Over verkiezingen, hiërarchie en het gemak van loslaten

Voor Julius Maada Bio (SLPP) was Ernest Bai Koroma (APC) president van Sierra Leone. Toen Maada Bio verkozen werd, in april 2018, waren we in Conakry ons vertrek aan het voorbereiden. Het klonk op dat moment mooi en veelbelovend in de oren, of zo wilden we het horen: de oppositie had gewonnen en de vorige president stond zonder veel drama noch geweld zijn plaats af. De democratie was er op de goede weg.

Hier wonend vernam ik dat de verwachtingen toen hooggespannen waren. Men was de corruptie zat, het nepotisme, het gebrek aan een serieuze en efficiënte rechtspraak. Gaandeweg echter brokkelde de hoop af en ruimde de weg voor ontgoocheling. Het enige wat veranderde, was dat het erger werd. Hetzelfde voornemen blijft in verschillende gesprekken terugkomen: “deze keer stem ik niet”.

Iets gelijkaardigs zag ik gebeuren in Guinee, waar toen we er aankwamen in augustus 2012 Alpha Condé pas verkozen was. Net als Maada Bio in de Verenigde Staten, had Condé vele jaren in Frankrijk doorgebracht. Voor nogal wat Guineeërs was dat een pluspunt.

In het Westen, waar men weet hoe het moet, zou hij wel geleerd hebben wat nodig was om land en inwoners naar meer voorspoed te leiden. Voor een bepaalde, echter beperkte groep was dat zelfs ook het geval. Condés geforceerde derde mandaat mondde in september 2021 uit in een staatsgreep. Menig Guineeër, en niet alleen die van Peul-afkomst, slaakte een zucht van opluchting.

Hoewel er regio’s zijn in het binnenland van Sierra Leone, rond de stad Bo bijvoorbeeld, waar de huidige president Bio populair blijft, is in Freetown de meerderheid gefrustreerd.

De Freetonians willen niet dat zijn ambtstermijn wordt verlengd, maar er zijn verzachtende omstandigheden. In dit land dat slechts twee partijen telt die ertoe doen, lijkt de andere helft van het politieke spectrum geen haar beter. Het draagt bij tot de hierboven vermeldde gelatenheid.

Daarmee is weliswaar niet alle spanning van de baan. Naast de vraag wie de volgende president zal worden, heerst er eveneens onzekerheid over wat er zal gebeuren wanneer de uitslag bekend wordt gemaakt. Komen er rellen wanneer Maada Bio wint en een tweede mandaat kan aanvatten?

Moeten we ons aan geweld verwachten wanneer Samura Kamara (All People’s Congress, APC), de kandidaat van de oppositie het haalt en Maada Bio (Sierra Leone People’s Party, SLPP) zijn plaats niet wil vrijgeven? We zijn de demonstraties van augustus 2022 (zie artikel ‘Slachtoffers en zondebokken’: https://cimic-npo.org/2022/10/31/36-003/) niet vergeten.

Krijgen we van hetzelfde deeg een koek, wordt het erger of waait de onvermijdelijke spanning tijdens het moment van de bekendmaking snel weer over? De enige zekerheid hier is de onvoorspelbaarheid van de situatie.

Uitspraken dat geen van beide kandidaten het waard zijn om de straat voor op te gaan of meer nog het eigen leven te riskeren, klinken in deze context dan weer geruststellend.

Wat vooralsnog zeker en ook heel duidelijk is, is wie de baas is. Tijdens de ochtend- en avondspits bijvoorbeeld bestaat daar geen twijfel over. Tweemaal per dag wordt het verkeer in Freetown stilgelegd voor het konvooi van de president dat met veel wagens en nog meer lawaai tussen het State House, in het centrum van de stad, en de presidentiële woonst raast: vijf tot tien geblindeerde terreinwagens – in welke zit hij? – begeleid door militaire voertuigen met gewapende soldaten en voorafgegaan en afgesloten door een politieman op een motor. De kers op de taart is de ambulance in de staart.

De eerste president die ik op deze manier van dichtbij zag voorbijrijden, was Alpha Condé in Conakry, waar files van 3 uur of meer dagelijkse kost zijn en de gevolgen van de passage van het konvooi dus nog nefaster.

Ik blijf deze sterk hiërarchische samenleving als dubbel ervaren. Tijdens mijn eerste verblijf op het continent was ik geraakt door het feit het iedereen een plaats geeft. Weinig mensen ontmoet ik die de weg kwijt zijn. Wel om praktische redenen, minder om psychische. Ik kom zelden iemand tegen die op zoek is naar zichzelf. Iedereen heeft zijn plaats in het sociale geheel met mensen boven en onder, en wanneer dit in balans kan blijven, vormt het een harmonisch geheel.

De verplaatsingen van de president, om maar een voorbeeldje te geven, duwen me met mijn neus op wat een hiërarchie ook omvat: privileges, ongelijkheid, ongelijkwaardigheid, elitarisme, onderdrukking… Ik dacht aan hiërarchie toen onlangs het volgende gebeurde.

