Brazilië en het decennium van verval

Op zondag 8 januari 2023 bestormden in de Braziliaanse federale hoofdstad Brasília duizenden rechts-extremisten en aanhangers van voormalig president Jair Bolsonaro het parlementsgebouw, het presidentiële paleis en het hooggerechtshof. Zij richtten daarbij zware vernielingen aan en riepen het leger op om de net aangestelde president Lula da Silva ten val te brengen. De voormalige minister van Justitie, Anderson Torres, werd gearresteerd en de gouverneur van het federale district, Ibaneis Rocha, werd geschorst. De parallellen met wat gebeurde op 6 januari 2021 bij de bestorming van het Capitool in Washington DC door extremistische Trump-aanhangers zijn overduidelijk.

We vroegen aan prof. Neuri A. Alves, filosoof, onderzoeker en adviseur bij de vakbond Fetraf in Santa Catarina, om een persoonlijke analyse te maken van de gebeurtenissen.

Brasil e a década em decomposição

We horen vaak zeggen dat Brazilië analyseren niet voor amateurs is, zijn dat oppervlakkigheden? Of toch niet? En waarom is dat zo? Omdat geen enkele analyse mogelijk is die een compleet beeld geeft van het geheel, maar slechts als knipsels of geïsoleerde feiten van de complexe werkelijkheid kunnen fungeren.

In die zin zijn de gebeurtenissen van ‘8 januari 2023’ geen product van een kortstondige kernsplijting van domheid. Er is een proces aan vooraf gegaan van systematische opbouw van allerlei elementen die culmineerden in het spektakel van onbeschaafdheid, uitgedrukt in euforische mobilisatie, manipulatie, participatie, toestemming, aantasting en belastering van de instellingen.

Dit was geen geïsoleerd proces. Het is noodzakelijk om onze recente geschiedenis te herbekijken. Om er elementen in terug te vinden die ons verraden, die onze tegenstrijdigheden onthullen, de elementen van onze ontbinding als natie. Het is noodzakelijk de link te duiden die de noodlottige dag van 8 januari verbindt met de gebeurtenissen aan het begin van dit millennium.

De kleine elitaire minderheid, die eeuwenlang de republiek als haar vakantiekolonie heeft geleid, zag haar privileges bedreigd. Deze elite, die tot dan toe de kaarten uitdeelde, zittend in de VIP-kamer, zag zich tussen het einde van het eerste en het begin van het tweede decennium van deze eeuw, plotseling zitten in een gemeenschappelijke wachtzaal, zonder exclusiviteit.

Ja, dezelfde elite, die in de meanders van onze geschiedenis, slaven kochten en verkochten, die de senzalas [nvdr: met een ‘senzala’ wordt in Brazilië een verblijf voor slaven bedoeld, de slavernij werd pas in 1888 met de Lei Áurea afgeschaft] met harde hand beheerden, die het ongenoegen beteugelde met draconische lijfstraffen en gevangenisstraf en om beurten de macht op oligarchische wijze overnam.

Nu moeten zij zitjes in vliegtuigen en andere waardevolle sociale ruimten delen met gewone werknemers. Konden zij voorheen de richting van het bestuur dicteren, nu worden zij gedwongen de wetten te accepteren van een voormalige arbeider, die kleine stukjes van de economische taart probeert te delen met de kinderen en kleinkinderen van slaven, die generatieslang aan hen onderworpen waren.

Dergelijke elementen kunnen brandstof leveren voor hun woede, de haat en de vergelding. Voor hen was een strategie van ‘nationale afbraak’ dringend nodig. Het vernietigen van de grote structurele vooruitgang die eerder was geboekt, de ontmanteling van de staatsbedrijven door grote bedrijven met buitenlands kapitaal.

Het was in hun ogen nodig om de politiek van sociale integratie te vernietigen, vooral dan diegenen die verantwoordelijk zijn voor de goedkeuring ervan. Hun agenda van de haat wilde vooral het progressieve kamp criminaliseren. Het was nodig om ‘de bron te vergiftigen’!

