Olie-exploitatie in Guyana: een anachronisme op kap van de planeet

In het hart van Zuid-Amerika, aan de Atlantische kust, heeft het kleine land Guyana zichzelf op de kaart gezet als een opkomende speler in de wereldwijde olie-industrie. Met de ontdekking van enorme olievoorraden voor de kust, heeft het Amerikaanse bedrijf ExxonMobil Guyana op een recordtijd tot een cruciale speler in de internationale olieproductie gebombardeerd.

Terwijl de economie van Guyana bloeit en de welvaart lijkt toe te nemen, roept de situatie vragen op over de mogelijk negatieve gevolgen voor de lokale bevolking en het milieu.

Om een volledig begrip te krijgen van de huidige stand van zaken, is het ook relevant om naar vergelijkbare gevallen van olie-exploitatie te kijken, zoals het decennialange debacle in Nigeria, waarbij lokale gemeenschappen niet evenredig profiteerden en het milieu ernstige schade leed.

Bovendien zijn er ernstige vragen te stellen bij het aanboren van nieuwe oliebronnen als er internationaal net is afgesproken om af te stappen van fossiele brandstoffen.

Guyana’s olieboom: welvaart in de maak?

In 2015 ontdekte een consortium onder leiding van ExxonMobil aanzienlijke olievoorraden voor de kust van Guyana. Wat volgde, was een ongekende groei van de oliesector in het land. In totaal werden 33 rijke en gemakkelijk toegankelijke oliebronnen gevonden, waardoor Guyana de afgelopen jaren een van de grootste olieproducenten ter wereld is geworden.

De schattingen geven aan dat er minstens elf miljard vaten olie kunnen worden geproduceerd, waarmee Guyana op de zesde plaats zou komen te staan op de ranglijst van de twaalf OPEC-landen, voor Nigeria en Angola (*).

De economische impact van deze ontdekking is indrukwekkend. In 2022 groeide de economie van Guyana met maar liefst 62 procent. Overal in de hoofdstad Georgetown zijn tekenen van deze welvaartsgroei zichtbaar: nieuwe gebouwen rijzen op, wegen worden aangelegd, en luxueuze hotels, zoals het Pegasus Hotel, schieten als paddenstoelen uit de grond.

ExxonMobil, die het leeuwendeel van de olie-exploitatie voor zijn rekening neemt, adverteert op luchthavens met posters die beloven dat de olie-inkomsten van 400 miljard Guyanese dollar (ongeveer 1,75 miljard euro) al zijn geïnvesteerd in infrastructuur, scholen en klinieken.

Een monster van de allereerste olie die ExxonMobil op 20 december 2019 naar boven pompte, is zelfs tentoongesteld in het Nationaal Museum van Guyana, naast opgezette dieren en oude automodellen.

De oliegigant heeft niet alleen bijgedragen aan de economische ontwikkeling, maar sponsort ook het nationale cricketteam, de Amazon Warriors, en financiert de bouw van een nieuw stadion. Zelfs milieuorganisaties hebben een aandeel gekregen in de welvaart, zij het met een zekere ironie, gezien de paradox van een milieuorganisatie die financieel wordt gesteund door een oliegigant.

ExxonMobils comeback en expansie: ondanks kritiek op klimaat en beleid

ExxonMobil, een van de grootste particuliere oliemaatschappijen ter wereld, heeft een bewogen geschiedenis gekend. Afkomstig uit het Standard Oil-imperium van John D. Rockefeller, maakte ExxonMobil onlangs een opmerkelijke comeback.

Na een periode van opgestapelde verliezen als gevolg van sancties en marktvolatiliteit, behaalde het bedrijf in 2022 de grootste winst in zijn geschiedenis – maar liefst 56 miljard dollar. Darren W. Woods, de CEO van ExxonMobil, leidt het bedrijf met een scherp berekenende financiële aanpak, zelfs te midden van groeiende kritiek op de rol van fossiele brandstoffen in het klimaatdebat.

