Militairen aan de macht in de Sahel: de puinhoop wordt alleen maar groter
De nationale legers van West-Afrikaanse landen werden al regelmatig bekritiseerd voor de grove misbruiken die ze vaak begingen in de strijd tegen het terrorisme. Met de komst van militairen aan het hoofd van Burkina Faso, Mali en Tsjaad zal de situatie op het terrein nog verergeren, vreest Marc-Antoine Pérouse de Montclos. De puinhoop wordt groter.
Als gevolg van de publicatie van door Reuters verzamelde getuigenissen hebben de Verenigde Naties de Nigeriaanse regering onlangs opgeroepen een onderzoek in te stellen naar oorlogsmisdaden die het leger heeft begaan in zijn strijd tegen de terreurgroep Boko Haram.
Nigeriaanse soldaten worden ervan beschuldigd honderden, zo niet duizenden kinderen, soms zelfs nog baby’s, vaak in het bijzijn van hun moeders, willekeurig te hebben gedood. Het Nigeriaanse leger heeft ook een programma van gedwongen abortussen toegepast, waarbij meer dan 10.000 vrouwen en meisjes zijn getroffen die eerder uit de klauwen van de jihadisten waren ‘bevrijd’.
Verontrustende putsch van kapitein Ibrahim Traoré in Burkina Faso
Vreemd genoeg hebben deze misbruiken weinig aandacht gekregen in de Franstalige media. Op hun manier bevestigen ze echter dat de nationale legers zelf deel uitmaken van het probleem in de strijd tegen het terrorisme in de Sahel.
Zo heeft de machtsgreep van militairen in Mali (2020 en 2021), Burkina Faso (in januari en september 2022) en Tsjaad (2021) de regeringstroepen niet bepaald geholpen om hun prestaties op het terrein te verbeteren. Integendeel, de misbruiken door de nationale legers hebben de jihadistische opstanden nog gelegitimeerd en de ontgoochelde burgers nog meer in de gelederen van de opstandelingen gedreven om aan bloedbaden, willekeurige arrestaties en martelingen in de gevangenis te ontsnappen.
Bovendien hebben de herhaalde militaire staatsgrepen in de Sahel de al sterk aangetaste civiele staatsmacht nog aanzienlijk verzwakt.
Burkina Faso lijkt in dit opzicht bijzonder kwetsbaar. De laatste staatsgreep (30 september 2022) werd immers geleid door jonge kapiteins, die het militaire apparaat verzwakten door de hele hiërarchie ten val te brengen.
De putsch van kapitein Ibrahim Traoré is des te verontrustender omdat dergelijke ervaringen in Afrika vaak tot bloedvergieten hebben geleid, in tegenstelling tot paleisrevoluties waarbij de ene generaal door een andere wordt vervangen.
Denk maar aan de staatsgreep van sergeant Samuel Doe, die leidde tot een burgeroorlog in Liberia, of aan die van luitenant Chukwuma Nzeogwu, die leidde tot pogroms in Nigeria (1966), gevolgd door pogingen tot afscheiding van Biafra in 1967-1970.
In Burkina Faso vond de putsch van 2022 plaats in een totaal andere context dan de revolutie van Thomas Sankara in 1983, toen die als jonge kapitein de macht greep. Veertig jaar geleden voerde het land geen oorlog tegen jihadistische groeperingen. Nu is er echter niet alleen de constante dreiging van aanvallen van deze extremistische opstandelingen, maar moet het leger ook rekening houden met eventuele muiterijen in eigen rangen en bovendien optreden tegen de excessen van zijn gemeenschapsmilities [nvdr: de Volontaires pour la Défense de la Patrie (VDP) zijn gewapende burgermilities die officieel het leger moeten bijstaan, maar zelf vaak betrokken zijn bij afrekeningen tegen burgers, die al dan niet terecht van steun aan terroristen worden verdacht].
De onmacht van de Malinese junta onder Assimi Goïta
In buurland Mali waren het kolonels die in mei 2021 generaals [nvdr: die op hun beurt in augustus 2020 met een staatsgreep een einde hadden gemaakt aan het bewind van de verkozen president IBK] ten val brachten. Hoewel de junta van kolonel Assimi Goïta de lagere echelons van het leger ongemoeid liet, beroofde zij zichzelf van waardevolle menselijke ervaring door hoge officieren uit verantwoordelijke posities te verwijderen. Bovendien bleek het nieuwe militaire regime helemaal niet in staat om het land te hervormen. Het Malinese leger is er niet in geslaagd de kaders te leveren die het staatsapparaat op het hoogste niveau in Bamako kunnen blijven leiden.
Voorlopig slaagt de junta er nog in de salarissen van de ambtenaren te betalen en zo een sociale explosie te voorkomen. Daar staat tegenover dat zij vrijwel geen budget meer heeft om het functioneren van de openbare basisdiensten te garanderen.
De strenge boycotmaatregelen van ECOWAS [nvdr: de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten] tegen landen waar militairen de macht grijpen, dwongen het land financieel op de knieën, ondanks de inkomsten uit de informele economie en de bijdragen van migranten aan de achtergebleven familie.