En het gif van de domheid, het kwaadaardige deel van de frustraties en het ongenoegen van de elites mengen zich zoals straathonden in onze geschiedenis. Een bouillon die nog werd aangedikt met een diepe haat tegen klasse, ras, geslacht, cultuur, religie en staatsstructuur. Al meer dan een decennium, sinds het jaar 2005, wordt er systematisch geroerd in de grote stoofpot van het complotdenken van de verrottingsstrategie.

Al deze processen leiden tot een aaneenschakeling als een keten. We mogen vooral de crisis van 2008 niet vergeten: bekend als de Amerikaanse ‘vastgoedcrisis’, die het hele wereldwijde kapitalisme deed schudden en beven op zijn grondvesten, die instellingen, bedrijven, tycoons en miljardairs van over de hele planeet deed ten onder gaan.

Toen kende de bloeiende economie van Brazilië een sterke groei waardoor we de harde gevolgen niet zo sterk hebben gevoeld. Aan de andere kant waren de binnenlandse speculanten, die parasiteren op de mondiale financiële wereld, niet alleen geschokt, maar hadden zij ook heel wat geld bij investeringen verloren.

Sommigen, bijna volledig gedekapitaliseerd, verpulverd door de crisis, hoorden de regering zeggen dat in de binnenlandse economie de crisis van de Amerikaanse obligaties verwaarloosbaar was. Met andere woorden, als de crisis de Braziliaanse werknemers in het algemeen niet al te zeer trof, leed de bourgeoisie niet alleen financiële verliezen, maar voelde zij ook de morele terugslag, en dat werd niet bepaald goed verteerd.

Nadat de groteske vertoning van de hebzucht, veroorzaakt door de bankencrisis, aan de ogen van de wereld was blootgegeven, keek de planeet al aan tegen de zogenaamde ‘Arabische lentes’ van in het Midden-Oosten tot in Latijns-Amerika.

Als in veel landen met duidelijke doelstellingen voor ontwikkeling, zoals hier in Brazilië tussen 2003 en 2014, een gesloten groep van de elites begint te dromen van een couppleging, dan kan dat de afbraakpolitiek versnellen.

Daarvoor moest het hele proces van groei en ontwikkeling, dat de regeringsperiodes van Lula en Dilma kenmerkte tussen 2003 en 2014, teniet worden gedaan.

In de jaren tussen 2010 en 2012, die economen een periode met hoge groei en sterke ontwikkeling noemen, zal de meest verwoestende cyclus van verrotting van onze democratie, politiek en economie in meer dan een eeuw beginnen. Het nest was klaar om het ei van de slang uit te broeden.

Voor de elites was het onaanvaardbaar dat het politieke fort van Lula overleefde, dat de nationale economie niet werd dooreengeschud door de crisis van 2008 en dat een president uit de arbeidersklasse zijn regeerperiode kon afsluiten met meer dan 80 procent goedkeuring. Er moest en er zou een einde komen aan de regeringsperiode die eindelijk de belangen van de armen op de begroting liet doorwegen, die de eerste vrouwelijke president in de geschiedenis van het land koos [nvdr: Dilma Rousseff (PT) was van 2011 tot augustus 2016 president, toen werd ze met een omstreden impeachmentprocedure afgezet] en die het patriarchale systeem begon te ontmantelen.

In het kielzog van de wereldwijde conservatieve mobilisaties stond hier dus de afbraak van het nationale project op de agenda. In het laboratorium van de hybride oorlogen werd met de vorming van een virtuele cultuur van aanvallen op de staatsinstellingen, een praktijk ingevoerd die het terrein moest effenen voor haat, gevoed met de valse gretigheid van de virtuele straffeloosheid.

Dit proces heeft het weliswaar nog mogelijk gemaakt dat Dilma aan een tweede ambtstermijn kon beginnen in januari 2016, maar door de laffe impeachment in augustus van dat jaar werd de cyclus vroegtijdig afgebroken. Zo kreeg haar vicepresident, Michel Temer, de kans om het presidentschap over te nemen en aan een cyclus te beginnen die de slechtste zes jaar van het land in decennia zou betekenen.

