Water is geen hulpbron, maar dé bron
Van 22 tot 24 maart 2023 werd in New York opnieuw een VN-conferentie over water gehouden. Het doel van de conferentie was het vergroten van het bewustzijn van de mondiale watercrisis en het genereren van nieuwe verbintenissen en acties om de watergerelateerde Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) te bereiken. Tom D’Haeyer was erbij in New York.
Het is 1977, Mar del Plata, Argentinië. Na een jaar van voorbereiding door een panel van experts onder leiding van Yahia Abdel Mageed, de toenmalige Egyptische minister van Irrigatie en Waterkracht, aangesteld door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, wordt de eerste VN-Wereldwaterconferentie afgerond.
Deze conferentie wordt algemeen gezien als een succes en een belangrijke mijlpaal. Ze heeft geleid tot uitgebreide nationale studies over de beschikbaarheid en het gebruik van water, waterbeleid en uitgebreide nationale behoeftenbeoordelingen.
Bovendien leidde die historische gebeurtenis tot het eerste Internationale Decennium voor Drinkwater en Sanitaire Voorzieningen (1981-1990), waarmee de basis werd gelegd voor gezamenlijke internationale actie om wereldwijd de toegang tot water en sanitaire voorzieningen te verbeteren.
Om de coördinatie van de activiteiten van de VN op het gebied van water te waarborgen, wordt in 1977 ook de Intersecretariaatsgroep voor Waterbronnen opgericht bij het VN-departement Economische en Sociale Zaken (UN DESA) ([1]).
In 1993 wordt 22 maart door de VN uitgeroepen tot Wereldwaterdag. Na het stopzetten van het watersecretariaat halverwege de jaren negentig, wordt in 2003 UN-Water opgericht, een ‘coördinatiemechanisme’ bestaande uit VN-entiteiten (leden) en internationale organisaties (partners) om ervoor te zorgen dat leden en partners gezamenlijk optreden in hun respons op mondiale wateruitdagingen.
UN-Water zal vervolgens het Internationale Decennium ‘Water for Life’ coördineren tussen 2005 en 2015, een drijvende kracht achter de Millennium Ontwikkelingsdoelen met betrekking tot water en sanitatie, en opnieuw een coördinerende rol krijgen voor het lopende Internationale Decennium voor Actie ‘Water voor Duurzame Ontwikkeling’ (2018-2028).
In 2018 besluit de Algemene Vergadering om een tussentijdse evaluatie van het Internationale Decennium voor Actie te houden van 22 tot 24 maart 2023. Als we dan echter een fast forward doen naar 2023, dan blijken de waterdoelstellingen nog steeds niet bereikt.
Bij de huidige inspanningen zullen in 2030 nog steeds 1,6 miljard mensen wereldwijd geen toegang hebben tot veilig drinkwater en 2,8 miljard mensen zullen nog steeds niet over adequate sanitaire voorzieningen beschikken, rapporteert UN DESA. Om die doelstellingen te bereiken, moeten de inspanningen worden verviervoudigd.
De klimaatcrisis is (ook) een watercrisis
Bovendien heeft de watercrisis een andere dimensie gekregen. De status van aquatische ecosystemen wereldwijd verslechtert in alarmerend tempo. Natuurlijke waterbronnen, zoals rivieren en meren, worden bedreigd door verontreiniging en overmatig watergebruik.
Het probleem wordt verergerd door de klimaatverandering, die leidt tot toenemende droogte, overstromingen en veranderingen in de beschikbaarheid van waterbronnen.
Ondanks de jaarlijkse klimaatconferenties, die als sinds 1995 worden georganiseerd, is water pas vrij recent een volwaardig thema geworden in het klimaatdebat. In Parijs was het in 2015 uren wachten op de slotverklaring van de COP21. In de laatste uren werden paragrafen over water alsnog uit de verklaring geschrapt!
Momenteel is er geen enkele VN-organisatie die zich uitsluitend bezighoudt met watergerelateerde kwesties. In de plaats daarvan zijn meer dan 30 VN-organisaties betrokken bij waterprogramma’s. Dit zorgt voor versnippering en gebrek aan coördinatie.
