Redactioneel 47
Het lijkt wel of de wereld in brand staat. ‘Het lijkt wel’… omdat we zelf nog niet getroffen worden door de ellende van alle oorlogen of burgeroorlogen die nu (Midden-)Europa, het Midden-Oosten, Afrika, Azië teisteren… We weten het wel, maar voelen het nog niet. Behalve dan als het over ‘natuurgeweld’ gaat, zoals in de Westhoek of Wallonië. Maar in dat verband hopen we nog dat het misschien vanzelf overgaat, zodat we het gauw kunnen vergeten.
Deze maand worden we – dankzij het congres van SPES op 2 december – vooral geraakt door de persoon van de Vietnamese monnik Thich Nhat Hanh, die meestal Thay werd genoemd. Pas in 2005 mocht hij na vier decennia ballingschap voor het eerst zijn land weer binnen. In januari 2022 overleed hij op zijn 95ste in de tempel van zijn jeugd in Hue (Vietnam).
Zijn leven en werk boeit ons ten zeerste omdat hij een van de grote boegbeelden is geweest die hebben voorgeleefd hoe je in tijden van agressie, geweld, oorlog, vernietiging, onderdrukking op een geweldloze manier weerstand kunt bieden aan de vanzelfsprekendheid om onrecht met vergelding te beantwoorden.
In de lijn van de traditie van Gandhi, Martin Luther King Jr., Fr. Berrigan, Dietrich Bonhoeffer, Thomas Merton, heeft Thich Nhat Hanh steeds vanuit een diepe spiritualiteit het onrecht benoemd, actie ondernomen en een derde weg gezocht.
Hij heeft het boeddhisme tot een ‘engaged buddhism’ omgesmeed en is in het vuur van de langdurige Vietnamese oorlogen voortrekker geworden van mindfulness, mededogen bij elke sociale actie.
Boeddhisme zonder ethiek, zo zei hij, is geen boeddhisme. We kunnen de zin afmaken: christendom zonder ethiek is geen christendom, islam zonder ethiek is geen islam. De zelfverbranding van sommige (ook vooraanstaande) monniken zag hij niet als een suïcide – ook al was het niet zijn strategie, maar als een wake up call en een daad van liefde en zelfopoffering opdat de mensheid zou wakker worden.
Tijdens de gruwelijke Vietnam-oorlog schreef hij in 1967 het boekje ‘Lotus in a sea of fire’. Het veroorzaakte een schokgolf zowel binnen als buiten Vietnam. Een lotus in modderige grond refereert aan het feit dat de bevrijding van het lijden moet gebeuren in de harde werkelijkheid van elke dag.
Thays ‘modderige’ context waren toen de bombardementen, de napalm, de verbrande dorpen, en hij schreef erover. Maar op een spiritueel boeddhistisch niveau is de modderige context of het vuur ook menselijke hebzucht, haat, de waanidee over wat ons in deze wereld voldoening kan opleveren.
Het voorwoord van het boekje was van Thomas Merton. Maar in de heruitgave van 2022 kwam er nog een voorwoord bij van Kosen Gregory Snyder, de directeur van het Union Theological Seminary in New York, professor Budhhist Studies en verantwoordelijke voor het Thich Nhat Hanh-progamma. Hij schrijft het volgende:
“Thay daagt ons vandaag uit om niet afstandelijk te blijven, maar ten diepste te voelen en gepast te handelen om een eind te maken aan geweld en lijden. De inspanningen van het Vietnamese volk om vrede tot stand te brengen, leven verder via het mindful ademhalen, dat Thay ons heeft bijgebracht en waarvan we ons op elk moment bewust zouden moeten zijn.”
“Als we de wereld willen transformeren, moeten we de grond van onze lichamen en geesten omwoelen zodat vrede geen afstandelijke, stille toestand is, maar een onbevreesde, bevrijde activiteit…”
“De titel van het boek is nog steeds relevant. Onze wereld staat in brand, letterlijk ten gevolge van de ecologische crisis en de oorlogen, en spiritueel door de uitbuitende, ontmenselijkende praktijken die geworteld zijn in menselijke hebzucht. Als we Thays leven willen eren, moeten we bij zinnen komen. We moeten luisteren naar ons hart, wakker worden voor de schreeuw van de levende aanwezigheid van de Aarde. We moeten de manier waarop we leven veranderen.”
Het getuigenis van monnik, vredestichter en aartsbisschop Jacques Mourad in Syrië sluit hier naadloos bij aan. We kunnen hem op 2 december beluisteren in Gent. Ook voor hem geldt de noodzakelijke integratie van spiritualiteit en (o.a. sociale) actie.
Het spirituele is geen aparte aangelegenheid, maar zit verankerd in het lenigen van noden, het helen van wonden, in het geweldloos verzet tegen ontmenselijking en tegen de verschrikkingen die plaatsvinden onder het motto ‘oog om oog, tand om tand’.
Voor de CIMIC-kernredactie,
Marc Colpaert
Jan Van Criekinge
Pascal Blancquaert
Koen Stuyck
Lees verder (inhoud november 2023)