De belabberde economische situatie is niet alleen te wijten aan de internationale sancties en de terugtrekking van de buitenlandse hulpverleners, maar ook aan de ineenstorting van de investeringen, de belastingontduiking en de kapitaalvlucht van de grote Malinese ondernemers.
De mannen van Assimi Goïta willen echter aan de macht blijven. Terugkomend op de bepalingen van de in september 2020 aangenomen overgangsgrondwet, mogen zij volgens de aangepaste kieswet van juni 2022 deelnemen aan de volgende verkiezingen, voorzien in maart 2024, op voorwaarde dat zij zes maanden voor het einde van de huidige ambtstermijn van de overgangspresident het leger verlaten.
Breuklijnen In Tsjaad
De situatie lijkt daarentegen iets beter in Tsjaad, waar de ‘constitutionele staatsgreep’ door de zoon van maarschalk Idriss Déby Itno, in april 2021, voor een zekere continuïteit zorgde en de fundamenten van een van oudsher militair regime niet ter discussie stelde.
Men moet zich echter geen illusies maken over de stabiliteit van een land als Tsjaad dat, ondanks de massale Franse steun, geplaagd wordt door talrijke gewapende opstanden en manifestaties van ontevreden burgers.
Ook het Tsjadische leger wordt doorkruist door breuklijnen die, in verschillende mate, ook in de andere landen van de Sahelregio te vinden zijn en die met name tot uiting komen in sterke tegenstellingen tussen de al wat oudere generatie van generaals bij de hoofdkwartieren in de hoofdsteden en de doorgaans veel jongere commandanten die aan de frontlinies op het platteland worden ingezet.
In de praktijk zien we dat de militairen van de diverse Sahellanden al net zo verdeeld zijn als de franchises van Al-Qaida of Islamitische Staat die zij beweren te bestrijden.
Moeten ze bijvoorbeeld onderhandelen met jihadistische groeperingen? Bondgenootschappen onderhouden met de westerse mogendheden? De ‘loyalisten’ verzetten zich tegen de coupplegers en zouden wel eens kunnen blijven infiltreren in de militaire instelling, zoals de bekende militaire netwerken die in Burkina Faso trouw bleven aan de afgezette president Blaise Compaoré.
In een dergelijke context valt de mogelijkheid van een machtsovername door jihadistische groepen minder te vrezen dan het scenario van een totale desintegratie van de Sahelstaat zelf. Met het risico op straatgevechten tussen verschillende facties van het leger, zoals bijvoorbeeld het geval was in Bamako in 2012 of in N’Djamena in 1979 en opnieuw in 1982.
Marc-Antoine Pérouse de Montclos
Marc-Antoine Pérouse de Montclos is onderzoeksdirecteur bij het Institut de recherche pour le développement (IRD) in Parijs.
(vertaling uit het Frans door Jan Van Criekinge)
De originele Franse versie van dit stuk (Militaires au pouvoir au Sahel, du treillis au gâchis) verscheen op 5 februari 2023 op de website van Jeune Afrique:
https://www.jeuneafrique.com/1409737/politique/militaires-au-pouvoir-au-sahel-du-treillis-au-gachis/
Voor meer achtergrond bij de Franse militaire aanwezigheid in de Sahel:
La France au Sahel, chronique d’un échec annoncé https://www.jeuneafrique.com/1405963/culture/la-france-au-sahel-chronique-dun-echec-annonce/
En het recente boek van journalist Rémi Carayol (o.a. Mediapart, Le Monde Diplomatique):
Rémi Carayol, Le Mirage sahélien – La France en guerre en Afrique. Serval, Barkhane, et après ? éd. La Découverte, Paris, 2023, 380 p., ISBN 9782348075469
Au Burkina Faso, des attaques jihadistes sans répit https://www.jeuneafrique.com/1417389/politique/au-burkina-faso-des-attaques-jihadistes-sans-repit/
Au Burkina Faso, une quinzaine de soldats tués dans une nouvelle attaque jihadiste https://www.jeuneafrique.com/1420512/politique/au-burkina-faso-une-quinzaine-de-soldats-tues-dans-une-nouvelle-attaque-jihadiste/
Manifestations au Tchad : 80 jeunes remis en liberté provisoire https://www.jeuneafrique.com/1399151/politique/manifestations-au-tchad-80-jeunes-remis-en-liberte-provisoire/
Lees ook enkele eerder verschenen stukken in CIMIC-Nieuwsbrieven over de Sahel:
Sahel: het Franse leger heeft zich hopeloos vastgereden in het zand van Mali https://cimic-npo.org/2021/03/23/sahel-het-franse-leger-heeft-zich-hopeloos-vastgereden-in-het-zand-van-mali/
Afrika in kort bestek https://cimic-npo.org/2023/01/28/39-012/
This time it’s worse – It’s business, stupid! https://cimic-npo.org/2022/12/27/38-012/
Lees verder (inhoud febuari 2023)
