It’s the population, stupid!’ – Overbevolking als oorzaak van alle problemen…

In kringen van zowel welmenende ecologisten dan wel hardleerse klimaatontkenners circuleert de boutade ‘It’s the population, stupid’[1] als een soort ei van Colombus dat de oplossing in zich zou dragen van zowel de klimaat- als de biodiversiteitscrisis.

Voor de eerste groep zijn die crises existentieel (dat zijn ze ook) en vragen ze fundamentele wijzigingen in de organisatie van onze samenlevingen (dat vragen ze ook). Ze geloven oprecht dat de oplossing schuilt in het verminderen van de bevolkingsdruk en schuiven dat ook te pas en te onpas als een evidentie naar voren.

De tweede groep ziet meer en meer hun argumenten uit handen geslagen worden door een steeds driestere lijst van weer-gerelateerde rampen die hun opwachting maken in de tv-journaals. Mensen van deze strekking denken in de overbevolkingsthese een makkelijk alternatief gevonden te hebben om een probleem op te lossen dat ze verder eigenlijk niet willen erkennen. Maar het helpt natuurlijk dat ze ook een broertje dood hebben aan migratie en migranten.

De oerversie van deze these is te vinden in een bestseller uit 1968 genaamd ‘The population bomb’ van Paul en Anne Ehrlich, twee biologen uit Stanford. Op dat moment groeide de bevolking harder dan vandaag met een ritme van 2,1 procent per jaar. De Ehrlichs voorspelden toen dat miljoenen zouden gaan sterven van de honger, maar dat was voor de zogenaamde ‘groene revolutie’ van de intensieve landbouw die in de jaren 1960 en ‘70 een enorme productiviteitssprong mogelijk maakte.

Het Chinese model

Op de vraag hoe aanhangers van de overbevolkingsthese het aan boord denken te leggen om de groei van de bevolking weldegelijk terug te dringen, volgt meestal een stilte, gevolgd door een triomfantelijke verwijzing naar de Chinese één-kind-politiek.

Op de vraag of ze de manier waarop dat model werd opgelegd, kunnen appreciëren, volgt meestal ook een stilte. Wat de klimaatontkenners betreft, mag het ‘Chinese model’ vaak onmiddellijk overal doorgevoerd worden, behalve bij ons. Gezien onze bevolking niet of nauwelijks groeit, zouden wij immers niet het probleem zijn.

China is ondertussen afgestapt van dat vermaledijde model waar met enige schroom op wordt teruggekeken en dat nu aan de basis ligt van een gigantische vergrijzingsgolf die op middellange termijn de Chinese samenleving en economie dreigt te ondermijnen.

In ieder geval is China niet van plan het opnieuw in te voeren en zijn er geen andere landen met plannen in die richting, mochten ze al de capaciteit en de autoriteit hebben om het aan hun bevolkingen op te leggen.

De olifant in de kamer: de persoonlijke ecologische voetafdruk

Het grote probleem, waar de adepten van de overbevolking echter verkiezen naast te kijken, de olifant in de kamer zo u wil, is echter onmogelijk te negeren voor wie zich wil baseren op wetenschappelijk verifieerbare feiten: dat is namelijk de persoonlijke ecologische voetafdruk. En die is in onze postindustriële samenleving een veelvoud van deze van pakweg een Afrikaanse boerenfamilie die vandaag net het hoofd boven water kan houden met overlevingslandbouw.

Om het een beetje tastbaar te maken: die voetafdruk wordt uitgedrukt in globale hectare, dat is de oppervlakte land (met een gemiddelde opbrengst) die nodig is om alle goederen te produceren en diensten te leveren die een burger gebruikt en om de uitstoot van al deze consumptie te compenseren. Voor een gemiddelde westerling is die lijst redelijk lang.

