Luk Bouckaert: “Je leeft nog bewuster samen dan tevoren”

Emeritus hoogleraar ethiek Luk Bouckaert (KU Leuven) schreef het boekje ‘Regenboog na diep verdriet. Rouwen om een geliefde’ na het plotse overlijden van zijn echtgenote Rita Ghesquiere. Het bevat een essay over verrijzenis, gedichten van zijn hand en illustraties van kunstenares Els Vermandere. Ook zij ervoer het verlies van haar zoontje Rune. Het symbool van de regenboog, teken van blijvende aanwezigheid, verbindt hen.

Gedichten geven woorden aan mijn gevoelens. We konden geen afscheid nemen van Rita die na een hartstilstand en twee weken coma overleed. Ik schrijf gedichten om mijn verwarde gevoelens te verhelderen en te begrijpen.

Door het neer te schrijven, probeer ik een moment vast te houden. Het gedicht Ik ben er bijvoorbeeld kwam zo tot stand. Ik was in Middelkerke en wandelde langs de zee. Plots voelde het alsof we weer samen liepen. Ik denk dat veel mensen zulke momenten beleven. Mijn verhaal is daar geen uitzondering op. Omdat in de spaarzame woorden van een gedicht zoveel meetrilt, ervaar ik poëzie ook als een vorm van bidden. Woorden zoeken die verbinden met het onzichtbare.

Aanwezigheidsverhalen

Door dat boekje komen mensen met hun verhalen naar mij. Ik heb veel gesprekken die er anders niet zouden komen, die het alledaagse overstijgen. Ik zou ooit een boek willen schrijven met al die aanwezigheidsverhalen.

Ik heb het niet over verschijningen, maar over het gevoel van sterke aanwezigheid en verbinding. Onlangs schreef iemand mij: “Mijn man zal volgende maand al 12 jaar gestorven zijn, maar we praten en denken er samen nog dagelijks over, dat zal altijd blijven”.

Iemand anders had maar enkele jaren samen geleefd met haar echtgenoot. Na meer dan 40 jaar heeft ze nog altijd een diepe verhouding. Soms versterkt het gemis de verbinding. Voor Rita’s overlijden vond ik het allemaal vanzelfsprekend en was ik meer met mijn werk bezig. Wanneer ik nu in huis rondloop, denk ik spontaan aan haar. Wanneer ik alleen eet, brand ik een kaarsje. In die zin leef je nog bewuster samen dan tevoren.

Menselijk verrijzen

Na Rita’s overlijden ben ik de verrijzenisverhalen met andere ogen gaan bekijken. Vroeger kwam die verschijning van Christus nogal ‘bovennatuurlijk’ over. Het blijft moeilijk te bevatten.

Nu zie ik de gelijkenis tussen mijn verhaal en de ervaringen van de apostelen. Zij moesten afscheid nemen van Hem op een krankzinnige manier. Het was de plotse vernietiging van hun messianistische droom. Daarnaast woog het schuldbesef. Ze hadden Hem allemaal op hun manier in de steek gelaten.

Die verhalen leunen sterk aan bij wat ikzelf ervaar. Tegenover je partner voel je soms ook een soort schuldbesef. Je denkt: “Ik had beter voor haar moeten zorgen. Had ik dat nu niet kunnen voorkomen?” Maar het zijn vooral de onverwachte ervaringen van aanwezigheid bij de apostelen die herkenbaar zijn.

Het idee dat we door onze ervaringen met verrijzenis die van Jezus begrijpen, vond ik bij de protestantse theologe Lytta Basset. Ze is haar zoon verloren door zelfdoding, wat voor haar erg moeilijk te verwerken was. Ze verwijst naar Paulus’ eerste brief aan de Korintiërs (15, 13-16): “Als de doden niet verrijzen, dan is ook Christus niet verrezen”.

Die omkering van perspectief treft mij. Onze ervaring van gemis en aanwezigheid helpt ons het Jezusverhaal te begrijpen en omgekeerd, de ervaring van de apostelen helpt ons de eigen ervaring beter te duiden en te durven spreken van verrijzenis.

Regenboog

Op het moment dat Rita naar de intensieve zorg ging, vroeg de dokter: “Zijn hier vrouwen die in verwachting zijn?” Mijn schoondochter antwoordde toen: “Ja, sinds deze ochtend weet ik het”. Daarom staat er in een van mijn gedichten: “Ach, mijn lieveling, hoe vreemd, toen ik hemels ging, kreeg jij het leven”.

Sterven en geboren worden, het komt soms dicht bij elkaar. Toen Rita stierf, stond er een enorme regenboog boven Leuven.
Als zij hun kindje kregen en naar huis gingen, stond er opnieuw een regenboog. Toen ik met Els Vermandere afsprak om het te hebben over mogelijke illustraties voor het boek, stond bij mijn vertrek uit Middelkerke een regenboog boven de zee en toen ik bij haar in Lampernisse aanbelde, zei ze: “Je moet eens komen kijken wat een mooie regenboog boven mijn huis hangt”.
Hoe het juist werkt, dat weet ik niet. Het kan zijn dat wij het toevallig opmerken, maar ook dan is het betekenisvol. Telkens de kinderen of kleinkinderen een regenboog zien, geven ze een seintje. Zo kreeg ik onlangs een mail met foto: “Oma staat voor de garagepoort”.

Oefening

Verdriet kan heel passief zijn. Je voelt je slachtoffer. Ik probeer naar best vermogen actief om te gaan met lijden. Toen Rita op intensieve lag, zijn we met de kinderen en kleinkinderen vaak bij haar geweest. We hebben samen te midden van al die hoogtechnologische apparatuur telkens het Nada te turbe van Teresia van Avila gezongen.

De een maakte tekeningen, een ander schreef een brief of een gedicht. We bereidden samen een mooie uitvaart voor. Er was geen tragische sfeer, er kon altijd nog even gelachen worden omdat we Rita bij ons voelden.

Na haar overlijden hebben we het KBS Fonds Rita Ghesquiere opgericht dat steun biedt aan leesprojecten voor kansarme jongeren. Ik ervaar voortdurend hoe gemis en aanwezigheid elkaar opzoeken. In de psychiatrische benadering van rouw mis ik die aanwezigheidservaring. De focus ligt er vooral op gemis en de fasen om dat te leren aanvaarden. Door aanwezigheid kan je net in de tegenwoordige tijd leven.

Herinneren is meer dan een reconstructie van het verleden, het maakt nieuwe vormen van aanwezigheid mogelijk. Pas dan ervaar je dat het leven sterker is dan de dood. Ik denk dat we die aanwezigheidservaring kunnen versterken door oefening.
Ofwel geef je voortdurend voedsel aan de ervaring van gemis. Dan word je droevig en leef je in het verleden. Ofwel geef je voedsel aan aanwezigheid. Dat is de kracht van het verrijzenisgeloof. 

Liza Cortois

Luk Bouckaert, Regenboog na diep verdriet. Rouwen om een geliefde, Halewijn, Antwerpen, 2020, 60 p., ISBN 9789085285748

Bestellen kan via: https://www.kerknet.be/kerknet-shop/product/regenboog-na-diep-verdriet

Deze recensie verscheen eerder op de website van het weekblad Tertio onder de titiel: Achterkrant met Luk Bouckaert – “Je leeft nog bewuster samen dan tevoren” van de hand van Liza Cortois. Met dank voor de overname.

.