Het lerarentekort

Het lerarentekort is momenteel zeer actueel in het Vlaamse landschap. Hoe komt het dat we in een situatie zitten waarin wij te maken hebben met zo’n groot lerarentekort? En wat kunnen we hieraan doen? Joël Ndombe geeft duiding.

Wat is de huidige situatie in Vlaanderen en hoe is die geëvolueerd?

Het lerarentekort was al actueel voor het jaar 2021. Maar wat was de stand van zaken de jaren? In 2019 zocht men voor het secundair onderwijs 874 leerkrachten, in 2020 was dat 622 en eind augustus 2021 al 1.565.

Voor het lager- en kleuteronderwijs was dat 404 leerkrachten voor het jaar 2019, 363 voor het jaar 2020 en 768 voor het jaar 2021. We zien dus dat tussen 2020 en 2021 het aantal gezochte leerkrachten sterk is toegenomen. Maar hoe komt het dat het lerarentekort zo hard is toegenomen? Wat kunnen de mogelijke oorzaken zijn?

https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20210908_97360187

Hoe komt het dat er zo’n groot lerarentekort is?

Eerst en vooral, als we willen achterhalen waarom er een groot lerarentekort is, moeten we kijken waarom leerkrachten de job verlaten en daar zijn verschillende redenen voor.

Werkzekerheid

Als jonge leerkracht heb je geen vaste plaats in een school. Pas na enkele jaren kan je vast benoemd worden en effectief jouw vaste plaats krijgen in een school. Dit kan voor veel frustraties zorgen, zeker bij startende leraren. Die constante zoektocht naar een school zorgt ervoor dat veel leerkrachten stoppen enkele jaren nadat ze zijn afgestudeerd.

Ziekte

De job vraagt veel meer dan we denken. Leerkrachten moeten vaak na de schooluren verder werken (taken verbeteren, administratie op orde brengen en andere taken).

Dit alles zorgt ervoor dat de werkdruk ook toeneemt en dit heeft achteraf ook gevolgen op de mentale gezondheid van leerkrachten. Een mogelijk gevolg daarvan kunnen burn-out en stress zijn. Dit zorgt in eerste instantie voor een groter ziekteverzuim en ook voor mensen die de job verlaten.

De lerarenopleiding

In dit verhaal moeten we zelfs verder kijken dan het beroep zelf, namelijk bij de lerarenopleiding. Ik heb het over de lerarenopleiding omdat ik die zelf heb gedaan en afgewerkt.

Net zoals bij andere richtingen vallen er elk jaar studenten uit, maar omdat we het nu specifiek over het lerarentekort hebben, denk ik toch dat het belangrijk is dat we daarop focussen. Ook studenten hebben vaak minder aangename ervaringen op stagescholen waardoor ze beslissen om te stoppen (problemen met stagementor, het lesgeven onderschatten…).

Sommige periodes zijn drukker dan andere en dat is normaal, maar dat zorgt er ook voor dat studenten moe zijn voor ze zelf aan stages beginnen. Het zijn kleine frustraties, maar de opstapeling van die frustraties zorgt ervoor dat veel jongeren stoppen met de opleiding.

Jongeren in het middelbaar en het beroep

Ik heb dankzij mijn werk wat inzichten verworven over de redenen die ervoor zorgen dat jongeren niet kiezen voor het lerarenberoep. Ik denk dat we hier zeker moeten vermelden dat jongeren vaak een verkeerd beeld hebben van het beroep.

Veel leerlingen willen als starter meteen veel geld verdienen of denken dat de vergoeding van een leerkracht te klein is voor de werklast. Men moet begrijpen dat je als startende leerkracht evenveel verdient als een starter in andere jobs.

Slechte ervaringen zorgen ervoor dat jongeren een soort van afgunst ontwikkelen tegen het beroep. Het is dus van groot belang dat wij als onderwijzers stil staan bij hoe wij omgaan met leerlingen.

Aangezien die jongeren niet kiezen voor het lerarenberoep, is er ook minder instroom in de lerarenopleiding en dus minder potentiële leerkrachten. Naast de slechte ervaringen moeten leerkrachten ook jongeren aanmoedigen om leerkracht te worden en daarbij vooral vanuit hun talenten vertrekken.

Een jongere die dokter wil worden, is een potentiële leerkracht biologie, een jongere die in de IT wil werken, is een potentiële leerkracht informatica.

Gelukkig zijn er jongeren die het potentieel hebben om leraar te worden. Sommigen weten het al, anderen moeten worden gestimuleerd om dat te beseffen.

Wat betekent het lerarentekort voor de toekomst?

Naast de oorzaken voor het lerarentekort moeten we ook stilstaan bij de gevolgen daarvan. Het tekort is een teken dat de job gezien wordt als minder of niet interessant. Het gevolg daarvan is dat het tekort met de jaren zal toenemen. Dit brengt het onderwijs in gevaar, want zonder leerkrachten kan er geen les worden gegeven en kunnen jongeren niet de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben om zich te ontwikkelen.

