Effecten van de oorlog op de natuur in Oekraïne: interview met Bohdan Vykhor
De oorlog in Oekraïne eist niet alleen een vreselijke tol voor de Oekraïners, ze is ook vernietigend voor de natuur. Om een idee te krijgen hoe erg het eraan toe is, hadden we een gesprek met dr. Bohdan Vykhor, directeur van de Oekraïense afdeling van het Wereldnatuurfonds (WWF).
Wat is de belangrijkste door de oorlog veroorzaakte milieuschade? Welke acties op de grond (bombardement, gebruik van munitie, troepenbewegingen op de grond…) leverden de meeste schade op?
Bohdan Vykhor: “Om de omvang van de gevolgen van de oorlog en de toestand van de beschermde natuurgebieden in de strijdgebieden te beoordelen, kunnen we ons alleen baseren op informatie uit officiële bronnen, namelijk het ministerie van Milieubescherming en Natuurlijke Hulpbronnen van Oekraïne. Volgens de laatste openbare gegevens van het ministerie is 20 procent van de beschermde gebieden getroffen door oorlogshandelingen.”
“Deze gebieden werden in zeer verschillende mate getroffen, waarbij sommige, vooral in het oosten en zuiden van Oekraïne, enorme schade opliepen (ter illustratie kregen we deze verhalen uit de beschermde gebieden Svyati Hory en Kamyana Sich).”
“Eind vorig jaar keurde het ministerie de methodologie goed voor de beoordeling van de door de oorlog veroorzaakte schade aan beschermde gebieden. En het verzamelen van gegevens voor een dergelijke beoordeling wordt uitgevoerd door de Oekraïense administraties van parken en reservaten, evenals de ecologische staatsinspectie.”
“De totale oppervlakte van het nationale systeem van beschermde gebieden (Nature Reserve Fund, verder NRF) in Oekraïne bedraagt 4,5 miljoen ha, dat is ongeveer 7 procent van de totale oppervlakte van Oekraïne. De hoogste dichtheid van NRF-gebieden bevindt zich in de Karpaten, de Krim, Polesië en langs de kust van Oekraïne. Zij hebben een verschillende status en liggen in diverse natuurgebieden met een rijke biodiversiteit. Het is onmogelijk om de toestand van de beschermde natuurgebieden, die nog bezet zijn, te controleren. Een volledige beoordeling kan pas na de oorlog plaatsvinden.”
“Volgens de door het ministerie op de website verstrekte gegevens zijn ten minste 900 natuurgebieden met een oppervlakte van 1,2 miljoen ha officieel getroffen door de oorlog (exclusief de natuurgebieden op de Krim, die in 2014 zijn geannexeerd).”
“Ongeveer 27 procent van alle NRF-gebieden in Oekraïne is dus door de oorlog getroffen, 160 gebieden van het Emerald Network (in totaal 2,9 miljoen ha), 16 Ramsar-gebieden (in totaal bijna 0,6 miljoen ha). In ons rapport over de milieueffecten van de oorlog hebben we alle gegevens gebundeld.”
Welke ecosystemen zijn het meest getroffen? En welke dier- of plantensoorten worden het meest bedreigd? Is het mogelijk om in het veld schadebeoordelingen uit te voeren? Of is dat te riskant voor wetenschappers? Als je deze beoordelingen uitvoert, hoe doe je dat dan eigenlijk?
“De meeste getroffen ecosystemen bevinden zich in de zuidelijke en oostelijke delen van Oekraïne, waar de oorlogsactiviteiten langdurig en constant zijn of waar gebieden bezet zijn en geen natuurbehoud mogelijk is. Tot de getroffen gebieden behoren unieke Ramsar ([1])-locaties, restanten van de Europese steppe-ecosystemen en de kust van de Zwarte Zee.”
“Momenteel is systematische wetenschappelijke monitoring van flora en fauna in de getroffen gebieden niet mogelijk. De oorlog duurt nog steeds voort en Oekraïne is een van de landen met de meeste landmijnen ter wereld geworden.”
“Deze gebieden moeten volledig worden bevrijd en vrijgemaakt van de explosieven voordat wetenschappers er hun werk kunnen doen. Er zijn nu wel twee online platforms ontwikkeld, ook in de vorm van apps, om milieuschade waar mogelijk bij te houden. Zo werken de overheid, milieuorganisaties, leger en publiek samen om gegevens te verzamelen via https://ecozagroza.gov.ua/en en https://www.saveecobot.com. Hopelijk worden de meeste van deze gegevens omgezet in solide bewijsstukken die herstelbetalingen voor milieuschade mogelijk maken.”
Kunnen er al noodmaatregelen worden genomen om de schade aan de getroffen ecosystemen en soorten te beperken? Zo ja, wat zijn deze maatregelen? Heeft u ooit een dergelijke operatie uitgevoerd?