Enkele voorbeelden:

• de katoen die verbouwd wordt om uw kleren te maken – en dat gaat over grote oppervlakten land die niet voor voedsel kunnen worden ingezet, enorme hoeveelheden water, pollutie door pesticiden en kunstmest, uitputting van grond;

• het lapje varkensvlees van 100 gram dat u verorbert, vereiste 9,9 kg Braziliaanse soja om het te produceren. Voor al die sojaplantages is in veel gevallen natuur of bosgebied omgezet in monocultuur. En dan gaat het nog niet over het waterverbruik van de dieren of het mestprobleem;

• de CO2 die u uitstoot door met de auto te rijden, uw huis te verwarmen of met het vliegtuig op vakantie te gaan;

• kortom, de uitstoot of ontbossing waar u aan bijdraagt met al uw consumptie of aankoop van producten, gaande van meubilair tot elektronische apparaten (en dat zijn er steeds meer).

Het spreekt voor zich dat de voetafdruk nog sterk stijgt naar gelang het inkomen. Zo blijken de miljonairs en miljardairs van deze wereld, het soort mensen dat zich routineus verplaatst per privéjet en over een uitgebreid patrimonium aan woningen en jachten beschikt in verschillende landen, een onevenredig hoge impact te hebben.

Het gaat om een impact die nog eens veel groter is dan die van de westerse middenklasse. Zo zijn de rijkste 10 procent verantwoordelijk voor bijna de helft van alle CO2-emissies. Vooral de eigenaars van zogenaamde superjachten zijn formidabele uitstoters.

Met andere woorden: niet iedereen is in dezelfde mate verantwoordelijk voor de klimaatcrisis en het is dan ook onmogelijk te rechtvaardigen dat iedereen evenveel of zelfs meer opdraait voor de kosten ervan. Dat laatste is nochtans de realiteit.

Denk aan de ramp die zich afgelopen zomer afspeelde in Pakistan waar 1.400 mensen stierven en 33 miljoen mensen getroffen zijn door de overstromingen, die veroorzaakt werden door smeltende gletsjers en extreem veel regen tijdens de moesson.

Beide fenomenen zijn een direct gevolg van de klimaatverandering. De Pakistaanse overheid waarschuwde dat het zes maand kan duren vooraleer het overtollige water zich heeft teruggetrokken. Ondertussen zijn de eerste uitbraken van denguekoorts een feit.

Laat onze deze grimmige realiteit even afzetten tegen de gemiddelde voetafdruk van de Pakistaan: die is nog steeds maar 0,79 globale hectare. Het land staat op plaats 184 in de wereldranglijst. Die van de gemiddelde Belg daarentegen is 7,44 globale hectare, waarmee ons land op de 14de plaats staat. En dat is uiteraard vandaag, zonder rekening te houden met onze historische uitstoot sinds het begin van de industriële revolutie in de 19de eeuw (België was een van de eerste industriële machten).

De effecten van de klimaatverandering die we vandaag zien, zijn het gevolg van die historische uitstoot. Zelfs al stoppen we vandaag wereldwijd met uitstoten, dan werken die effecten nog decennialang door.

Vergrijzingsgolf

Dit alles betekent natuurlijk niet dat de bevolkingsdruk niets uitmaakt, en volgens officiële cijfers die de Verenigde Naties hanteren, zal de wereldbevolking rond 2064 pieken tot 9,7 miljard (vandaag zijn we aan 7,8 miljard) en daarna terugvallen tot 8,8 miljard in 2100 om daarna nog verder te dalen. De beoogde daling komt er dus sowieso.

Er is ook maar één methode die bewezen heeft dat ze de bevolkingstoename duurzaam kan verminderen én die te rijmen valt met de mensenrechten: grootschalig investeren in onderwijs en reproductieve gezondheidszorg voor meisjes.

Nog een ander aspect dat hierboven al werd aangeraakt: er komt een gigantische vergrijzingsgolf op ons af. In dezelfde cijfers van de VN valt te lezen dat het aantal mensen met een actieve leeftijd (die kunnen werken) sterk zal afnemen in geïndustrialiseerde landen (waaronder China), ten voordele van een enorme toename van het aantal tachtigers.