Een werknemer spaarde een bedrag om zijn droom waar te maken: studeren aan de universiteit. Op een mooie dag in november begonnen voor hem de lessen. We wikken en wegen en komen overeen dat hij een paar namiddagen en één volle dag in de week zal blijven werken. Gaandeweg echter treedt er een verandering op in zijn gedrag. Gemaakte overeenkomsten worden niet meer nageleefd. Hij komt en gaat wanneer hij wenst. Ons communiceren wordt een voortdurend bekvechten.

Het was niet werkbaar en ik vraag afstand, vooral omdat ik de laatste climax van schreeuwen tegen elkaar niet wil herhalen. Communicatie is sowieso geen evidentie en al jaren ervaar ik hoe het dat nog minder is wanneer er verschillende culturele achtergronden spelen. Ik verheug me dikwijls over wat ik allemaal begrijp, maar voel me evenzeer gelaten wanneer ik inzie hoe beperkt dat begrijpen blijft in het grotere geheel.

Omdat het me zo raakt, zoek ik in gepeins en gesprekken naar verklaringen. Waant hij zich nu op een hogere trede van de sociale ladder? Een positie die hem rechten geeft, waar hij nog geen blijf mee weet? Ook ik heb mijn plaats op de sociale ladder, en wel wat treden hoger. Heb ik dat nooit laten gelden? En op welke manieren dan wel?

Of speelt iets anders? Wanneer ik de situatie aan een vriendin voorleg, begint ze over het koloniale narratief en het antikoloniale daar tegenover. Zij kwam op het idee dat hij dit antikoloniale narratief misschien aan de universiteit tegenkwam, mogelijk bij jongeren van goede komaf wier ouders met gemak de studies betalen, niet het milieu waar hij vandaan komt. Deze jongeman wiens vader woont in een dorp in Guinee en wiens moeder tracht rond te komen zoals iedereen, met een straathandeltje, treedt een nieuwe wereld binnen.

Het zijn de speculaties die ik hoor wanneer ik met witte mensen praat, in mijn discussies met Sierra Leoners komen steevast twee andere verklaringen naar voren. Hij heeft elders geld gevonden en gedraagt zich nu zo omdat hij dit werk niet meer nodig heeft of het werd hem hier te comfortabel. De hiërarchische structuur, die duidelijk je plaats toont, doemt weer op.

Wanneer deze vervaagt, wordt het voor het individu dat hier al heel zijn leven op steunt verwarrend. Ettelijke keren heb ik het ervaren: wanneer ik iemand vraag om iets te doen in volzinnen en het niet kan laten ook nog zijn mening te vragen over hoe iets het best uitgevoerd wordt, creëer ik een heel onduidelijke situatie en een nog onduidelijkere vraag. Wanneer een lokale vriend langskomt en in drie woorden zegt ‘schilder de deur’ zorgt de duidelijkheid van het bevel voor de onmiddellijke uitvoering ervan.

Mijn vraag om afstand wordt begrepen als een ontslag. Dat verkeerd begrijpen geldt trouwens steevast in twee richtingen. Komend uit zo’n verschillende opgroeimodellen, hoe denken we elkaar eigenlijk ooit echt te kunnen verstaan?

Ik weet nog steeds niet wat er werkelijk aan de hand was. Wel hadden we een naar mijn gevoel redelijk open en eerlijk gesprek waarin beide partijen het één en ander konden uitspreken. Erna besloten we om beiden ons best te doen en de samenwerking verder te zetten. De toekomst zal het verdere verloop uitwijzen.

Het blijft me steeds opvallen hoe makkelijk dingen worden losgelaten en het leven verder gaat. Een Malinees spreekwoord helpt hierbij. Gemorst water – we zitten in het dorp op een binnenplaats met aangestampte aarde – kan niet meer worden opgeraapt.

Vijf jaar wanbeleid zullen op 24 juni ook losgelaten worden. En kunnen we iets met wat erna komt, of dienen we dat later ook gewoon weer los te laten? De toekomst heeft nog wat meer uit te wijzen.

Anna Van Malder

Anna Van Malder woont en werkt in Freetown, de hoofdstad van het West-Afrikaanse Sierra Leone. Zij bericht op regelmatige basis voor deze nieuwsbrief. Zij woont al twintig jaar in West-Afrika. In Mali runde ze een reisbureau en een B&B. Tien jaar later trok ze met haar kinderen naar Guinee, waar ze Engelse lesgaf. Daarna trokken ze verder naar Freetown, waar ze nu lesgeeft én mensen van overal ontvangt in gastenkamers.

Eerdere bijdragen van Anna Van Malder voor CIMIC-Nieuwsbrief:

• Slachtoffers en zondebokken: https://cimic-npo.org/2022/10/31/36-003/
• Grimmige tijden: over bang zijn, liegen en drugs https://cimic-npo.org/2022/12/27/38-006/

Lees verder (inhoud april 2023)