Verbinding

Het verlangen dieper in mijn stad, Freetown, te duiken, mondde uit in het ontdekken van de gebieden eromheen. Tegelijkertijd zoekend naar interactie en altijd ook naar troost, belandde ik in de natuur en in een gemeenschap.

Ik mis wel eens een tribe, om het modieus uit te drukken. Toen we in Freetown aankwamen, vond ik het jammer niet in één of andere geïnstitutionaliseerde godsdienst te geloven. Elke zondagochtend naar de mis, samen zingen, samen geloven, ik benijd die verbondenheid en intensiteit. Maar hoewel ik de steun en de broederschap begrijp, is een totale overgave in deze context niet aan mij besteed.

Toch vond ik en kreeg ik er weidsheid, verbinding en beweging bovenop. Op zondagmorgen wandel ik sinds enkele maanden mee in en rond Freetown en verheug me bij dit alternatief. Terwijl we samen in cadans onder de blakende zon de heuvels trotseren, geniet ik van de lichamelijke inspanning en de boeiende omgeving.

Opmerkelijk is bijvoorbeeld hoe de plattelandsvlucht het dorpsleven meebrengt naar de randen van de stad. Mijn voorkeur gaat weliswaar uit naar de trektochten die ons naar het woud leiden waar we door de bomen of het lange gras de juiste richting moeten vinden om de cirkel rond te stappen, terug naar het vertrekpunt, waar de gekoelde biertjes ons opwachten. Dat ook.

Het nieuwe jaar zetten we wandelend in, vertrekkend vanuit het oude vissersdorp, York, de kust volgend langs de rotsen naar Whales Bay. Een adembenemend stukje nagenoeg ongerepte natuur, waar de bouw van een industriële vissershaven gepland wordt. Ruim twee jaar staat het project ter discussie. De regering tracht te verblinden met troeven als werkgelegenheid, inkomsten door export en attracties voor toeristen.

Het gaat met name over de aanleg van een zeedierenpark waar gevangengenomen dolfijnen getraind zullen worden. Het project dat wordt waargemaakt met Chinees geld, vermeldt dat dergelijke oorden voor vermaak veel succes kennen in China. Men is ervan overtuigd dat het ook hier vele toeristen zal aantrekken.

Het brengt ons bij de schaduwkant die gaat over de vernietiging van deze magnifieke omgeving met alle gevolgen van dien. De Western Peninsula, het schiereiland waar ook Freetown deel van uitmaakt, is bezaaid met lange en kortere stranden. Hier werd in de jaren 1980 het Taste of Paradise-reclamefilmpje voor de Bounty-bar opgenomen, een feit dat graag vermeld wordt in toeristische brochures.

Eén van de vele pareltjes, het strand van Black Johnson dat ligt naast Whales Bay, moet er ook aan geloven. De rivier, die er uitmondt in zee en zo een belangrijke broedplaats voor vissen vormt, zal worden omgeleid. Het omringende regenwoud wordt gekapt en gebetonneerd. De moerassen, druk bezocht door trekvogels, worden drooggelegd en eveneens gebetonneerd.

Kritieken wijzen ook op de onaangepaste diepte voor de industriële vissersschepen op deze plaats en het verdwijnen van historische overblijfselen voornamelijk verwijzend naar de slavenhandel. Een actiegroep strijdt tegen de plannen, de vraag is of ze nog tegen te houden zijn.

Industriële vissershavens vormen niet de enige dreiging voor de fauna en flora aan de Sierra Leoonse kust. Net zoals in Bamako en Conakry, wordt ook in Freetown voortdurend gebouwd. Terwijl het grootste deel van de bevolking moeizaam de eindjes aan elkaar probeert te knopen, blijft een kleine groep, niet zelden met geld uit de diaspora, gestaag huizen bouwen. De Peninsular Road die op de Western Peninsula de kust volgt, is bijna af.

Het bouwen van wegen hoort bij ontwikkeling, maar komt niet zonder collaterale schade. De groene heuvels op het schiereiland worden makkelijk bereikbaar, ideaal om er een huis te bouwen waar nu ook de auto bij kan.

Hoewel een groot deel van de Western Peninsula beschermd natuurgebied is, worden toch grote stukken bos plat gekapt, om er te bouwen en van het hout houtskool te maken. De Freetonians menen dat de regering niet tussenkomt omdat zij er zelf lelijk tekeergaan om er een mooie verblijfplaats voor hun pensioen te garanderen.

Dit constante uitbreiden van de stad heeft daarenboven behoefte aan massaal veel zand, een van de belangrijkste basisproducten om er gemengd met cement beton van te maken. Zand is er zat op deze adembenemende stranden. Het ontginnen van de makkelijk bereikbare bron is dan ook al jaren een lucratieve onderneming.

De bouwwoede die heerst sinds het einde van de oorlog, toen het land heropgebouwd diende te worden, komt echter met een hoge ecologische prijs: een toenemende kusterosie die ervoor zorgt dat velen kwetsbaar zijn voor de gevolgen van het stijgende zeeniveau door de klimaatverandering.

Het is choquerend onder meer omdat de gevolgen van zandwinning hier zo verschrikkelijk waarneembaar zijn. Verdedigers stellen dat niet alle stranden leeggeschept worden, maar zien over het hoofd dat in dit universum alles met alles samenhangt.

Het niveau van alle stranden daalt. Dat is duidelijk te zien op de stranden van Tokeh of Lakka. Zandwinning is er nu verboden, maar de maatregel kwam te laat. In Lakka, een kustgemeente ruim 10 km buiten Freetown, ooit de plaats waar de bewoners van de hoofdstad in groten getale hun zondagen doorbrachten, is het kwaad geschied. Een smal stukje strand blijft over met gebouwen waarvan de funderingen nu bloot boven het zand staan in plaats van eronder.

