‘Landbouw is ons leven’

De nachtrit van Pirenópolis naar Barreiras is niet simpel. Wegens de airconditioning is het bijzonder koud in de bus. Slapen is er deze keer niet echt bij. Tegen de ochtend bereiken we Bahia en vóór de stad Luís Eduardo Magalhães wordt de sojaramp weer zichtbaar. Het doet pijn aan de ogen.

Immense vlaktes vol mais, nadat de soja al een tijdje geoogst is. Die verschrikkelijke eenzijdigheid soja/mais, waar we wereldwijd mee opgescheept zitten! Af en toe zie ik nog een plukje Cerrado of wat bomen, in de hoop dat het geen eucalyptus is, want die bomen zijn al even vernietigend voor het milieu als de combinatie soja/mais. Die restanten van de Cerrado troosten me.

In de sojastad Barreiras (Bahia) zijn ze alle aanwezig, de multinationals Cargill, Syngenta en co. De voetafdruk van de Paranáenzers (nvdr: inwoners van de zuidelijke deelstaat Paraná die naar West-Bahia trokken om hier aan grootschalige industriële landbouw te doen) is ook hier weer aanwezig. Het zijn de Gaúchos van Rio Grande do Sul en de ex-boeren van Paraná, die je telkens hogerop in Brazilië tegenkomt in het verbond van de vernietiging.

Het verbond in dienst van het internationale kapitaal dat Brazilië leegzuigt. Kolonialisme is nog brandend actueel. Prof. Larissa Mies Bombardi noemt het ‘moleculair kolonialisme’, want veel gif van Bayer, BASF en Syngenta is in Europa verboden, maar ze mogen het wel nog produceren en exporteren. Bijvoorbeeld naar Brazilië, de grootste afnemer van gif ter wereld. Je ziet dan hier langs de weg ook grote reclameborden i.v.m. oncologie. Ja, de gevallen van kanker nemen in deze streken jaar na jaar toe. Niet toevallig.

Paradijs

We stoten zelfs op een benzinestation met de welluidende naam ‘Paraíso’. Het is helemaal geen paradijs meer dat door Messias Bolsonaro uitverkocht wordt. Tussen de vele vormen van propaganda staat ook een plakkaat van de president: “God zegene onze familie en Brazilië. Steun onze president Bolsonaro”. Altijd moet ‘God’ erbij gesleurd worden met dan de beeltenis van de president him self.

Wat verder afficheert een firma: A agricultura é nossa vida (‘Landbouw is ons leven’). Klopt, maar ‘dé’ landbouw bestaat niet. Over welke landbouw hebben we het dan? De vernietigende vormen van landbouw die hier om zich heen grijpen of herstellende landbouw? De holistische landbouwvormen van de inheemse volkeren en andere traditionele gemeenschappen?

Bij aankomst blijkt dat in dezelfde bus een prof. van Columbia zit. Ze moet morgen op dezelfde virtuele conferentie spreken. Een conferentie over de impact van soja, het verjagen van lokale gemeenschappen, geweld op het platteland, weerstand van de betrokken volkeren.

Het is dankzij de moedige inzet van geografen van de universiteit hier in West-Bahia, dat deze conferentie mogelijk is: Primeiro Colóquio de Diálogo de Saberes: Territórios Vividos (‘Eerste colloquium over de wijsheden van de levende territoria’). Je kan de conferentie nog volgen op Youtube. Nadien volgt er nog een literaire avond in de stad, n.a.v. van mijn boeken. Dat was me nog nooit overkomen. Het werd een inspirerende avond.

Op moederdag gaan we samen aan de Rio Grande, een rivier in São Desidério, middagmalen. Voor een Vlaming is de oppervlakte van deze gemeente nogal om te duizelen: 15.157 km². Ongeveer de helft van België.

Ecovila en Fundifran

De dag na de virtuele conferentie, gaan we met een groep een ecovila bezoeken. Volgens lokale medewerkers de eerste in West-Bahia. Als reactie op de alomtegenwoordige macht van de agrobusiness kochten ze met 30 mensen 29 hectare land. Als antwoord op de toenemende individualisering willen ze dit stuk Cerrado samen beheren met vormen van agroforestry en samenwerken (de mutirão, de samenwerking van het verleden, die op de achtergrond geraakt is).

Onderweg wordt nog de tragedie verteld van een jonge professor. Hij deed onderzoek naar de residu’s van gif in vissen; gif dat zelfs in Brazilië verboden is. Hij bracht de resultaten van zijn studie in de les, waar heel wat zonen zaten van fazendeiros, die de streek met soja vergiftigen. Prompt kreeg hij doodsbedreigingen en moest hij hals over kop vluchten.

Er is een strijd (een oorlog?) gaande tussen zij die agricultura familiar ondersteunen en de almacht van de agronegócio. Het is hier aangeraden om zulke studies anoniem te publiceren of je krijgt met vervolgingen te maken. Het is bijna te vergelijken met de situatie in Rusland, waar de oorlog in Oekraïne geen ‘oorlog’ genoemd mag worden. Doe je dat wel, krijg je grote problemen.

Als afronding hebben we een rondetafelgesprek met mensen van de ecovila en een vertegenwoordiger van Fundifran (Fundação de Desenvolvimento Integrado do São Francisco), een NGO die al 50 jaar opkomt voor de gezinslandbouw, agro-ecologie, moedig tegen het geweld in. De organisatie ontstond in 1971 in de schoot van de katholieke kerk.

Tijdens de militaire dictatuur (1964-1985) was de kerk de enige plek waar het volk zich kon organiseren. De organisatie ontstond in de streek van de Rio São Francisco. Vandaar ‘Fran’ in de naam. Het is goed dat de ‘oud-strijders’ van de jaren 1970 de jonge enthousiastelingen van 2022 kunnen inspireren.

Naar Salvador da Bahia nu: meer dan 900 kilometer met de nachtbus. Bahia is een immense deelstaat in Brazilië. Hopelijk is het tijdens deze rit wat minder koud.

Luc Vankrunkelsven

Barreiras, 10 mei 2022

Lees verder (inhoud juni 2022)