Daarom zijn de monsterlijke uitwerkingen van alles wat we in de vier jaar van de regering-Bolsonaro hebben gezien, zeker niet het resultaat van toevalligheden. De Bolsonaro-tijd vindt zijn structuur in de seculiere breuk van de overheersing door de parasitaire koloniale elites overgoten met een saus van het ‘vira-latismo-complex’ uit onze geschiedenis (nvdr: ‘vira-latismo-complex’ of letterlijk ‘straathondcomplex’ verwijst naar een al dan niet vermeend minderwaardigheidscomplex waaraan veel Brazilianen zouden lijden omdat hun land bestaat uit een mengeling van mensen afkomstig uit de meest diverse culturen, zonder een duidelijke eigen identiteit, een visie die als racistisch wordt afgewezen, maar onder Bolsonaro weer opgang maakte).

In dit moeras van waanzin zijn we als land, natie en volk aan het wegzinken. We zagen onze nog jonge democratie ontheiligd worden op 8 januari door de modder van de dwaasheid. Bovendien wordt de domheid, die vroeger vaak met een zekere gêne samenging, nu gezien als een onderdeel van onze persoonlijke, sociale en structurele ellende, en werd ze zelfs toegejuicht als een nationale wetenschap.

Geen enkel land heeft het laatste decennium wereldwijd zoveel schande veroorzaakt als Brazilië. Alleen al in de afgelopen zes jaar, sinds de coupregering van Temer tot de fascistische en voortvluchtige Jair Bolsonaro, is Brazilië er op alle vlakken op achteruitgegaan. Als onder de regering-Temer de rechten en sociale verwezenlijkingen van meer dan een halve eeuw van strijd en consolidatie werden te niet gedaan, dan heeft Bolsonaro’s regering ons helemaal doen wegzinken als land en als natie.

In de vier jaar aan de macht hebben Bolsonaro en zijn bende gewerkt aan de vorming van een republiek van dolle honden, gewapende bendes, vogelvrijverklaarden, en idiote automaten.

De systematische financiering van domheid en haat via virtuele netwerken en socialemediakanalen, leverden hallucinante beelden op van acties van krankzinnige massa’s voor politiekazernes, voor afdelingen van het leger, op stadspleinen, blokkades van wegen en snelwegen. Met als agenda: de confrontatie aangaan met het ‘communisme’, de ‘bevrijding’ van het onderwijs van de linkse ideologie.

Dit alles leidde tot de geleidelijke legitimering van een vals nationalisme, een failliete beweging van pinksterkerken, een zogenoemde strijd tegen corruptie die alleen maar meer corruptie bevordert, en de uitholling van internationale akkoorden over de zorg voor onze planeet en haar natuurlijke hulpbronnen.

Onder de paraplu van de eis voor een militaire interventie (dus een staatsgreep), schuilt niet alleen een misdaad tegen het land, maar deze poging is meteen ook de ergste van alle huidige uitingen van waanzin in de Braziliaanse samenleving.

Bij het roeren en opnieuw roeren in deze ketel van haat, ontkenning, neofascisme en de grootste van alle burleske manifestaties die getuigen van een planetaire domheid, verkrijgen we dan het snode eindproduct: de compleet mislukte regering van Bolsonaro.

Die heeft 33 miljoen Brazilianen in systemische ellende gestort, 125 miljoen mensen doen belanden in een toestand van voedsel- en voedingsonzekerheid, 14 miljoen werklozen, meer dan 60 miljoen mensen die in onderbetaalde jobs moeten zien te overleven, meer dan een half miljoen levens weggerukt door de covid-19-pandemie en de grove nalatigheid op dit vlak van de regering-Bolsonaro.

Bovendien is er de uitroeiing van traditionele en inheemse volkeren en gemeenschappen, zoals de Yanomami. 570 kinderen van deze etnische groep stierven door ondervoeding, kwikvergiftiging en geweld als gevolg van illegale mijnbouw (‘garimpeiros’) in hun territoria. Duizenden vierkante kilometers bos werden gekapt ten behoeve van de agro-industrie of de illegale mijnbouw, rivieren werden verwoest.

