woord racisme horen. Het is inderdaad zo dat anno 2021 mensen nog steeds geconfronteerd worden met racistische uitspraken. Naast uitspraken gaat het ook over mensen die geen job of geen huis kunnen vinden omdat ze een vreemde achternaam hebben.

“Ik heb al gehad dat ik met iemand een date had en dat hij direct bepaalde opmerkingen maakte of dingen deed dat ik dacht van: die is niet met mij voor mij. Die is met mij omdat hij graag een Aziatisch meisje wil.”  Vivian Dip

Naast uitspraken, discriminatie op de woon- en arbeidsmarkt komt racisme voor in andere vormen. Er komen in de reeks een aantal voorbeelden aan bod van ‘colorisme’, identiteitscrises, etnische profilering, seksualisering en andere. 

Racisme, dichter bij huis dan je denkt

“Er zijn rechters die in een volle zaal roepen: ah ja, meester… Uw naam zal ik niet uitspreken want, dat is veel te moeilijk. Maar, u weet wel wat ik bedoel, hé.” Meester Crépine Uwashema

Het zou niet verbazen, mochten de meeste mensen racisme linken aan mensen die voor ons onbekend zijn, maar soms komt het ook van mensen die we kennen (familieleden, collega’s, …). Het kunnen uitspraken zijn die bedoeld zijn om te kwetsen, maar soms kunnen het ook uitspraken zijn die men als ‘onschuldig’ beschouwt of waarvan men niet eens de impact beseft op een betrokken persoon. Dit zijn de zogenaamde ‘microagressies’.

Racisme ook in ons onderwijs

“Ik had 91 procent gehaald op mijn rapport. En de leerkracht zei: het is de eerste keer dat een Turkse leerling zoveel punten haalt. Dat is niet iets wat je in een klas kan zeggen. Dat is ook zo van: zij is Turkse. Dus we verwachten van haar geen goede punten.”  Seher Kaya

“Ik ben niet de enige. In mijn dagelijkse contacten ben ik dat erg veel tegengekomen. Kinderen van allochtonen worden meteen doorverwezen naar het BSO of TSO en niet naar het ASO.”  Deniz Ates

Men zegt vaak van scholen dat ze een soort van minimaatschappij zijn. Als racisme voorkomt in de gewone maatschappij, dan kan je verwachten dat je hetzelfde fenomeen zult tegenkomen in het onderwijs.

De meesten zijn bekend met het zogenaamde watervalsysteem. Op zich is er al iets verkeerd met de term. Het impliceert dat er een rangschikking is van de verschillende stromingen in het secundair onderwijs waarbij het ASO boven staat en de andere richtingen (TSO en BSO) eronder staan en als ‘minderwaardig’ worden aanzien. Wat men vaststelt, is dat veel jongeren met een migratieachtergrond vaak terechtkomen in dat zogenaamde watervalsysteem. Maar hoe komt dat en wat heeft dat met racisme te maken?

Door vooroordelen en racisme hebben leerkrachten een bepaald stereotiep beeld van leerlingen met een migratieachtergrond. Ze verwachten dat ze minder kunnen en gaan hen dus adviseren om andere richtingen te volgen dan het ASO. Hierdoor komen ze terecht in dat watervalsysteem.

Dat is een probleem want, men stimuleert niet de leerling om zijn volledig potentieel te gebruiken en hierdoor gaat er veel talent verloren en ontstaan er frustraties.

Een ander gevolg hiervan is de selffulfilling prophecy waarbij jongeren vanzelf denken dat ze nooit beter kunnen doen dan wat men van hen verwacht. De impact op de mentale gezondheid van jongeren is dus groot en kan drastische gevolgen hebben.

Het racisme in onszelf

Wanneer men denkt aan racisme denkt men vaak aan iets dat je aangedaan wordt door iemand anders. Maar wat dan met onszelf? Zijn we niet ook racist? En hoe komt dat?

Zelfhaat kan een gevolg zijn van racisme. Wat we merken, is dat sommige mensen die roots hebben in landen buiten de westerse wereld vaak hun uiterlijk proberen te veranderen om meer in de buurt te komen van wat men aanvaardt in het Westen (door krulhaar te stijlen bijvoorbeeld). Ze proberen dus om zichzelf in zeker zin ‘wit’ te maken. Op die manier leeft het racisme ook in onszelf.

In de reeks getuigen enkele sprekers over hun eigen racistisch gedrag. Maar waarom gedragen mensen zich op deze manier? Voor sommigen is dat een manier om zichzelf te beschermen. Op die manier worden ze niet zelf slachtoffer van racisme door bijvoorbeeld zelf deel te nemen aan het pestgedrag   van anderen. Dit neemt niet weg dat die mensen het ook als racisme kunnen ervaren en hieronder lijden.