Om deze uitdagingen aan te pakken, werd van 22 tot 24 maart 2023 opnieuw een VN-conferentie over water gehouden. Het doel van de conferentie was het vergroten van het bewustzijn van de mondiale watercrisis en het genereren van nieuwe verbintenissen en acties om de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) over water te bereiken.
Honderden toezeggingen, nul controles
De nieuwste VN-conferentie over water kreeg gemengde reacties. Sommigen pleiten voor meer verantwoordelijkheid, grondigheid en ambitie bij het aanpakken van de watercrisis. Ondanks enkele concrete resultaten, zoals toezeggingen van regeringen en de benoeming van een speciale VN-gezant voor water, blijven er zorgen over het gebrek aan vertegenwoordiging van waterarme gemeenschappen en de dominante rol van de private sector.
Het World Resources Institute heeft ook zijn bezorgdheid geuit over de effectiviteit van de ‘Water Action Agenda’ bij het teweegbrengen van ingrijpende veranderingen zonder gedurfder waterbeheerplannen.
Vertegenwoordigers van de civiele maatschappij, watergebruikers, waterbeheerders en de onderzoekswereld riepen op om onmiddellijk stappen te ondernemen om het effect van de conferentie en de wateractieagenda te versterken door prioriteit te geven aan verantwoordingsplicht, striktheid en ambitie ([2]).
Er is echter kritiek geuit op het gebrek aan controle en het beperkte mandaat van de conferentie. De Britse krant The Guardian heeft het over: ‘Eerste mondiale waterconferentie in 50 jaar levert honderden toezeggingen op, nul controles’ ([3]).
Het Stockholm International Water Institute (SIWI) geeft aan meer tijd nodig te hebben voor een grondigere analyse van de impact van de conferentie. Het presenteert zeven take-aways uit de debatten ([4]), maar merkt op dat deze ook zonder de conferentie hadden kunnen worden geschreven.
Wat de conferentie wel deed, was een nieuw momentum creëren om de complexe wateruitdagingen aan te pakken. Er was een brede consensus dat water moet worden behandeld als een wereldwijd gemeenschappelijk goed en dat de aanpak van water minder geïsoleerd moet zijn, gezien het verband met de klimaatcrisis, voedsel, energie en nationale veiligheid.
Hoewel er maar liefst 700 toezeggingen zijn gedaan in de Water Action Agenda en er een speciale VN-gezant voor water zal worden aangesteld, zullen zonder internationaal bindende overeenkomsten veel van deze toezeggingen niet worden nagekomen. Er is behoefte aan gedurfdere plannen voor waterbeheer en grensoverschrijdende actie om de waterproblemen daadwerkelijk op te lossen.
Er is ook kritiek geuit op de vertegenwoordiging van de particuliere sector en het overgewicht van het globale Noorden in vergelijking met deskundigen en waterarme gemeenschappen uit het globale Zuiden. Er waren weinig protesten en activisten aanwezig, en de belangstelling onder wereldleiders was beperkt.
Een andere en meer geïntegreerde aanpak
Er wordt gepleit voor een andere aanpak in de watersector, waarbij traditionele wateractoren en klimaatactoren worden geïntegreerd. Inheemse volkeren lieten een verademende stem horen en benadrukten het belang van water als een levend familielid. Er is een roep naar systemische verandering en een beleid gericht op veerkrachtige watersystemen.
Hoewel de conferentie enige vooruitgang heeft geboekt, zijn er nog steeds vragen over de impact en de effectiviteit van de Water Action Agenda. Een nieuwe benadering is nodig om de wateruitdagingen aan te pakken en de rol van consumenten en inheemse kennis en waarden te erkennen.
Ook moeten water- en klimaatactoren geïntegreerd naar de problematiek kijken en systemische verandering te bevorderen en de complexe wateruitdagingen effectief aan te pakken.
Tom D’Haeyer en Koen Stuyck
[1] Goal 6 | Department of Economic and Social Affairs (un.org)
[2] Open letter of concern to UN Secretary General calling for greater accountability, rigour and ambition in the outcomes of UN Water 2023 – Google Documenten
[3] First global water conference in 50 years yields hundreds of pledges, zero checks | United Nations | The Guardian
[4] SIWI mobilized to support follow-up to UN 2023 Water Conference | SIWI – Leading expert in water governance