Ondanks de toenemende druk op oliemaatschappijen om over te stappen op duurzame energie, blijft ExxonMobil vasthouden aan zijn focus op fossiele brandstoffen. Het bedrijf heeft recentelijk zelfs een rechtszaak aangespannen tegen aandeelhouders die een scherpere reductie van de CO2-uitstoot eisen. Het vernieuwde hoofdkantoor in Houston (Texas) getuigt van een hernieuwde vastberadenheid, ondanks de wereldwijde verschuiving naar duurzame energiebronnen.

De expansieplannen van ExxonMobil omvatten ook de overname van Pioneer, een specialist op het gebied van fracking. Terwijl ExxonMobil eerder de voorkeur gaf aan kleinere concurrenten voor fracking-projecten, lijkt het nu de omvang te hebben om efficiënter te investeren in deze controversiële methode voor de winning van olie en gas.

Met de aankondiging van een grote investering in het Perm-olieveld tussen West-Texas en New Mexico, lijkt ExxonMobil vastbesloten om zijn positie in de markt te verstevigen.

De gevaren van de grondstoffenvloek: zorgen over welvaartsverdeling en milieurisico’s

Terwijl Guyana getuige is van een economische bloei, rijzen er belangrijke vragen over de welvaartsverdeling en de mogelijke negatieve gevolgen voor het milieu. Vergelijkbare situaties in het verleden illustreren de gevaren van wat bekend staat als de ‘grondstoffenvloek’. In deze gevallen hebben gemeenschappen niet gelijk geprofiteerd van de oliewinning, terwijl het milieu ernstige schade heeft geleden.

In Nigeria, een van de grootste olieproducenten in Afrika, leidde de oliewinning niet tot welvaart voor de lokale bevolking. Ondanks aanzienlijke olie-inkomsten blijft een groot deel van de bevolking in armoede leven. Conflicten over landrechten en etnische spanningen zijn verergerd door de aanwezigheid van olie, wat resulteerde in sociaal-economische ongelijkheid en milieuschade.

Het fenomeen staat bekend als de ‘Nigeriaanse ziekte’, waarbij de afhankelijkheid van olie de economische ontwikkeling veeleer belemmert. Het gebrek aan betrokkenheid van de lokale bevolking bij besluitvormingsprocessen en de ongelijke verdeling van de welvaart hebben ook geleid tot sociale onrust en protesten.

Guyana’s dilemma: welvaart tegen welzijn

Terug naar Guyana, waar de economische welvaart in schril contrast staat met de zorgen over de mogelijke negatieve gevolgen. De bevolking van Guyana lijkt verdeeld te zijn tussen degenen die profiteren van de olieboom en degenen die buiten de welvaartsstroom vallen.

Werkgelegenheid bij oliemaatschappijen is beperkt en veel lokale bewoners hebben geen toegang tot de voordelen die worden beloofd door de grootschalige reclamecampagnes van ExxonMobil.

De angst voor de ‘grondstoffenvloek’ lijkt gerechtvaardigd, vooral gezien de beperkte betrokkenheid van de lokale bevolking bij het besluitvormingsproces. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) heeft het olieproductiecontract tussen Exxon en Guyana als oneerlijk bestempeld, en milieuactivisten wijzen op de potentiële milieurisico’s.

Een olielek voor de kust van Guyana zou niet alleen het lokale ecosysteem kunnen schaden, maar ook de naburige Caribische eilanden, waar toerisme en visserij cruciale bronnen van inkomsten zijn, kunnen treffen.

Een kritische blik op het contract: grondstoffenvloek 2.0?

Het olieproductiecontract tussen ExxonMobil en Guyana staat centraal in de zorgen over welvaartsverdeling en milieurisico’s. Het IMF heeft dit contract als oneerlijk bestempeld, waarbij ExxonMobil slechts twee procent licentievergoeding voor de productievergunning betaalt en geen vennootschapsbelasting in het land hoeft te betalen.