We zullen echter jonge handen en breinen nodig hebben, eerst om de transitie naar een duurzamere toekomst te realiseren en dan om de hoogtechnologische samenleving te doen draaien.

In onze westerse landen gaan we jonge migranten hard nodig hebben om de economie en de staatsfinanciën draaiende te houden, alle populistisch geblaat over ‘open grenzen-beleid’ ten spijt. Om de bevolking alleen nog maar op peil te houden, is een geboortecijfer van 2,1 kinderen per vrouw nodig. Vele geïndustrialiseerde landen komen daar niet meer aan. In Zuid-Korea is dat slechts 0,8 – Japan 1,3 – in ons land 1,6. Zonder migratie hebben we binnen 30 jaar geen werkende mensen genoeg meer om onze pensioenen te betalen…

Overigens waarschuwen wetenschappers uit de medische wereld al langer dat de vruchtbaarheid van de mens dusdanig achteruitgaat dat rond 2050 een groot deel van de mondiale bevolking medische hulp zal nodig hebben om zich te kunnen voortplanten.

Oorzaak: de dagelijkse dosis van chemicaliën die we allemaal binnen krijgen en die ertoe geleid hebben dat jonge mannen vandaag nog maar half zoveel sperma produceren als hun grootvaders.

Dr. Shanna Swan, een epidemiologe gespecialiseerd in milieufactoren en reproductieve geneeskunde in New York kwam tot die conclusie nadat ze 185 studies analyseerde waar bijna 45.000 mannen aan deelnamen. De chemicaliën worden endocriene verstoorders genoemd omdat ze inwerken op de aanmaak van hormonen.

Bij vrouwen veroorzaken ze een vermindering van de kwaliteit van hun eitjes en ook meer miskramen. Het zou dus wel eens kunnen dat de daling van de wereldbevolking er veel sneller komt dan iedereen voor mogelijk houdt. Maar dat op zich zal ons dus niet behoeden voor de gevolgen van de klimaat- en biodiversiteitscrisis.

Koen Stuyck

Korte berichten

• Op 13 september keurde het Europees parlement belangrijke verbeteringen goed aan het wetsvoorstel van de Commissie tegen geïmporteerde ontbossing. De parlementsleden kwamen overeen om naast bossen ook “ander bebost land” op te nemen, een groter aantal productcontroles, duidelijkere definities voor belangrijke termen zoals “bosdegradatie” en een uitgebreid productassortiment dat meer omvat dan rundvlees, soja, palmolie, rubber, hout, cacao en koffie. Meer weten over geïmporteerde ontbossing: lees het artikel uit de nieuwsbrief van maart 2022.

• Het internationale persagentschap Reuters stelde onlangs zijn jaarlijkse rapport voor over de impact van journalistiek en media op de samenleving. Daaruit blijkt dat het vertrouwen in de media nooit zo laag was, vooral bij de jongste bevolkingsgroep (tot 25 jaar). Opvallend is dat vooral in landen die onlangs een politieke crisis hebben doorgemaakt (Brazilië onder Bolsonaro, VS onder Trump, VK onder Johnson) het wantrouwen tegenover de reguliere media forser is toegenomen dan in de andere landen van het Reuters-onderzoek. In Brazilië van 27 naar 54 procent, in het VK van 24 naar 46 procent. In de VS zou nu ruim 15 procent van de bevolking helemaal geen nieuws meer willen zien, lezen of horen. In 2013 was dat nog maar 3 procent. Ook blijkt: hoe rechtser de kiezer, hoe lager het vertrouwen in de media. Trumps gestook tegen de journalisten als ‘vijanden van het volk’ is daar wellicht niet vreemd aan.

[1] Vrij naar de uitspraak ‘It’s the economy, stupid’, bedacht door campagnestrateeg James Carville en gebruikt in de presidentscampagne van Bill Clinton die toen erin slaagde een tweede termijn weg te schaken voor de neus van George H.W. Bush (senior).

Lees verder (inhoud september 2022