Redactioneel 62
Een gedicht en een bewogen oproep als redactioneel
Onrecht heeft altijd bestaan onder mensen. Maar wat voor de ene onrecht is, kan voor de andere ‘normaal’ zijn. Vanuit dat aanvoelen van onrecht is er ethiek ontstaan: ethiek als hefboom om recht af te dwingen, destructie te verhinderen en om te buigen tot een meer rechtvaardige toestand.
Om dat te kunnen, ontwierpen mensen politieke partijsystemen die macht mogen onttronen en vervangen door een andere macht die het recht heeft om nieuwe wetten goed te keuren en oude wetten te veranderen. Zo gaat het al een paar eeuwen door. De machtigen zullen proberen hun macht te behouden, de machtelozen mogen proberen het onethische tij te doen keren. Als machtelozen dit recht wordt ontzegd, komt er reactie, gaande van weerstand tot revolutie.
Een eeuw geleden vocht Henriette Roland Holst, dichteres en activiste, samen met kunstenaars, arbeiders en zelfs soldaten voor een ‘omkering’. Ze probeerden dit met stakingen, boycots, toespraken en betogingen. We doen dat nog steeds.
Toen ging het om het afbouwen van werkdagen van 16 uur tot 8 uur, het afschaffen van kinderarbeid, hogere lonen, vrouwenrechten. De stakingen van 1903 waren in Nederland berucht. Spoorwegarbeiders waren solidair met havenarbeiders. Herman Gorter leidde de staking in Zwolle, Frederik van Eeden steunde de arbeiders van Amersfoort.
Maar er kwamen antistakingswetten die ‘worgwetten’ werden genoemd. Van Eeden droomde van een ‘Wereldrijksdag’ en zocht steun in het buitenland bij Freud, Buber, Rolland, Sinclair. Maar de Eerste (bloedige) Wereldoorlog brak uit en de illusies vervlogen.
De revolutie in Rusland van 1917 gaf de socialisten in Europa weer moed. Henriette Roland Holst-van der Schalk sprak in Amsterdam een menigte toe, maar het liep met een sisser af. Er vielen doden. Zij was ook verbijsterd over de tragische hongersnood van miljoenen boeren aan de Volga.
Toen Léon Trotzky door Stalin werd verbannen, trad Henriette uit de communistische partij. Zij koos van dan af buiten alle partijbindingen voor een soort ‘religieus socialisme’ als bron van hoop. Ze schreef het beroemde onderstaande gedicht.
De zachte krachten zullen zeker winnen
De zachte krachten zullen zeker winnen
in ’t eind – dit hoor ik als een innig fluistren
in mij: zo ’t zweeg zou alle licht verduistren
alle warmte zou verstarren van binnen.
De machten die de liefde nog omkluistren
zal zij, allengs voortschrijdend, overwinnen,
dan kan de grote zaligheid beginnen
die w’als onze harten aandachtig luistren
in alle tederheden ruisen horen
als in kleine schelpen de grote zee.
Liefde is de zin van ’t leven der planeten,
en mense’ en diere’. Er is niets wat kan storen
’t stijgen tot haar. Dit is het zeekre weten:
naar volmaakte Liefde stijgt alles mee.
Een andere bewogen schrijver, niet van gedichten, maar wel van enkele encyclieken, is Jorge Mario Bergoglio, die op 13 maart 2013 paus Franciscus werd en op paasmaandag 2025 overleed.
In 2015 begon hij een encycliek met de eerste woorden van het Zonnelied van Franciscus van Assisi, ‘Laudato si’, ‘Wees geprezen’. Daarin gaat hij een stap verder dan de ‘sociale strijd’ onder mensen.
Paus Franciscus deed in zijn encycliek de volgende niet mis te verstane en dringende oproep: “Ik nodig dringend uit tot een nieuwe dialoog over de wijze waarop wij de toekomst van de planeet gestalte geven. Wij hebben behoefte aan een gesprek dat ons allen verenigt, omdat de uitdaging van het milieu die wij meemaken, en de menselijke wortels ervan ons aangaan en ons allen raken. De wereldwijde ecologische beweging heeft al een lange en rijke weg afgelegd en talrijke groepen burgers doen ontstaan die een bewustwording hebben bevorderd.”
“Helaas zijn veel inspanningen om concrete oplossingen te zoeken voor de milieucrisis vaak gefrustreerd, niet alleen door de weigering van de machtigen, maar ook door gebrek aan belangstelling van de anderen. Gedrag dat ook onder gelovigen de weg voor een oplossing in de weg staat, gaat van ontkenning van het probleem tot onverschilligheid, gemakzuchtige berusting of blind vertrouwen in technische oplossingen. Wij hebben een nieuwe universele solidariteit nodig. (…)“
“Wij kunnen allen meewerken als instrument van God voor de zorg voor de schepping, ieder met zijn eigen cultuur en ervaring, eigen initiatieven en vermogen.”
Jammer genoeg kon de paus dit niet meer uitleggen aan de president van de VS die allesbehalve op dezelfde lijn zit, maar wel uit weloverwogen eigenbelang naar de uitvaart in Rome wou komen. Net zoals zijn medestander, vicepresident en bekeerling JD Vance die – ook uit eigenbelang – de paus (aangesproken met ‘Sir’) nog wou ontmoeten ‘op de valreep’. Het is logisch, want men heeft berekend dat 56 procent van de Amerikaanse katholieken voor hen heeft gestemd.
Toch bleef Bergoglio/Franciscus geloven in verzoening en zaaide hij geen haat. Uiteindelijk heeft hij postuum het gesprek tussen Trump en Zelensky in de St-Pietersbasiliek mogelijk gemaakt. De foto van baas-boven-baas-Trump en kleine Zelensky op twee onooglijke stoeltjes in die gigantische lege basiliekruimte is voor de eeuwigheid vastgelegd. Maar het gesprek ging wellicht niet over het bewaren en behoeden van de schepping.
Voor de CIMIC-kernredactie,
Marc Colpaert
Jan Van Criekinge
Pascal Blancquaert
Koen Stuyck
Lees verder (inhoud april 2025)