Het is belangrijk om te vermelden dat dit geen poging is om de verhalen en pijn van de sprekers te ondermijnen of racistische daden goed te spreken. De bedoeling is om te begrijpen wat racisme kan doen met een individu en dat we moeten durven kritisch kijken naar onszelf en ons confronteren met onze eigen vooroordelen, want vooroordelen kunnen leiden tot racistische daden.

Wat kunnen we doen om ons te beschermen tegen racisme?

Wat de experts aanraadden, is om te spreken over racisme met onze kinderen en dit zo vroeg mogelijk. Door met hen hierover te praten op een jonge leeftijd kunnen ze het probleem al sneller identificeren en leg je ook een basis. Durf dingen te benoemen en durf ook aan je kinderen te vertellen waarom.

Er zijn een aantal voorbeelden doorheen de reeks waarbij ouders uitleggen aan hun kinderen dat ze ooit in hun leven geconfronteerd zullen worden met racisme.

We moeten ook onze cursussen en andere lesmateriaal waarmee jongeren in contact komen diversifiëren en ook stereotypische afbeeldingen van bepaalde volkeren vermijden (zwarte mensen die in hutten leven bijvoorbeeld). Mensen ontmoeten die anders zijn dan wij, vriendschappen kunnen daar ook bij helpen.

Waarom moet u deze reeks bekijken?

De reeks ‘Het leven in kleur’ is een zeer sterke documentaire reeks. De getuigenissen zijn heel open, eerlijk en zeer emotioneel. Bij het beluisteren van de getuigenissen kan je de pijn en spijt voelen van de sprekers.

De reeks deelt ook de expertise van professionelen die het thema door en door kennen. Dr. Ama Kissi (onderzoekster en klinisch psycholoog), Naïma Charkaoui (mensenrechtenexperte en auteur) en prof. dr. Olivia U. Rutazibwa (docente en onderzoeker internationale politiek) geven meer uitleg bij de gevolgen van racisme en hoe je ermee kan omgaan als je het ziet of zelf ervaart.

De redenen die een persoon aanzet om racistische uitspraken te doen, worden ook besproken door de experts. Dit doen ze op een verbindende manier en zonder de daders te stigmatiseren.

Slotwoord

Het heeft mij lange tijd gekost om dit artikel te schrijven. Ik denk dat het komt omdat ik de juiste woorden zocht om te tonen welke gevolgen racisme kan hebben, maar ook omdat ik de strategieën wil bespreken die mensen hanteren om zichzelf te beschermen zonder hen in een verkeerd daglicht te zetten.

De reeks heeft mij persoonlijk ook geraakt. Ik herkende heel veel struikelblokken van de sprekers omdat ik ze zelf al gezien en meegemaakt heb. Wat ik vooral opmerkelijk vond, was de reactie van ouders die hun kinderen willen beschermen tegen racisme en dit op verschillende manieren ook al is dat niet altijd op de juiste manier.

Mijn conclusie is dat er nog veel werk verricht moet wanneer het gaat over racisme. Het racisme is nog steeds aanwezig in onze maatschappij. Het zit in de media, op de woning- en arbeidsmarkt en ook in ons onderwijs.

We moeten alle vormen van racisme durven benoemen en ertegen reageren, waar ze zich ook voordoen.

Voor mij is het ook belangrijk dat we ons echt vragen stellen over onze eigen vooroordelen en hoe we interageren met anderen. We moeten meer naar elkaar durven gaan. Ervaringen zorgen er ook voor dat onze kijk op bepaalde gemeenschappen kan veranderen.

Ik raad onze lezers echt aan om de reeks te bekijken. Het is een sterke reeks die volgens mij mensen de ogen kan openen. Zulke reeksen tonen ook dat de mentaliteit kan veranderen en dat er meer aan bewustwording wordt gewerkt in Vlaanderen.

Laten we zeker niet te snel tevreden zijn. Er is nog veel werk, maar ik denk dat zulke initiatieven tonen dat we op de goede weg zitten. Het geeft toch een beetje hoop voor de toekomst.

Enkele suggesties

– ‘Het leven in kleur’ kunt u herbekijken op VRT NU via deze link. De afleveringen zijn beschikbaar tot 10 januari 2022: https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/het-leven-in-kleur/

– Het boek ‘Racisme over wonden en veerkracht’ van Naïma Charkaoui bespreekt het thema ook zeer uitgebreid en geeft tips om slachtoffers van racisme bij te staan.

– Wat onderwijs betreft, kunt u beroep doen op School zonder Racisme vzw om workshops te geven op school en het onderwerp bespreekbaar te maken in de klas: https://www.schoolzonderracisme.be/

– ORBIT-vzw biedt vormingen aan rond hoe omgaan met racisme en beschikt over veel expertise rond het thema: https://www.orbitvzw.be/category/vorming/

https://www.diversiteitspraktijk.be/artikels/wat-is-structureel-racisme

Joël Ndombe