Zandwinning is een complex probleem en belangenconflicten vertragen het vinden van oplossingen. Voor de arbeiders moet vooral naar een andere bron van inkomsten gezocht worden. Met een jeugdwerkloosheid tussen 60 à 70 procent hoeft daar geen tekening bij. De bouwbedrijven kunnen niet verder zonder de toevoer van zand. En de lokale besturen laten de economische zorgen voorgaan op die van het milieu.

Pijnlijk confronterend is het wanneer ik de talrijke vrachtwagens gevuld met zand op de straat zie passeren. Zelf had ik zand nodig om de oprit naar het huis heraan te leggen. Ik begon eraan in de overtuiging zeer zeker geen strandzand te gebruiken. Na wat zoekwerk kwam ik terecht bij een bedrijf dat handelt in rivierzand, weliswaar duurder maar dat offer was ik bereid te brengen.

Tevreden met mezelf ging ik over tot de aankoop. Tot enkele zondagen later, wandelend op ons gezamenlijk ritme, een nieuwe Indiase vriend me vertelde over hoe problematisch het is in zijn land: dat zand uit de rivieren verdwijnt. Mijn offer werd bedenkelijk en ik begon te begrijpen hoe ook voor deze niet hernieuwbare bron alternatieven moeten worden gevonden.

Naast de ecologische ramp wordt bovendien een heropleving van het toerisme onzeker. Het zou een welgekomen bron van inkomsten kunnen zijn, net zoals voor de oorlog. Maar zolang de regering niets doet aan de enorme jeugdwerkloosheid, zie ik weinig verandering in het verschiet.

Diezelfde regering verkondigt trouwens graag dat ze inzet op toerisme. Maar waar gaan de toeristen heen als zonder aangepaste accommodatie in het binnenland ook de stranden verdwijnen?

Laat ons nog even langs de mangroves rond de stad wandelen, nu we toch aan het water zijn. Ook deze verdwijnen ten gevolge van een constante bouwwoede. Bij gebrek aan plaats op het vasteland, wordt uitgebreid in de richting van de zee. Zakken gevuld met aarde worden op elkaar gestapeld aan de kustlijn tot een oppervlak tot stand komt, waarop met betonblokken of golfplaten gebouwd kan worden. Mangroves en hun bewoners moeten wijken voor de nieuwkomers.

Mimi onderneemt met haar vader een dergelijk project. We hebben het er wel eens over, dat het de natuur vernietigt, de vissen en hun broedplaatsen doodt. Het gaat dan ook over het afval dat massaal in de oceaan wordt gegooid of over het risico op overstromingen. Elk jaar opnieuw en vooral tijdens het regenseizoen staan de constructies aan het water blank.

Als ik dan ook nog vraag waar haar dochter vis zal vinden, later als ze groot is, zegt ze dat daar op dat moment een oplossing voor zal worden gevonden. Mimi zegt dat ze anderen rondom haar ziet genieten van een eigen stek, zij en haar vader willen dat ook. Het is geen exuberant verlangen.

Betweterig voel ik me na zo’n gesprek, of neigend naar paternalisme. Het komt telkens op hetzelfde neer, als basisbehoeften op korte termijn zo veel aandacht en energie vragen, is er weinig ruimte voor een blik op lange termijn. Op momenten dat ik bergketens van uitdagingen voor me zie opdoemen omdat ik toch maar weer mijn pad wil volgen, kan ik enkel de eerste dagtocht met enige duidelijkheid visualiseren.

Zondag werd geen figuurlijke berg bedwongen, we beklommen Mount Sugar Loaf met een piek op 723m. Een steile helling leidt door een welgekomen schaduwrijk woud naar de top waar je de hele Western Peninsula kan overschouwen. Wondermooi, als je over het afval heen kijkt. Blikjes, plastic flesjes en koekjesverpakkingen liggen in het rond, restanten van een gezellig samenzijn, dat wel.

Er werd kritiek geuit in mijn nieuwe gemeenschap. Ik meen echter dat dergelijke noties meegegeven worden bij het opgroeien, dat het met ‘nurture’ te maken heeft en niet met ‘nature’.

Zou het niet mooi zijn, mocht de overheid een rol gaan spelen in bewustwording, of beter nog in het verbinden. In het tonen van de linken, dat juist zorg voor de natuur ook voordelen heeft bij het dagelijkse overleven, vandaag en morgen. Maar morgen, dat is weer een dag dichter bij de verkiezingen in juni. De regering heeft het druk nu.

Anna Van Malder

Anna Van Malder woont en werkt in Freetown, de hoofdstad van het West-Afrikaanse Sierra Leone. Zij bericht op regelmatige basis voor deze nieuwsbrief. Zij woont al twintig jaar in West-Afrika. In Mali runde ze een reisbureau en een B&B. Tien jaar later trok ze met haar kinderen naar Guinee, waar ze Engelse lesgaf. Daarna trokken ze verder naar Freetown, waar ze nu lesgeeft én mensen van overal ontvangt in gastenkamers.

Een video van ‘Talk to the Camera’ over zandwinning op Hamilton Beach (in Krio): https://youtu.be/ZAgoy4-Ro8k

Facebookpagina van de actiegroep Save Black Johnson Beach: https://www.facebook.com/SaveBlackJohnsonBeach

Lees verder (inhoud febuari 2023)