Wordt Donald Tusk de auteur van de ‘Wende’ in Polen?
De Poolse kiezer heeft op zondag 15 oktober voor verandering gestemd: regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) van Jaroslaw Kaczynski is haar meerderheid kwijt in het parlement. Oppositieleider Donald Tusk (Burgerplatform) wordt mogelijk de nieuwe premier. Marc Peirs sprak met Matthew Day over de kansen op échte verandering.
“De belangrijkste verkiezingen sinds de val van het communisme in 1989”: de commentatoren haalden de dure woorden van stal om de inzet van de stembusslag in Polen te duiden.
Ofwel komt na acht jaar de liberaal-linkse oppositie aan de macht, ofwel gaat de conservatief-nationalistische regeringspartij ‘Recht en Rechtvaardigheid’ (PiS) voor een derde ambtstermijn op rij.
De Poolse kiezer vond de politieke toekomst zo belangrijk dat de opkomst bij deze parlementsverkiezingen alle records brak: liefst 72 procent van de stemgerechtigden kwam opdagen. Ook in het buitenland verblijvende Polen hebben massaal gestemd: 600.000, dat is 50.000 meer dan bij andere verkiezingen. Worden de Polen binnenkort wakker in een ander land?
“Ja, deze uitslag zet Polen op de rails naar een heel ander beleid. De hoge opkomst bewijst dat mensen geëngageerd en gemobiliseerd zijn (nvdr: Polen heeft stemrecht, geen stemplicht zoals in België).”
“Vooral de oppositie is erin geslaagd haar aanhang naar de stembus te brengen. Ik heb weet van stembureaus in Wroclaw die zelfs na het officiële sluitingsuur een tijdlang open bleven omdat er nog kiezers stonden aan te schuiven. De mensen willen verandering. Deze regering is acht jaar aan de macht en ze heeft geleid tot grote maatschappelijke breuklijnen en conflicten”, zegt Matthew Day, een Britse journalist voor The Telegraph, die al meer dan twintig jaar in Warschau woont en werkt.
Zou je de jongste tien jaar de Poolse politiek als ‘opkomst en verval’ van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ kunnen noemen?
Matthew Day: “Je kan er niet omheen dat ‘Recht en Rechtvaardigheid’ bijzonder succesvol is geweest gedurende acht jaar. De partij was lange tijd heel dominant en ook bij deze verkiezingen komt ‘Recht en Rechtvaardigheid’ trouwens als grootste partij uit de bus.”
“Ze heeft zoveel borden tegelijk in de lucht gehouden, ze heeft haar agenda van hervorming of afbraak van de rechtsstaat, ze heeft de groeiende rijkdom herverdeeld. In haar buitenlands beleid heeft de partij zonder aarzelen gekozen voor de verdediging van het Poolse eigenbelang en niemand hoefde Polen te zeggen hoe en wat het moet doen, zeker niet de Europese Unie.”
“Gedurende acht jaar was ‘Recht en Rechtvaardigheid’ een soepel lopende politieke machine. Maar zelfs de beste politieke machine krijgt na acht jaar zand in de tandwielen.”
Is er nog een waterkans op een nieuwe regering met ‘Recht en Rechtvaardigheid’?
Day: “Ik zou dat niet helemaal uitsluiten. Maar de politieke realiteit is dat niet één andere partij samen wil gaan met ‘Recht en Rechtvaardigheid’. Zelfs de zeer rechtse ‘Konfederacja’ zegt niet met hen in zee te willen. En alle andere oppositiepartijen – ‘Burgercoalitie’, ‘Derde Weg’ en ‘Nieuw Links’ – hebben hun interesse betoond om samen te werken. Ze zullen glimlachend hun meningsverschillen aan de kant schuiven om samen een regering te vormen.”
Toch blijft die oppositie een krabbenmand. ‘Derde Weg’ is een samengaan van twee christendemocratische partijen, ‘Burgercoalitie’ is de partij van Tusk aangevuld met de Groenen en ‘Nieuw Links’ bestaat uit maar liefst zes sociaaldemocratische partijen. De regeringsgezinde openbare omroep heeft het meesmuilend over een ‘coalitie van de chaos’.
Day: “Ja, het is allemaal pril en het kan moeilijk worden. Maar één kwestie verbindt hen: allemaal willen ze af van ‘Recht en Rechtvaardigheid’. Het neerhalen van de gemeenschappelijke tegenstander heeft nu alle prioriteit. Maar later zal er in zulke regering veel intern gekibbel zijn.”
In de jaren van strijd van de vrije vakbond Solidariteit van Lech Walesa tegen het communisme stonden Tusk en de broers Kaczynski zij aan zij. Maar in de moderne politieke arena zijn ze elkaars erfvijand.
Day: “Ja, in de hele campagne heeft Kaczynski persoonlijke aanvallen gelanceerd en Tusk steevast weggezet als handpop van Duitsland en Rusland. Avond na avond krijgt Tusk bakken vitriool over zich in het televisiejournaal van de regeringsvriendelijke openbare omroep TVP. Die haat zal niet snel verdwijnen uit de samenleving, integendeel.”
Ook ‘Recht en Rechtvaardigheid’ zal niet zomaar verdwijnen. Het is nog altijd de grootste partij van Polen. En het is een partij die winst haalt uit de bittere maatschappelijke polarisering. Hoe kan Donald Tusk die samenleving genezen?
Day: “Tusk moet er vooreerst voor zorgen dat iedereens ogen gericht zijn op de toekomst en niet op het verleden. Dat wordt een zware taak. Er zijn veel mensen die hem werkelijk haten.”
“Geloofwaardig overkomen als ‘genezer’ zal moeilijk zijn. De maatschappelijke wonden zijn diep. Tusk moet zich in zijn communicatie begripvol en verbindend tonen, ook als premier. Hij moet de kiezer van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ tonen dat hij hem niet afstoot, maar hem figuurlijk omhelst.”
Marc Peirs
Marc Peirs woont in Polen en werkt er als onafhankelijk correspondent voor diverse media.
In het Poolse parlement zijn 460 zetels te verdelen. Een meerderheid moet minstens 231 zetels tellen. Volgens de exitpolls haalt een coalitie van het conservatief-nationalistische Recht en Rechtvaardigheid en de uiterst rechtse Konfederacja geen meerderheid. Een coalitieregering van het liberaal-groene Burgerplatform, de christendemocratische Derde Weg en het sociaaldemocratische Nieuw Links zou over een comfortabele meerderheid van 253 zetels beschikken. Dat lijkt de voor de hand liggende toekomstige regering van Donald Tusk (Burgerplatform).
PO of KO?
Om verwarring te vermijden: Donald Tusk is voorzitter van de partij PO – Platforma Obywatelska of Burgerplatform. PO nam deel aan de verkiezingen van 2023 als een kartel met drie andere, kleinere partijen. Dat kartel heet KO, dat staat voor Koalicja Obywatelska of Burgercoalitie.
Recht en Rechtvaardigheid (PiS): 200 zetels (36,8% van de stemmen)
Burgercoalitie (KO): 169 zetels (32,5%)
Derde Weg: 53 zetels (12,8%)
Nieuw Links: 31 zetels (8,8%)
Konfederacja: 12 zetels (6,2%)
Dit artikel verscheen al op 16 oktober 2023 op Knack.be. Met dank aan de auteur voor de overname: https://www.knack.be/nieuws/wereld/europa/donald-tusk-in-poleposition-voor-pools-premierschap-er-wacht-hem-een-zware-taak-2/
Lees verder (inhoud november 2023)