Ik kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk leerkrachten zijn voor de jeugd. Het is meer dan gewoon lesgeven, je vormt hen voor het leven en dit is belangrijk.

De kloof tussen leerlingen zou hierdoor ook kunnen toenemen. Volgens het PISA-onderzoek van 2018 ( https://www.klasse.be/70738/pisa-onderzoek-5-belangrijke-conclusies/ ) was de kloof tussen niet-kansarme en kansarme leerlingen al groot.

Hoe die kloof geëvolueerd is, zullen we zien bij de resultaten van het volgend onderzoek. Jongeren zijn nu eenmaal de toekomst. Ik denk dat we ons vragen mogen stellen wat het huidige lerarentekort zal betekenen voor de toekomstige generaties.

Hoe kunnen we dat oplossen?

Vaak hoor ik sommigen zeggen dat we leerkrachten meer moeten betalen. Geld is altijd interessant, maar toch wil ik vermelden dat dit niet enkel zou mogen gaan over geld. Als je de lonen optrekt dan denk ik dat we ons mogen afvragen wie we dan aantrekken: mensen de effectief leerkracht willen worden of mensen die het doen voor het geld?

Wat we vooral moeten doen, is een positief beeld schetsen van het lerarenberoep. Leerkrachten worden vaak gereduceerd tot “mensen die veel vakantie hebben”, terwijl de job van leraar meer inhoudt dan vakantie krijgen of zelfs lesgeven.

Als leerkracht heb je de toekomst van heel een land in jouw handen. Naast het lesgeven moet je je ontfermen over jouw leerlingen want, elke leerling is anders en heeft andere noden. Je bent voor jongeren ook een soort van tweede ouder.

Als leerkracht is het jouw taak om te gaan opvoeden. Je speelt een belangrijke rol in hun ontwikkeling, hoe je met hen omgaat, zal bepalend zijn voor welke weg ze nemen in hun leven.

De boodschap hier is dus om het imago van het beroep te verbeteren en het echte werk te tonen dat leerkrachten elke dag verrichten. Er is dus meer aan de hand bij leerkrachten dan men zou denken op het eerste gezicht. Het is ook een beroep dat volgens mij niet de erkenning krijgt dat het zou moeten krijgen.

Het inzetten op zij-instromers en hybride leerkrachten is ook een goed initiatief. Hiermee laten we zien aan mensen die van job willen veranderen dat er andere mogelijkheden zijn. Als hybride leerkracht laat je zien dat je niet vastzit in het lerarenberoep en dat je ook iets ernaast kan doen. Dit maakt het beroep ook aantrekkelijker.

Mijn gedachten

Ik wou schrijven over het lerarenberoep omdat ik zelf gestudeerd heb om leraar te worden. Momenteel heb ik nog niet voor de klas lesgegeven omdat ik eerst andere dingen wou ontdekken. Lesgeven zit zeker in mijn plannen en ik ben ook een grote voorstaander van onderwijs.

Naast mijn beperkte ervaring vond ik het belangrijk om over dit thema te schrijven omdat ik de huidige situatie problematisch is. Ik denk echt wel dat leraar een van de mooiste beroepen is ter wereld en dat wij het niet de nodige herkenning geven. Het is ook een broodnodige job. Zoals ik al vermeldde, heb je als leraar de toekomst van een land in handen. Het is dus nodig dat wij de mensen vinden om jongeren te begeleiden in het leven.

Ik blijf positief. Als projectcoördinator van de ‘diverse leraarskamer’ die als doel leeft om jongeren van verschillende origine te motiveren om voor de klas te staan, merk ik wel dat er heel wat mensen, organisaties, scholen en andere interesse tonen voor dit thema en er ook effectief iets aan willen veranderen.

Dat geeft hoop, want door gelijkaardige projecten te zien opkomen in Vlaanderen toont aan dat we echt willen werken aan het oplossen van het probleem.

Hiermee wil ik niet zeggen dat onze leraarskamers diverser maken een oplossing is voor het lerarentekort en dat moet het ook niet worden. Het lerarentekort moet worden aangepakt door het beleid. De nodige maateregelen moeten worden ingevoerd om toekomstige leerkrachten aan te trekken.

Wat ik vooral merk, is dat er in Vlaanderen heel wat verschillende initiatieven naar voren komen om het lerarenberoep in een positiever daglicht te zetten en dat geeft hoop voor de toekomst.

Enkele weetjes

ORBIT-vzw doet momenteel samen met het gemeentebestuur van Antwerpen een project om jongeren te motiveren leraar te worden. Dit project is mogelijk dankzij ESF-middelen. Meer info op deze website: www.diverseleraarskamer.be

Er is ook een tweede deel aan dit project waarbij de focus ligt op het ondersteunen van studenten in de lerarenopleiding. Dit wordt gecoördineerd door het stadsbestuur van Antwerpen. Dan is er ook een derde deel waarin men ondersteuning wil geven aan leerkrachten in het lerarenteam.

Meer info vindt u op deze site: https://www.onderwijsnetwerkantwerpen.be/nl/onderwijsnetwerk-antwerpen/diverse-leraarskamer

Joël Ndombe