Steun voor een ‘New deal for Nature and People’ groeit wereldwijd

We schrijven 5 juli 2019. In de Noorse stad Trondheim verzamelen zich 450 vertegenwoordigers van bijna 120 landen om de balans op te maken van bijna 10 jaar biodiversiteits(non)beleid.

De belangrijkste vaststelling van de onderhandelaars: van de 20 biodiversiteitsdoelen die in 2011 werden afgesproken in het Japanse stadje Aichi, om te behalen in 2020, is nauwelijks iets gerealiseerd. Dat betekent dat de volgende grote CBD, de Conferentie over de Biologische Diversiteit, waar beslist moest worden over het nieuwe beleidskader voor de volgende tien jaar, een uitzonderlijk belang krijgt.

Want de realiteit liegt niet, en het ene alarmerende rapport na het andere volgt elkaar op: in mei 2019 stelde het IPBES (VN-agentschap dat zich bezighoudt met biodiversiteit, de evenknie van wat het IPCC is voor het klimaat) dat er één miljoen soorten met uitsterven bedreigd zijn.

Het (tweejaarlijkse) Living Planet Report van het Wereldnatuurfonds (WWF) toonde in september 2020 aan dat de biodiversiteit sinds 1970 met een ontstellende 68 procent is achteruitgegaan. In 2016 was dat nog ‘slechts’ 58 procent… Het cijfer is gebaseerd op 20.811 populaties van 4.397 soorten zoogdieren, vogels, vissen, reptielen en amfibieën over heel de wereld. Al die populaties worden gemiddeld elk jaar kleiner.

Zesde massa-extinctie na de dinosauriërs

Trek die dalende curve nog enkele jaren door en het kleinste kind begrijpt dat de biodiversiteit voor onze ogen aan het crashen is. Wetenschappers hebben het ondertussen over de zesde massa-extinctie. De vijfde vond plaats ten gevolge van de inslag van een kolossale meteoriet, zo’n 66 miljoen jaar geleden en veegde zowat alle niet-vliegende dinosauriërs van de kaart.

Die inslag spreekt tot de verbeelding, maar het was in feite een uitzondering. Bij de andere massa-extincties lag de oorzaak veeleer bij wereldwijde veranderingen in de koolstofcyclus, veroorzaakt door enorme vulkanische scheuren die immense hoeveelheden broeikasgassen uitstoten in de atmosfeer, waardoor een razendsnelle opwarming van de aarde begon en oceanen sterk verzuurden en van hun opgeloste zuurstof werden beroofd (een proces dat anoxie heet). Bij elk van die massa extincties werden 75 tot 90 procent van alle soorten weggeveegd.

In tegenstelling tot de vorige vijf massa-extincties kent degene die we nu meemaken echter geen natuurlijke oorzaak. Ze is geheel het gevolg van één soort die bij zijn veroveringstocht naar de top van de voedselpiramide onderweg uit het oog verloor waaraan het die zegetocht te danken heeft.

Alarmbellen luiden wereldwijd steeds harder

Het gaat dus hard, en al de alarmbellen begonnen wereldwijd steeds harder te luiden. In de brede milieubeweging en ook in de wetenschappelijke wereld groeide dan ook de hoop dat 2020 het jaar zou worden van de grote omslag, al was het maar omdat niet minder dan drie belangrijke internationale processen aan een evaluatie toe waren.

Ten eerste de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s), die in 2015 de Millennium Ontwikkelingsdoelen (MDG’s) vervingen en die voor de eerste keer de staat van de biodiversiteit meenamen in de analyse: je kan geen ontwikkeling hebben op een verwoeste planeet.

