En wat gebeurde er ondertussen in Colombia?
In mijn vorige bijdrage over Palestina en mijn tijd als waarneemster daar, schreef ik al: “Als CIMIC me vraagt een bijdrage te leveren in verband met de afschuwelijke gebeurtenissen in Palestina/Israël, voel ik aarzeling: ook Colombia waar ik nu sinds ruim twee jaar woon en werk, staat al weken ‘in brand’, ook hier is de woede groot vanwege een uitzichtloze situatie die al decennialang, nee, eeuwenlang duurt. Ik zal er in een volgende brief over vertellen.”
Want inderdaad, sinds 28 april heeft een sociale protestbeweging van ongekende omvang Colombia volledig door elkaar geschud. Ze bracht zes weken lang veel studenten samen, maar ook werkloze jongeren, inheemse organisaties, boeren, vrachtwagenchauffeurs, arbeiders en artiesten, véél artiesten (Colombia kenmerkt zich door zijn enorme creativiteit en kunstzinnigheid), journalisten en intellectuelen, zowel in de stad als op het platteland.
Nog nooit heeft een protest zo lang aangehouden en het land dusdanig geblokkeerd, met de zuidelijke stad Cali en de hoofdstad Bogotá als epicentra.
De protestleiders kondigden begin juni een tijdelijke pauze aan – als reactie op de derde covidgolf, met ook hier een zorgsysteem op de rand van ineenstorting. Covid-19 heeft al meer dan 100.000 levens gekost in Colombia en elke dag worden er meer dan 25.000 gevallen gemeld, met gemiddeld 590 sterfgevallen per dag in de eerste week van juni.
De uitrol van de vaccinatiecampagne kwam langzaam op gang en slechts 20 procent van de bevolking heeft één dosis gekregen. De inspanningen worden nu gericht op het uitwerken van een eisenpakket, met – verbazingwekkend – veel hulp van universiteiten, de kerk en ook van ondernemers.
Iedereen is het erover eens dat de huidige sociale, politieke en economische orde vele jongeren de mogelijkheid ontneemt om een waardig leven te leiden – er is geen toekomst voor hen. De pandemie heeft – zoals bijna overal ter wereld – de ongelijkheid nog vergroot en het aantal werklozen en behoeftigen vergroot: volgens officiële cijfers leeft nu ongeveer 42 procent van de bevolking in armoede. En 0,4 procent van de bevolking bezit 76 procent van het land.
De jongeren pleiten daarom voor een nieuw sociaal akkoord met een minimuminkomen voor iedereen, voor betere toegang tot openbaar onderwijs en universiteit, voor hervorming van de gezondheidszorg. Maar ook voor zorg voor het milieu, een niet geringe taak in het tweede meest biodiverse land ter wereld.
Het antwoord van de regering-Duque was repressie, iets wat we in te veel landen wereldwijd zien gebeuren. Ze heeft – onder invloed van de extreemrechtse ex-president Alvaro Uribe – een theorie overgenomen die is ontwikkeld door een Chileense neonazi, Alexis Lopez, die gelooft dat wat er in Colombia gebeurt (net als de mobilisatie die in Chili plaatsvond), een ‘moleculaire revolutie’ is, een manier om te zeggen dat het oorlog is, dat de jongeren die protesteren, interne vijanden zijn, terroristen, dissidenten van de ontwapende guerrilla en dat daarom militair geweld tegen hen moet worden gebruikt, legaal of illegaal.
Talloze video’s bewijzen dat niet alleen het leger en de politie wapens gebruiken tegen de demonstranten: er zijn ook gewapende burgers, beschermd door de politie, die op hen schieten. Een uitermate gevaarlijke zaak in een land met een lange traditie van legitimering van burgermilities – of paramilitairen.
Er zijn minstens 80 doden gevallen onder de manifestanten – vermoord door de politie, het leger of door gewapende burgers – vele gewonden, er heeft seksueel geweld plaatsgevonden door de politie en er is sprake van tientallen verdwijningen van jongeren.
Sterft het vredesproces een langzame dood… of breekt een Colombiaanse lente aan?
Na de in 2016 ondertekende vredesakkoorden met de FARC-guerrilla was een integraal rechtssysteem voor vrede opgericht, waarvan de Waarheidscommissie deel uitmaakt (en die wij hier begeleiden met onze missie van Reconectando), maar deze regering gaf het vredesproces nooit de steun die het nodig had.
