Juridisch offensief van een losgeslagen rechtse president

Er is al veel gezegd en geschreven over de rechts-populistische Braziliaanse president Jair Bolsonaro, over zijn misogynie, zijn klimaatontkenning, zijn ronduit contraproductieve houding tegenover de coronaramp die zich voltrekt in het reusachtige land enz.

Zijn meest uitgesproken agenda is echter die van de agro-industriële lobby en de grootgrondbezitters. Dat werd al heel vroeg merkbaar tijdens zijn presidentschap, met de afbouw van de financiering voor IBAMA, het Braziliaanse Instituut voor Milieu en Hernieuwbare Natuurlijke Hulpbronnen, dat onder meer instaat voor de controles op het terrein van illegale ontbossing.

Vorig jaar versoepelde hij milieuwetten die mangrovebossen en duinlandschappen beschermen. Zo kwamen heel wat nieuwe landschappen vrij om geëxploiteerd te worden voor onder meer toerisme. Maar zijn grootste werf is toch de ontsluiting van het immense Amazonewoud en andere natuurgebieden die het land rijk is, en die overigens van onschatbare waarde zijn voor de hele wereld.

In dat voornemen ligt er vandaag weer een heel pakket aan wetsvoorstellen in het Braziliaanse federale parlement die ernstige consequenties dreigen te hebben. De regering en het plattelandsblok (de vertegenwoordigers van de grootgrondbezitters) in het Nationaal Congres willen deze voorstellen ter stemming brengen nog voor het parlementaire reces dat op 18 juli begint. Een overzicht.

Bedreiging voor beschermde gebieden

De Kamer van Afgevaardigden keurde op 9 juni een dringend verzoek goed voor het wetsvoorstel dat een weg zou kunnen heropenen die door het Iguaçu Nationaal Park loopt in de staat Paraná. Het park is onder meer bekend vanwege zijn grote watervallen. De Colono-weg was in 1986 door de rechtbanken afgesloten, maar is de afgelopen 20 jaar illegaal gebruikt. Het Iguaçu Nationaal Park, met 185.000 hectare, is een van de grootste overgebleven gebieden van het Atlantische Woud, dat al voor meer dan 90 procent is verwoest – en het is het enige in het bioom waar de populatie van jaguars, een bedreigde diersoort, weer aangroeit. De heropening van de weg zal de druk op de jaguar en andere soorten verhogen, naast andere negatieve milieueffecten.

Volgens het wetsvoorstel creëert het voorstel een nieuwe categorie van wegen, namelijk de ‘parkweg’. Het project is daarom niet alleen een bedreiging voor het Iguaçu Nationaal Park, maar kan ook het pad effenen voor de aanleg van wegen in andere beschermde gebieden. De spoedprocedure is al goedgekeurd en over het project moet deze week in de Kamer worden gestemd. Als dat een meerderheid krijgt, moet het voorstel nog door de federale senaat worden overwogen.

Bedreigingen voor inheemse gebieden

Over wetsvoorstel 490 is al veel inkt gevloeid in Brazilië. Deze week kon in de commissie Grondwet en Justitie van de Kamer van Afgevaardigden worden gestemd, alleen afhankelijk van de prioriteitsvolgorde van andere zaken. Als het wordt goedgekeurd, gaat het ter stemming naar de plenaire vergadering. Het wetsvoorstel machtigt een reeks impactvolle activiteiten in inheemse gebieden (inclusief mijnbouw, wegenbouw, waterkrachtcentrales, enz.) en het verlamt ook de afbakeningsprocessen.

Honderden vertegenwoordigers van verschillende inheemse volkeren hebben hun kamp opgeslagen in Brasília, waar ze protesteren voor de afbakening van land, toegang tot vaccins en tegen het inheemsenbeleid van de regering-Bolsonaro , in het bijzonder tegen wetsvoorstel 490.

Landjepik

Er zijn ook aanwijzingen dat wetsontwerp 2633, dat het afpakken van openbare gronden aanmoedigt en legaliseert, deze week in de Kamer van Afgevaardigden in stemming kan worden gebracht. Het wetsvoorstel wordt genoemd als een van de agendapunten van partijleiders, gekenmerkt als een voorstel van de regering en de meerderheid in het wetgevende huis.

De amendementen die in de Kamer zijn voorgesteld – en die waarschijnlijk bij een stemming zullen worden goedgekeurd – maken het project identiek aan wetsvoorstel 510, dat in de Senaat wordt behandeld.