“De oorlog zo snel mogelijk beëindigen en vrede brengen in het land is de enige manier om de verwoesting te beperken en te stoppen. In de voorbije oorlogsmaanden heeft WWF-Oekraïne samen met andere milieu-NGO’s financiële hulp geboden aan enkele beschadigde en nog bezette beschermde natuurgebieden – om de infrastructuur te helpen herstellen, dieren te voederen, zorg te verlenen en medewerkers te ondersteunen.”
Is er ook indirecte druk door de oorlog op de overige ecosystemen in Oekraïne, ook waar niet gevochten wordt?
“WWF-Oekraïne kan in dergelijke gebieden blijven werken. Bijvoorbeeld het onderzoek naar de populaties van de Euraziatische lynx (deze soort staat op de Rode Lijst van Oekraïne) en de identificatie van oerbossen, waarbij we aandringen op een procedure om deze een natuurbeschermingsstatus te geven.”
“Zelfs tijdens de oorlog hebben we op dit gebied vooruitgang geboekt. En dit werk heeft niet alleen waarde voor Oekraïne – dit werk levert belangrijke gegevens op over de populaties van grote carnivoren in Europa.”
Heeft u het gevoel dat de kwestie van de milieueffecten van oorlog de aandacht krijgt (onder andere internationaal) die zij verdient?
“Ik vind dat er niet genoeg aandacht wordt besteed aan deze kwestie en specifiek aan hoe de milieutoestand van Oekraïne de hele regio en Europa als geheel beïnvloedt. We zijn allemaal met elkaar verbonden. Oekraïne is een van de grootste landen van Europa en zijn enorme ecosystemen hebben zeker invloed op het hele continent, van de klimaatregeling tot de stabiliteit van de soorten en de wereldwijde voedselzekerheid.”
“Je mag niet vergeten dat er in Oekraïne natuurschatten zijn van wereldwijde waarde, waaronder 30.000 ha oerbeukenbos dat op de UNESCO-erfgoedlijst staat, 50 Ramsar-locaties, ongeveer 100.000 ha oerbossen en restanten van Europese steppe-ecosystemen.”
“Daarom moet de nadruk liggen op groen herstel, waarbij natuurlijke ecosystemen worden hersteld en uitgebreid tot de in de Europese Green Deal gedefinieerde niveaus, en waarbij er ook voor wordt gezorgd dat economische activiteiten geen verdere schade toebrengen aan ecosystemen. Daarom moet het hele paradigma van duurzaamheid plus natuur en klimaatpositief ([2]) inherent zijn aan alle sectorale ontwikkelings- en herstelplannen.”
Welke maatregelen moeten volgens u na afloop van de oorlog worden genomen voor het herstel en de bescherming van beschadigde ecosystemen?
“Op beleidsniveau – zorgen voor een beter instandhoudingsbeheer en betere doelstellingen door de eisen van de EU-Habitatrichtlijn en de Vogelrichtlijn in de nationale wetgeving op te nemen overeenkomstig de associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne en de Green Deal van de EU.”
“Ontwikkeling en start van de uitvoering van de nationale strategie over biodiversiteit tegen 2030, overeenkomstig de doelstellingen van het wereldwijde biodiversiteitskader ([3]) om het areaal aan beschermde gebieden uit te breiden, ecosystemen te herstellen, het uitsterven van soorten een halt toe te roepen, invasieve soorten onder controle te houden en de bijdrage van de natuur aan de mens naar behoren te beoordelen.”
“Zorgen voor voldoende transparantie, verantwoordingsplicht en publieke inspraak bij de besluitvorming over het milieu tijdens de oorlog en vooral voor succesvol herstel en verdere duurzame ontwikkeling.”
“Ten slotte moeten we ook deskundigen in Oekraïne in staat stellen dit herstel voor verschillende ecosystemen en contexten uit te voeren. En zeker de knapste koppen en praktijken uit de hele wereld aantrekken.”
Koen Stuyck
[1] Ramsar is een internationale overeenkomst inzake watergebieden (draslanden) die van internationale betekenis zijn, in het bijzonder als woongebied voor watervogels. De overeenkomst is genoemd naar de stad Ramsar in Iran, waar begin 1971 de International Conference on Wetlands and Waterfowl plaatsvond (internationale conferentie over draslanden en watervogels). Daar werd op 2 februari 1971 de overeenkomst ondertekend. Het is de oudste internationale, multilaterale overeenkomst inzake milieubescherming.
[2] Klimaatpositief gaat verder dan klimaatneutraal. Het betekent dat we meer broeikasgassen uit de atmosfeer halen dan we uitstoten om een veilig klimaat te waarborgen voor de toekomstige generaties.
[3] Cfr de uitkomst van de COP15 in Montreal, zie “Biodiversiteitstop (COP15) was een mijlpaal, maar nu moet alles worden ingezet op implementatie”.
Lees verder (inhoud maart 2023)
