Fundamentele vragen bij ons huidig economisch systeem: is dat in staat oplossingen te bieden voor onze belangrijkste problemen?
De voorbije weken barstte op Twitter een fel debat los tussen tegenstanders van de ‘degrowth’-beweging en iedereen die niet volledig afkerig was van enige reflectie ter zake gecombineerd met overtuigden. Waarover gaat het?
In de afgelopen jaren is het concept van degrowth (‘ontgroeien’) naar voren gekomen als een prikkelend en controversieel alternatief voor het heersende paradigma van economische groei.
Ontstaan uit zorgen over milieudegradatie, sociale ongelijkheid en uitputting van hulpbronnen, presenteert de degrowth-beweging een radicale breuk met traditionele opvattingen over vooruitgang. De degrowth-beweging daagt in essentie het dominante economische model uit dat draait om eeuwige groei.
Voorstanders stellen dat ons huidige systeem, dat zich richt op ongebreidelde consumptie en productie, ecologisch onhoudbaar is en sociale onrechtvaardigheden in stand houdt.
Degrowth stelt een verschuiving voor naar een samenleving die de kwaliteit van leven, het welzijn en de ecologische balans centraal stelt boven materiële accumulatie en economische expansie.
De principes van de degrowth-beweging kan je samenvatten in vijf punten:
Het herdefiniëren van welvaart: degrowth stelt vraagtekens bij de overtuiging dat het vergroten van het bruto binnenlands product (BBP) synoniem is aan vooruitgang. In plaats daarvan benadrukt het de noodzaak om welvaart opnieuw te definiëren door de focus te leggen op menselijk welzijn, sociale relaties en de ecologische gezondheid van onze planeet.
Duurzaam beheer van hulpbronnen: degrowth pleit voor het behoud en duurzaam gebruik van hulpbronnen. Dit omvat het verminderen van afval, het bevorderen van recycling en prioriteit geven aan hernieuwbare energiebronnen. Door de logica van eindeloze consumptie ter discussie te stellen, streeft degrowth naar een meer duurzame en rechtvaardige samenleving.
Lokale economische banden: de degrowth-beweging moedigt een verschuiving naar lokale economieën aan die zelfvoorzienend zijn, gemeenschapsveerkracht bevorderen en in de behoeften van de basis voorzien. Dit houdt in dat lokale productie en consumptie worden ondersteund, de afhankelijkheid van mondiale toeleveringsketens wordt verminderd en sociale solidariteit wordt bevorderd.
Werk-privébalans: degrowth daagt de heersende cultuur van werkgerichtheid uit door te pleiten voor kortere werktijden, meer vrije tijd en een betere balans tussen werk en privéleven. Deze verschuiving heeft tot doel persoonlijk welzijn te bevorderen, sociale verbindingen te versterken en de druk om voortdurend te consumeren te verminderen.
Het heroverwegen van sociale relaties: de degrowth-beweging benadrukt het belang van het opbouwen van sterkere gemeenschappen, het bevorderen van samenwerking en het bevorderen van sociale gelijkheid. Door het najagen van individuele rijkdom en status af te wijzen, streeft degrowth naar een inclusievere en meer empathische samenleving.
Hoewel de degrowth-beweging een alternatieve visie biedt voor een duurzame toekomst, is ze niet zonder kritiek. Een veelvoorkomende bezorgdheid zijn de mogelijke economische implicaties van degrowth, waaronder banenverlies en verminderde productiviteit.
Critici betogen dat de overgang naar degrowth economische instabiliteit en een verlaging van de levensstandaard kunnen veroorzaken. Bovendien stellen sommigen dat degrowth niet adequaat omgaat met kwesties van armoede en ongelijkheid, aangezien achtergestelde gemeenschappen mogelijk al te maken hebben met deprivatie.
Verder zijn er ook de ecologische uitdagingen: we zitten met een knoert van een klimaat- en biodiversiteitscrisis. Om die aan te pakken, moeten er prioritair twee grote transities gebeuren: (1) een snelle afbouw van onze uitstoot van broeikasgassen en dus een overgang naar een koolstofarme economie, (2) stoppen met ontbossing en omzetting van natuurgebieden gecombineerd met grootschalig natuurherstel.
Voor dat eerste aspect is er een enorme groei nodig in bepaalde sectoren zoals de energievoorziening en recyclage-industrie. We moeten immers de volledige fossiele brandstoffenindustrie waar onze economie op gebouwd is, afbouwen en vervangen door hernieuwbare energiebronnen.
Het gaat dus om het elektrificeren van onze volledige economie en het produceren van groene moleculen zoals groene waterstof voor die onderdelen die niet kunnen geëlektrificeerd worden.
Bovendien hebben we extra veel energie nodig voor zaken zoals recyclage van producten, extra zoetwater produceren (via ontzilting van zeewater) opruimen van afval en actief CO2 weer uit de lucht halen en die stockeren of hergebruiken.
Daarnaast moet er flink geïnvesteerd worden in aanpassingsmaatregelen, al dan niet met natuurlijke oplossingen. Al die zaken zullen nog een grote groei vergen. Andere sectoren, zoals in de eerste plaats de fossiele brandstofindustrie, zullen sterk moeten afbouwen of hun focus verleggen. Wat dat allemaal betekent voor het totaalplaatje, dat blijft voorlopig onduidelijk.
Desalniettemin betogen voorstanders van degrowth dat het huidige economische model inherent gebrekkig en onhoudbaar is, en dat een fundamentele verschuiving in waarden en prioriteiten noodzakelijk is om de complexe uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden aan te pakken.
Ze stellen dat degrowth een kans biedt om de samenleving opnieuw vorm te geven, met nadruk op welzijn, duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid.
De degrowth-beweging vertegenwoordigt een gedurfde reactie op de sociale en milieucrises die voortkomen uit onze onophoudelijke zoektocht naar economische groei.
Door de heersende paradigma’s in twijfel te trekken en alternatieve wegen naar welvaart te bepleiten, presenteert degrowth een visie op een samenleving die duurzaamheid, welzijn en sociale rechtvaardigheid waardeert.
Hoewel de beweging uitdagingen en kritiek kent, blijven haar ideeën belangrijke debatten aanwakkeren over onze collectieve toekomst en de manieren waarop we een rechtvaardigere en duurzamere wereld kunnen creëren.
Koen Stuyck