Integendeel, de regering-Duque deed er alles aan om het te saboteren, vooral als het ging om het erkennen van de misdaden begaan door het leger en de paramilitairen. Er is dus nog steeds een zeer grote mate van straffeloosheid voor de plegers van mensenrechtenschendingen. Maar ook andere pijlers van de vredesakkoorden ontbreken: plattelandshervormingen, bescherming van sociale en milieuleiders (meer dan 900 werden er vermoord sinds de ondertekening van de vredesakkoorden) en leden van de FARC, die de wapens neerlegden en het vredesproces respecteerden: al meer dan 275 werden er vermoord.
Een deel van de ex-FARC pakte daarom de wapens weer op in 2019. En de ELN, een andere guerrillabeweging, was niet bereid om deel te nemen aan de vredesonderhandelingen. Bovendien hebben grote internationale drugskartels de controle overgenomen over gebieden waar de guerrilla is verdwenen: de overheid heeft daar niet gezorgd voor aanwezigheid van de staat waardoor het geweld, de bedreigingen en de angst in bepaalde regio’s weer enorm zijn toegenomen, wat de situatie nog ingewikkelder maakt.
En natuurlijk maakten gewelddadige bewegingen – van links én van rechts – handig gebruik van de recente betogingen om nog meer chaos te creëren, ook met het oog op de presidentsverkiezingen in 2022.
Toch hebben de betogingen ook hoop gegeven, alsof het land uit een soort van jarenlange verdoving ontwaakt. Niemand weet of we weer de ‘lange duistere nacht’ van toenemend geweld ingaan, of dat we juist aan het begin staan van een Colombiaanse lente.
En wij… blijven verbinden
Te midden van al die gebeurtenissen gaan we door met onze missie van Reconectando: Laboratoria van Waarheid en Verzoening in de schoot van Moeder Aarde, geïnspireerd op het Werk dat weer Verbindt van Joanna Macy, waarin diepe ecologie en systeemtheorie, maar ook ancestrale wijsheid de grondslagen zijn.
Diepe ecologie gaat er – in een paar woorden – vanuit dat wij als mensen niet losstaan van de natuur, er niet superieur aan zijn, en dat de natuur evenmin ten dienste staat van de mensen (ze vormt dus kritiek op de ook hier in Colombia nog altijd overheersende antropocentrische visie).
De mensheid maakt volledig deel uit van de natuur en neemt haar eigen specifieke en unieke plaats in, in het levensweb. De systeemtheorie wijst op de radicale onderlinge verbondenheid van alle leven en benadrukt het belang van de relaties tussen al wat leeft in plaats van de afzonderlijke delen.
Het Werk dat weer Verbindt is een vorm van groepswerk dat erop gericht is om ons verlangen en vermogen om deel te nemen aan het helen van onze aarde en van de mensheid te verdiepen en te versterken. Al sinds 2013 gaf ik workshops Ecología profunda y Construcción de Paz in Colombia, en sinds 2018 begeleid ik samen met een geweldig Colombiaans team de Waarheidscommissie in haar bijna onmogelijke taak om de waarheid van meer dan 50 jaar oorlog boven te halen en tot verzoening aan te zetten.
We reizen met onze methode naar de regio’s en brengen daar – vaak in schitterende natuur, die immers onze grootste bron van inspiratie is – mensen uit de verschillende ‘kampen’ bijeen: slachtoffers, ex-strijders van de guerrilla, de paramilitairen, het leger, gemeenschapsleiders, activisten, héél soms ondernemers … allen uit dezelfde streek, mensen die allemaal op de één of andere manier geraakt zijn door de oorlog, getraumatiseerd.
Zij worden uitgenodigd voor een transformerende ervaring: om terug te keren naar de schoot van moeder aarde, om te delen over hun pijn, woede, verlangens, en om naar elkaar te luisteren en – misschien voor de eerste keer in hun leven – elkaar weer in de ogen te kijken en weer een kans te geven.
Misschien dat het wantrouwen en de haat dan plaats kunnen maken voor empathie en een nieuw verhaal gestalte kan krijgen. (Het CIMIC-gedachtegoed is nog altijd zeer levend in mij!)
Ik kan nu, na meer dan 20 workshops in tal van regio’s, bevestigen, dat de vijf dagen-durende ervaring van Reconectando inderdaad van grote betekenis is voor veel van de deelnemers.
Hier volgen enkele getuigenissen op het eind van de workshop in Sumapaz, die in april 2021 plaatsvond.
