Ilya Kaminsky, dichter uit Odessa, in 1993 geëmigreerd naar de VS:
‘Het kost maar een paar minuten om mens te worden’

door Marc C · Gepubliceerd 31/03/2022 · Geüpdatet 01/04/2022

In 2013 had ik een korte ontmoeting met de slecht horende dichter Ilya Kaminsky tijdens Poetry International in Rotterdam. Hij las er voor uit ‘Dovenrepubliek’ (Deaf Republic), een poëziebundel-in-wording. De thematiek en de betekenissen die ik toen nog niet goed kon plaatsen, hoeven in de context van vandaag geen commentaar meer. Poëzie kan meestal beter verwoorden wat mensen meemaken dan verslaggeving. We nodigen de lezer uit om in zijn stille wereld binnen te treden.

Ilya Kaminsky werd in Odessa geboren in 1977 als lid van een Joodse familie en als burger van de toenmalige Sovjet-Unie. Op de leeftijd van vier kreeg hij bof (door een foute diagnose) en werd hij hardhorend. Hij maakte in het begin van de jaren negentig de turbulente ‘Wende’ mee. In 1993 kreeg zijn familie asiel in de VS vanwege het antisemitisme dat ze ondervond.

Kaminsky begon al in 1994 in het Engels te schrijven en is vooral beroemd door twee dichtbundels: Dancing in Odessa (2004) en Deaf Republic (2019).

“… Ik schreef al geruime tijd verzen in het Russisch voordat we naar Amerika gingen. Toen we in dit land aankwamen, was ik zestien. We vestigden ons in Rochester, New York. Niemand van ons sprak Engels, ikzelf kende het alfabet amper, maar Rochester was een gelukkige keuze. Het was als het arriveren in een poëziekolonie. Er was niets te doen behalve poëzie schrijven. Waarom schreef ik meteen in het Engels? Waarom niet het Russisch? Mijn vader overleed in 1994. Ik heb toen bewust gekozen voor het Engels omdat niemand in mijn familie het kende, niemand met wie ik sprak kon lezen wat ik schreef. Ikzelf kende de taal ook niet. Het was een parallelle werkelijkheid, een waanzinnig mooie vrijheid. En dat is het nog steeds.”

Ilya Kaminsky op het poëziefestival ‘Split This Rock’ in Washington DC, 18 april 2018 (foto: Wikipedia).

Kaminsky is een voorvechter van het vertalen en verspreiden van literatuur in de VS. Hij werd bekend als redacteur van Words Without Borders, Poetry International en medesamensteller van anthologieën zoals Ecco Anthology of International Poetry, die in heel Amerika wordt gebruikt in scholen. Hij was een van de oprichters van Poets for Peace in de jaren negentig.

Enkele fragmenten en gedichten uit ‘Dovenrepubliek’

1. Dansen in Odessa

“In een stad waarover duiven en kraaien samen heersten, zorgden de duiven voor de binnenstad en de kraaien voor de markt. Een dove jongen telde het aantal vogels in de achtertuin van zijn buurman en kwam tot een getal van vier cijfers. Hij draaide het nummer en beleed zijn liefde aan de stem aan de lijn.

Mijn geheim: toen ik vier was, werd ik doof. Toen ik mijn gehoor verloor, begon ik stemmen te zien. Op een volle bus zei een man met een arm dat mijn leven op een geheimzinnige manier verbonden zou zijn met de geschiedenis van mijn land. Maar mijn land is onvindbaar, de burgers ontmoeten elkaar in een droom om verkiezingen te houden. Hij beschreef hun gezichten niet, slechts enkele namen: Roland, Alladin, Sinbad.” (p. 7)

2. Het dovenmanifest

“Op het Vasemblyeplein moeten we op onze handen gaan zitten. We worden gearresteerd bij het ondertekenen. We komen bijeen in openbare toiletten en betasten elkaars keel, we sluiten de deuren, doen zaklantaarns aan, en signeren. De dove hand fungeert als mond – duim als tong, vingers zijn lippen.

De gevangenissen in de Tednastraat heten ‘Dovemans auditieve aanmoedigingscentra’. Ambtenaren beweren dat onze arrestatie de epidemie inperkt. Ze vermoeden dat we niet kunnen praten; spraak, de enige barrière dat hun van de dieren scheidt. Het kolonialisme beweegt zijn mond: kinderen hebben geen recht op stilte voordat de spraak hun lippen opent. Zij doen de lippen open. Wij maken gebaren. Mensen behoeven stilte, maar krijgen dat niet.

Je leeft nog, fluister ik tegen mezelf, dus luistert er iets in je er rent iets door de straat, valt, kan niet meer opstaan.

Ik ren enzovoort met mijn benen en mijn handen enzovoort ik ren door de Vasenkastraat enzovoort het kost maar een paar minuten om mens te worden.” (p. 45)

De haven van Odessa aan de Zwarte Zee (foto: Jan Van Criekinge, augustus 2013).

3. Voordat ze werden opgepakt

“In het begin toen ze nog geen gebarentaal hadden, schreven onze stedelingen hun gesprekken op de stad: zover hun hand kon reiken (een verkeersbord, een winkelruit, een marmeren beeld) schreven ze hun naam, verjaardag, hoe ze hun echtgenoot hadden leren kennen, wat de buren zeiden voor ze werden opgepakt.

Bij het proces tegen God zullen we vragen, waarom heb je dit allemaal toegelaten?

En het antwoord klinkt als een echo, waarom heb je dit allemaal toegelaten?” (p. 51)

4. We hadden het goed in de oorlog

“En toen ze de huizen van anderen bombardeerden,

protesteerden we

maar niet genoeg, we waren tegen ze maar niet

genoeg. Ik lag

in mijn bed, om mijn bed heen viel

ons land: onzichtbaar huis na onzichtbaar huis na onzichtbaar huis.

Ik zette een stoel buiten en keek naar de zon.

In de zesde maand

van een rampzalig bewind in het huis van het geld

in de straat van het geld in de stad van het geld in het land van het geld,

ons grote land van het geld, hadden wij (vergeef ons)

het goed in de oorlog.” (p. 58)

5. Wake up! Life is a miracle!

“Wake up! Life is a miracle! We are here for the last time. We must allow the possibilities for magic in our life! The ordinary is beautiful, and frankly, it’s all we’ve got.” (p. 63)