Ten tweede was 2020 het jaar dat het Akkoord van Parijs (uit 2015) echt in voege zou treden en dat landen moeten starten met de implementatie van hun nationale klimaatplannen. Het was ook het jaar dat, aldus het IPCC, de mondiale emissies moesten pieken en daarna steil zouden moeten afnemen als we ooit nog onder de 1,5°C opwarming willen blijven (we zijn nu aan ongeveer 1°C opwarming en de effecten zijn overal merkbaar). Het venster dat we nog hebben om onomkeerbare veranderingen te vermijden, is erg klein aan het worden. De volgende top, die zou plaatsvinden in november 2020 in het Schotse Glasgow was dus erg belangrijk.

En ten derde, de Conventie over Biologische Diversiteit, het tot nog toe ondergeschoven kindje, met de aflopende Aichi-doelen en de opdracht om een nieuw akkoord te maken, voor de volgende tien jaar, bindend als het even kan. Volgens de wetenschappelijke consensus, gevat in de rapporten van het IPBES, moet de dalende trend hier gekeerd worden tegen 2030 om onomkeerbare effecten te vermijden.

Biodiversiteit brengt wereld enorme slag toe

Kortom, 2020 moest een superjaar worden, waarin we de tanker eindelijk van richting zouden doen veranderen, voor klimaat én biodiversiteit. En dat betekent onvermijdelijk het aanpakken van enkele olifanten in de kamer: ons gebruik van grondstoffen, onze ongebreidelde economische groei, ons afwentelen van alle menselijke en ecologische kosten op de toekomstige generaties.

Dat het net die biodiversiteit zou zijn die de wereld een enorme slag zou toebrengen, dat had bij de buitenwacht niemand verwacht. Behalve onder epidemiologen en andere vakspecialisten. Voor hen was de huidige pandemie geen verassing.

De Amerikaanse auteur David Quammen veroorzaakte in 2013 wat deining met zijn boek ‘Spillover: Animal Infections and the Next Human Pandemic’ waarin hij het verband legde tussen natuurvernietiging door de mens, intensieve veehouderij en de opkomst van zoönoses (virussen die overspringen van dier op mens). Hij beschrijft in zijn boek hoe vele virussen die natuurlijk voorkomen in de natuur muteren en de overstap maken naar de mens. Dat gebeurt wanneer hun gastheer onder druk komt te staan, of in onnatuurlijke omstandigheden in aanraking komt met andere soorten.

Vleermuizen zijn vaak gastheren van vele virussen, waar ze zelf in gezonde omstandigheden geen last van hebben. Maar wanneer hun leefgebied verdwijnt en de populatie komt onder stress te staan, of ze worden weggeroofd uit hun natuurlijk milieu om dan in onhygiënische omstandigheden verkocht en geslacht te worden, samen met vele andere wilde dieren, dan krijgt zo’n virus het wel heel makkelijk.

Wat is biodiversiteit eigenlijk?

Maar wat is biodiversiteit nu eigenlijk? Laat ons even uitzoomen, meer bepaald tot in een lage baan rond de aarde, hoog genoeg zodat je de hele blauwe planeet kan zien. Als je dan vanuit een lage hoek naar het aardoppervlak kijkt terwijl de zon achteraan opkomt dan zie je een dun laagje oplichten: als een transparant en fragiel dekentje bedekt de atmosfeer het aardoppervlak.

Alles wat leeft, van in de hoogste luchtlagen tot in de diepzee en tot enkele meters onder de grond, hoort tot de biodiversiteit. Maar het gaat niet enkel over een schier oneindig aantal individuen van miljoenen soorten die allemaal onafhankelijk van elkaar hun geïsoleerde bestaan leiden.

De biodiversiteit is een verhaal van symbiose en uitwisseling, van samenwerking en essentiële processen die plaatsvinden omdat talloze dier-, planten- en hybride soorten er hun levensmissie van gemaakt hebben. Zo heeft de atmosfeer een bepaalde samenstelling omdat biochemische processen die aangedreven worden door levensvormen ervoor zorgen dat ze die stabiele toestand heeft bereikt die geologen het holoceen noemen.