Het bedrijf kan tot 75 procent van de jaarlijkse opbrengst uit de olieverkoop behouden om de kosten van de operatie te dekken. Dit roept ernstige vragen op over de eerlijkheid en duurzaamheid van de overeenkomst, en of de beloften van ExxonMobil aan de lokale bevolking wel waargemaakt zullen worden.

Milieubeschermingsorganisaties bekritiseren niet alleen de contractvoorwaarden, maar ook de beperkte aansprakelijkheid van ExxonMobil in geval van een milieuramp. Tom Sanzillo van het Institute for Energy Economics and Financial Analysis waarschuwt dat een olielek als gevolg van de activiteiten van Exxon voor de kust van Guyana verwoestende gevolgen zou kunnen hebben.

Rechtszaken en verzet: Guyana’s strijd tegen Big Oil

De bevolking van Guyana heeft niet stilgezeten in het aangezicht van mogelijke gevaren. Burgers hebben hun eigen regering aangeklaagd omdat ze Exxon niet ter verantwoording heeft geroepen. In mei vorig jaar oordeelde de hoogste rechtbank van het land in het voordeel van de eisers, maar de zaak ligt nu bij het hof van beroep. Het is een teken dat de lokale bevolking niet bereid is om passief toe te kijken terwijl Big Oil de controle behoudt.

Daarnaast hebben activisten, verenigd onder de naam ‘Rode Draad’, zich niet alleen ingezet voor het bestrijden van huiselijk geweld, maar ook tegen de activiteiten van ExxonMobil, die zij beschouwen als een andere vorm van geweld. De angst voor een herhaling van de geschiedenis, waarbij winsten wegvloeien en vernietiging achterblijft, is diepgeworteld in de Guyanese samenleving.

De toekomst van Guyana: balanceren tussen welvaart en welzijn

Guyana staat op een kritiek keerpunt. Terwijl de economie bloeit en ExxonMobil zich opmaakt voor een grootschalige uitbreiding van de olieproductie, moeten cruciale beslissingen worden genomen om de mogelijke negatieve gevolgen te beperken.

Het land moet leren van de geschiedenis van andere olieproducerende landen en streven naar een evenwicht tussen welvaart en welzijn.

De gevaren van de ‘grondstoffenvloek’ mogen niet worden onderschat. In de komende jaren zal Guyana een cruciale rol spelen in de mondiale olieproductie. Hoe het land omgaat met de uitdagingen en kansen die gepaard gaan met deze rol, zal niet alleen bepalend zijn voor zijn eigen toekomst, maar ook voor het bredere debat over duurzame ontwikkeling en verantwoordelijkheid in de internationale olie-industrie.

Geen koolstofbudget meer

Volgens sommigen is het feit dat de olieprijs recent gedaald is, in plaats van gestegen, en dat terwijl in Gaza nog steeds een oorlog woedt en Houthi-rebellen olietankers beschieten in de Rode Zee, te danken aan de enorme nieuwe olievoorraden in Guyana die nu op de markt komen.

Voor de internationale klimaatambitie is dat geen goede zaak, want als de prijzen voor fossiele brandstoffen niet stijgen, is er minder stimulans om over te stappen naar emissievrije energie.

Bovendien daalt het mondiale koolstofbudget dat we nog hebben om onder de 2°C-opwarming te blijven (laat staan 1,5°C) zienderogen, en mogen we helemaal geen nieuwe bronnen meer aanboren. De olieconglomeraten zoals ExxonMobil blijven echter koppig op de korte termijn spelen: ‘après nous, le déluge.’

Koen Stuyck

(*) Angola heeft de OPEC op 1 januari 2024 definitief verlaten. Momenteel blijven er nog 12 lidstaten over. Zie: OPEC Member States: https://www.opec.org/opec_web/en/about_us/25.htm

Lees verder (inhoud februari 2024)