Misaël Baquero, slachtoffer en een belangrijk vakbonds- en boerenleider uit Sumapaz:
“Deze ervaring in Reconectando heeft mij veel voldoening en vreugde gegeven, het is een nieuwe vorm van ‘actievoeren’ voor mij, voor het welzijn van Moeder Aarde en voor het welzijn van ons allemaal. Als de natuur zo geweldig is en ons heeft voortgebracht, waarom willen zoveel mensen haar dan kapotmaken? Waarom vernietigen we wat ons leven brengt?”
“Waarom vernietigen we wat ons leven brengt?” (foto: Reconectando, april 2021).
“Vroeger werkten we samen, als gemeenschappen – maar we zijn nu de weg kwijt. En het is alsof we die draad van gedeelde menselijkheid hier in Reconectando weer oppakken.”
“Ik heb deze vijf dagen mijn lichaam, mijn geest en mijn hart kunnen ontladen – en weer opladen. Als je al jaren niet de kans hebt gehad om te vertellen wat er werkelijk met je gebeurt, is dat een ongelooflijk cadeau (…) Reconectando is iets heel groots, iedereen zou het moeten kunnen beleven, want ik denk dat dit de manier is om vrede in de wereld te brengen.”
Sebastian Bustos, slachtoffer, is een jonge gemeenschapsleider en psycholoog uit Sumapaz:
“Het eerste waar ik dankbaar voor ben zijn mijn tranen. Ik heb in mijn leven zoveel strijd moeten voeren, dat ik een harnas heb ontwikkeld en me vooral bezig heb gehouden met de pijn van anderen.”
“Ik kan als geen ander de vinger op de wonde van anderen leggen. En dan voel ik me heel wat. ‘Ik ben sterk!’ Maar hier heb ik ervaren dat mijn kwetsbaarheid, mijn pijn er mag zijn, dat ze deel van mij mag zijn. En juist die wetenschap geeft me een gevoel van kracht. En de steun die we elkaar hebben gegeven was zó bijzonder – zelfs steun aan mensen die we vroeger als vijand beschouwden, zoals Mario (nvdr: ex-militair en nu in een rolstoel). En dat we durven te zeggen: ‘Wow, het kan dus toch!’ Het is dus wél mogelijk om in de vrede te geloven, ondanks de pijn, óndanks de pijn! … En die pijn zal beetje bij beetje genezen, maar zelfs als de wonden niet helemaal genezen, dan nóg kan de vrede worden bereikt, omdat het onze oorlogswonden zijn, sporen van een strijd voor het leven zelf.”
Liliana Gutiérrez, voormalige FARC-strijdster (16 jaar lang) en nu lid van de nieuwe politieke partij van de FARC:
“Ik heb het gevoel dat we in deze workshop ons masker hebben afgezet, ons uniform hebben uitgetrokken, onze rollen hebben neergelegd. En elkaar hebben gezien en gevoeld zoals we echt zijn.”
“Meestal hebben we op bijeenkomsten – en vooral politieke – niet de mogelijkheid om te delen vanuit onze geest, onze ziel, vanuit de pijn die we voelen, of de dingen die ons dwarszitten… En zolang politieke bijeenkomsten enkel onze ego’s dienen, zal er niets veranderen in dit land.”
“We zitten in een diepe spirituele crisis – in Colombia en in heel de wereld. En om Moeder Aarde echt te kunnen helen, hebben we onze eigen heling nodig, en door onszelf te helen, helen we ook de Aarde – en ik voel dat Reconectando ons dié ervaring heeft aangereikt.”
Fermin Betancourth -alias Libertad, voormalig FARC-strijder (27 jaar lang), boerenleider:
“Dankzij deze ervaring weet ik dat ik geen haat voel, hoe zwaar dit conflict ook is geweest – en hoe groot ook het verlies van mijn familie. In Reconectando heb ik geleerd om naar de ander te luisteren, de ander in de ogen te kijken, hem of haar te leren begrijpen… maar ook om onszelf te laten zien.”
“Ik heb het belang van geestelijke voeding hier leren waarderen – want als we goed kijken, was dit alles een spirituele ervaring, met een herverbinding met de natuur als eerste stap. Ik begrijp nu hoe dringend de verzoening met de Aarde, met de natuur is. En ook dat de meesten van ons vrede willen – en slechts een minderheid oorlog wil blijven voeren.”
“We zijn met veel meer die liefhebben en vechten voor vrede dan degenen die oorlog willen. Het is nu onze taak om ons te verenigen en in de richting van eenzelfde horizon te lopen.”
Zowel Liliana als Sebastian zijn door ons uitgenodigd om semilla van Reconectando te worden, of facilitator-in-opleiding. Er zijn nu al 24 semilla’s in verschillende regio’s van Colombia.
Helena ter Ellen