Essentiële processen zijn bijvoorbeeld fotosynthese, waarbij planten op het land met behulp van energie van de zon CO2 opnemen en zuurstof afgeven aan de atmosfeer. Hetzelfde doen algen in de oceaan. Ook de uitwisseling van diensten tussen planten en dieren zijn essentiële processen: zoals zadenverspreiding (de meeste herbivoren) en bevruchting (bijen en andere insecten), of het verplaatsen van nutriënten (walvissen, op en neer in de waterkolom) enz.

Habitats worden kleiner en raken gefragmenteerd

Wat we echter zien, is dat veel van deze essentiële biologische functies onder druk komen te staan omdat hele populaties afnemen of zelfs verdwijnen. Samen met de soorten worden vaak ook hun habitats kleiner: overal ter wereld worden bossen en andere natuurgebieden omgezet in landbouwgebied, raken deze gebieden gefragmenteerd en gedegradeerd, waardoor ze kwetsbaarder worden voor allerlei bedreigingen, zoals ziektes, droogte en klimaatverandering.

Door overexploitatie en niet-duurzame jacht zien we meer en meer ‘lege bossen’, bossen waar nauwelijks nog dieren in rondlopen. In de oceaan is bijna 90 procent van de commerciële soorten overbevist. Ander zeeleven wordt slachtoffer van bijvangst, pollutie door plastiek en achtergelaten visnetten, of door de verzuring van de oceaan ten gevolge van klimaatverandering. Bovendien verdwijnen de kraamkamers van het zeeleven (koraalriffen en mangrovebossen) tegen hoog tempo.

Mogelijke gevolgen voor ons allemaal: ecosystemen die inklappen en hun essentiële functies niet meer kunnen vervullen, een op hol slaande klimaatopwarming, meer en meer dode gebieden waar leven niet meer mogelijk is, oogsten die mislukken, visstocks die verdwijnen, dramatische toename van conflicten, honderden miljoenen vluchtelingen.

Allesomvattend raamwerk voor biodiversiteit

Het mag duidelijk zijn dat het zo niet verder kan. Daarom stellen internationale milieu-organisaties en onderzoeksinstituten een ‘New deal for Nature and People’ voor. Dit is een allesomvattend raamwerk, een nieuw ‘Akkoord van Parijs’, maar dan voor biodiversiteit, met één duidelijk doel: een planeet die natuur-positief is tegen 2030, m.a.w. de afbraak van de biodiversiteit is niet alleen gestopt, maar de neergaande curve is gekeerd.

Tegen 2050 moet de natuur in zulke mate hersteld zijn dat ze opnieuw gezonde ecosystemen in stand houdt en natuur gebaseerde, koolstof neutrale, oplossingen biedt aan toekomstige generaties, wat cruciaal zal zijn om mensen toe te laten zich aan te passen aan de verdere gevolgen van de klimaatverandering en te zorgen dat alle mensen gelijkwaardig toegang hebben tot water, voedsel, energie, onderwijs en ontwikkeling.

Naar een duurzame transitie?

Wat staat er in het plan? Onder meer beschermen van 30 procent van de natuurlijke landschappen en duurzaam beheren van de rest. Herstellen van gedegradeerde landschappen. Erkennen van rechten van inheemse bevolkingen. Stoppen met de illegale handel in wilde soorten. Transitie naar duurzame praktijken voor landbouw, visserij, bosbouw, infrastructuur en mijnbouw.

2020 is geen superjaar geworden, maar eerder een jaar waarin de natuur hard aan de noodtrem trok en onze economie krakend en piepend bijna tot stilstand kwam.

De klimaattop in Glasgow is intussen uitgesteld naar november 2021. De CBD-top in het Chinese Kunming wordt verplaatst naar een nog nader te bepalen datum. Het valt te hopen dat, nu we door dit virus met de neus op de feiten zijn gedrukt, de geesten wereldwijd zullen gerijpt zijn om die new deal echt te sluiten.

Koen Stuyck