Redactioneel 54

“Het is wellicht de meest voorkomende denkfout: te denken dat de wereld is zoals ik hem zie. Dat zorgt voor dagelijkse misverstanden met partners, kinderen, collega’s, die de wereld allemaal net iets anders blijken te zien, en dus denken dat de wereld is zoals zij hem zien.

Dit soort misverstanden wordt vele malen uitvergroot als het gaat over contact tussen verschillende culturen. We kunnen dat negeren, maar dan worden we te pas en te onpas geconfronteerd met onverwachte en onbegrijpelijke situaties.

De antropoloog Rik Pinxten noemde dat de koloniale attitude: wanneer we niet beseffen dat we naar een andere cultuur kijken door onze eigen ogen, met onze eigen denkkaders. Uiteraard kunnen we niet door iemand anders’ ogen kijken, maar we kunnen wel onze blik verruimen door in dialoog te gaan en naar de ander te luisteren.”

Dat schrijft Edel Maex in het voorwoord van ‘De emoties tussen ons’ van Batja Mesquita, een van de boeken die we als zomerlectuur aanbevelen.

Van die koloniale attitude waarover Rik Pinxten spreekt, zijn we nog niet genezen. Het maakt het vandaag zo verschrikkelijk moeilijk om op een andere manier met de werkelijkheid, zeg maar de grote wijde wereld om te gaan.

De reflex die we zowel bij de Europese als bij de meeste landelijke verkiezingen hebben afgelezen, is momenteel: “wij hebben het bij het rechte eind. Zoals wij het leven bekijken en invullen, is het de beste manier en we proberen het met alle macht en met alle middelen zo te houden”. Dat heet status quo.

Op de eerste dag van de vakantie zijn er in Zaventem 83.000 reizigers met het vliegtuig vertrokken, vermoedelijk niet om veel te investeren in dialoog, maar eerder om te genezen van een soort routine. Misschien om ‘koopkracht’ om te zetten in wat wij ervaren als ‘genieten’.

We trekken de wijde wereld in, maar die wereld blijft tegelijk – zelfs in het land van bestemming – vermoedelijk ‘ver van mijn bed’.

Overigens heerst de toon: wat kunnen we eraan doen dat Marokko, Tunesië en Mauritanië met Europees geld migranten in de woestijn achterlaat? Wat ben je ermee gebaat dat je weet dat de Verenigde Arabische Emiraten (waar menigeen op zijn reis een tussenlanding maakt) zowel Soedan als Zuid-Soedan in een wurggreep houden? Wat is er mis mee als Europa zijn belangen ‘elders’ wil beveiligen en verdedigen? Als elk land voor zijn eigen deur veegt, is het toch opgelost?

Maar zo simpel is het natuurlijk niet. Vandaag is alles met alles en iedereen met iedereen vervlochten. Sinds eind 19de eeuw werd er in veel landen langzaamaan ‘gekozen’ voor een democratische beleidsvorm om het wel en wee van een bevolking te sturen. Maar de globale (vooral financiële en economische) wereldverhoudingen zijn gaandeweg fundamenteel veranderd.

Zodanig zelfs dat Paul Verhaeghe stelt dat de huidige democratievorm waarin de balans tussen gelijkheid en vrijheid danig is verstoord, moet evolueren naar een deliberatieve vorm van democratie, waarin niet zozeer de partijen, maar de burgers zelf aan het woord komen. Hij beargumenteert dit in een toespraak die voor het Goethe Institut en de G1000 werd gehouden.

Dat menswaardigheid en kwetsbaarheid in een democratie moeten worden beschermd door een goed beleid lijkt evident. Maar als de huidige vorm van democratie niet meer werkt vanwege o.a. particratie, neoliberalisme en gevaarlijke geopolitiek komt natuurlijk ook die kwetsbaarheid van de mens en van de planeet zelf in het gedrang.

Dat brengt ons telkens weer bij de vraag wat de mens bezielt en wie hij of zij in wezen eigenlijk is?

Voor Navid Kermani, die in september de Thomas Mann-prijs krijgt, gaat het in essentie over het recht op waardigheid. Waardigheid en kwetsbaarheid heeft Kermani pas goed ontdekt bij de dood van zijn vader, toen hij het dode lichaam ‘mocht’ wassen.

Dat vertelde hij n.a.v. de oorlog in Israël en Gaza in een pakkende toespraak tijdens een solidariteitsconcert in het Berliner Ensemble in Berlijn, niet ver van de plaats waar de ‘Endlösung’ van de Joodse mensen werd gepland.

Toch is er ook recht op hoop, altijd. Maar hoop – zo weten we intussen – veronderstelt actie en moet ‘gedaan’ worden. Het moet gezegd dat bijvoorbeeld de goedkeuring van de Natuurherstelwet een hoopvolle en cruciale stap is in de richting van het beschermen van de biodiversiteit en het tegengaan van de gevolgen van klimaatverandering.

De wet werd op de valreep aangenomen door het Europees parlement. In elk geval zal er – steeds op de valreep – meer betrokkenheid van de burger worden gevraagd als het gaat om preventie, duurzaamheid, klimaatbewustzijn en geopolitieke valkuilen die veel, zoniet alles te maken hebben met macht en bezit(terigheid).

In onze aanbevolen zomerlectuur kun je lezen hoe schrijvers, kunstenaars en wetenschappers als bruggenbouwers hoop kunnen genereren die we dan ook mogen koesteren.

Voor de CIMIC-kernredactie,

Marc Colpaert
Jan Van Criekinge
Pascal Blancquaert
Koen Stuyck

Lees verder (inhoud juni 2024)