Ook wetsvoorstel 510 – het wetsvoorstel van de Senaat dat ook landroof aanmoedigt – kan op elk moment op de agenda worden gezet. Opmerkelijk genoeg, stuurde begin mei een groep van 40 bedrijven, waaronder Sainsbury’s, Aldi, Co-Op en de retailgroep BRC het Braziliaanse congres een brief met het verzoek om afwijzing van het in de Senaat ingediende wetsvoorstel.

Campagne tegen milieubewegingen

Er werd een openbare hoorzitting goedgekeurd door de milieucommissie van de Kamer om te discussiëren over “het aanmoedigen van NGO’s voor milieubescherming”. De deelnemers werden echter uitsluitend gebeld door mensen die bekend stonden om hun strijd tegen het werk van milieuorganisaties, meestal behept met complottheorieën.

Deze beweging wordt geleid door de plaatsvervangend voorzitter van de Milieucommissie van de Kamer, Carla Zambelli, een van de dichtste bondgenoten van Bolsonaro en zijn minister van Milieu, Ricardo Salles. Een van de doelen is om valse beschuldigingen tegen NGO’s te verkondigen en de focus van de lopende onderzoeken tegen de minister te verleggen.

Maandag 14 juni lanceerde de website Brasil Paralelo, uit het extreemrechtse universum, een film die hetzelfde verhaal overneemt op basis van complottheorieën en aanvallen op milieuorganisaties. Het werkstuk heet ‘Cortina de Fumaça’ (‘rookscherm’ in vrije vertaling) en draagt de veelbelovende ondertitel ‘de waarheid over de NGO’s en hun rol bij het stoppen van ontwikkeling, door inheemse mensen als schild te gebruiken’. Brasil Paralelo kondigde aan dat de film zal worden vertaald en een internationale première zal hebben.

Ministerie van Milieu

Intussen ligt minister Ricardo Salles van Milieu onder vuur: er zijn diverse onderzoeken geopend naar zijn betrokkenheid bij bendes die op grote schaal illegaal Amazonehout stelen en exporteren. Ondertussen probeert vicepresident Hamilton Mourão, te midden van de snel toenemende ontbossing, opnieuw het voortouw te nemen in de kwestie van de Amazone.

Mourão, hoofd van de Amazoneraad, stelde de regering een nieuwe militaire operatie voor om de openbare orde (GLO) te garanderen om de verwoesting te bestrijden.

De vorige GLO, die eindigde in april, duurde bijna een jaar en kostte 530 miljoen reais – en de resultaten waren uiterst beperkt. Het nieuwe voorstel is veel bescheidener: twee maanden, met een geschat budget van 50 miljoen reais.

Ontbossing en bosbranden

Volgens het MapBiomas-project, dat satellietbeelden gebruikt om de voortgang van de ontbossing te meten, is de ontbossing in de zes landschapstypen die Brazilië rijk is in 2020 met meer dan 13 procent toegenomen, met een verwoesting van 13.853 km². Volgens het nieuwe MapBiomas-rapport dat op 14 juni werd uitgebracht, is 99,8 procent van deze ontbossing illegaal.

Volgens MapBiomas werd in 2020 8.430 km² verwoest in het Amazonegebied. Het Atlantische Woud kende de grootste stijging ten opzichte van 2019: een stijging van 125 procent.

Toenemende ontbossing en andere milieudruk vormen een ernstige bedreiging voor de regenvalpatronen in het hele land, met mogelijke gevolgen voor de economie – vooral de landbouwsector – en de watervoorziening.

De droogte in 2021 is extreem en twee weken geleden heeft de regering een waternoodalarm afgegeven voor vijf staten: São Paulo, Minas Gerais, Mato Grosso do Sul, Paraná en Goiás. De verwachting is dat de crisis kan leiden tot energierantsoenering.

Uit de wetenschappelijke wereld regent het intussen waarschuwingen dat het Amazonegebied, de belangrijkste long van onze planeet, tegen 2030 zal veranderen in een netto-uitstoter van broeikasgassen, als de vernietiging zo verder gaat.

Dit is één van de fameuze ‘loop-feedback’ effecten die de klimaatverandering dramatisch kunnen versnellen en die niet meer te stoppen zijn eens ze een bepaald punt voorbij zijn. Daarnaast kan ook het dramatische verlies van biodiversiteit leiden tot een instorting van de ecosystemen, met als gevolg nog meer droogte, bosbranden, mislukte oogsten en mogelijk hongersnood voor wie rechtstreeks afhankelijk is van de natuur.

En zo dreigt de ‘rücksichtslosheid’ van Bolsonaro en zijn trawanten als een explosieve boemerang in hun gezicht te ontploffen, al zullen zij niet de grootste slachtoffers zijn, maar wel de inheemse volkeren en de talloze armen die nu al precaire levens lijden.

Koen Stuyck