Een storm van haat raast over het land, gevoed door de vrije omloop van wapens en de straffeloosheid van misdaden. Honderden journalisten werden aangevallen en alleen al in 2022 werden 2.575 mensen gered die onder slavernijomstandigheden moesten werken op boerderijen, in huishoudelijk werk, in de meest diverse omgevingen.

Met andere woorden, door de gebeurtenissen van 8 januari alleen te analyseren als een losstaand feit, een dag van waanzin met georkestreerde aanvallen tegen de staatsinstellingen en massale plunderingen, zou het proces dat tot deze toestand heeft geleid, onderbelicht blijven.

Aangestuurd door ideologische passies en een storm van domheid die voortdurend werd geabsorbeerd en verteerd door de promotoren van de haat, bereidde een massa van zombies zich voor op het ultieme gevecht. De clash met het einde van de democratie als doelstelling, werd geleid door een symbiose tussen coupplegers, opportunisten, aanstichters, meelopers, fanatieke aanhangers, financiers en beheerders van de chaos.

Hun gemeenschappelijk doel: de bevoegdheden van de republiek overnemen, met een schijndemocratie als het belangrijkste vaandel. Het was de laatste gelegenheid voor degenen die het land bijna totaal vernietigd hebben om nog een ultieme keer te proberen hun barbarij te legitimeren en te verdiepen.

Ze wilden de democratie met een schreeuw omverwerpen, omdat ze niet konden geloven dat ze hiervoor gearresteerd en gestraft zouden worden. Ze wilden een illegale persoon legitimeren, die eerder al lafhartig vluchtte en hen in de steek liet [nvdr: Bolsonaro verliet het land al op 30 december 2022, hij vestigde zich in Florida, VS].

Iedereen, zeker de meer dan 2000 terroristen, of zij die denken ongestraft weg te komen met hun irrationele daden, zullen ter verantwoording worden geroepen. Niet alleen voor de 40 miljoen reais (nvdr: ongeveeer 7,2 miljoen euro) schade die tot nu toe is vastgesteld aan de bestormde overheidsgebouwen in Brasília, maar voor de krankzinnige, domme brutaliteit om de staatsinstellingen te beledigen.

De schuldigen zullen het gewicht voelen van de legitimiteit van de machtsinstellingen, als niet onderhandelbare bewakers van onze beschaving. Want er is een Latijnse uitdrukking die zegt: ‘est modus in rebus’, (er is een maat voor de dingen), en zij hebben die maat schromelijk overschreden. En als ‘elke breuk begint met een breuk met zichzelf’ zoals de filosoof Alain Badiou zei – hebben zij gebroken met het gevoel van burgerzin, respect voor de instellingen van de republiek en zullen zij boeten voor al hun daden van waanzin.

Het Brazilië van de toekomst keert nu terug onder de hoede van Lula da Silva, die nu al wordt beschouwd als de grootste president aller tijden, als een groot staatsman.

Niet alleen de meeste Brazilianen halen opgelucht adem, maar ook de progressieve wereld. De internationale betrekkingen zullen worden hersteld, de economie zal weer groeien, de waardigheid zal opnieuw centraal staan, natuurlijke hulpbronnen zullen op verantwoorde wijze worden beheerd net als het licht van de democratie, de weg naar eenheid voor dit land van de gemakkelijke lach, levensvreugde, muziek, cultuur, hoop en beschaving. 8 januari nooit meer!

Prof. Neuri A. Alves

Prof. Neuri A. Alves is als filosoof, onderzoeker en adviseur betrokken bij de vakbond Fetraf in de zuidelijke deelstaat Santa Catarina.

Met dank aan Luc Vankrunkelsven voor de contacten met prof. Neuri A. Alves en Fetraf Santa Catarina.

(Uit het Portugees vertaald door Jan Van Criekinge)

Lees verder (inhoud febuari 2023)