Protesten tegen het Westen in Congo: afleidingsmanoeuvre of legitieme actie?
“Terwijl de betogers zeker een punt hebben, spelen ze ook een falend Congolees regeringsbeleid in de kaart”, schrijft Kristof Titeca (UAntwerpen) over de protesten die recent de kop opstaken voor verschillende ambassades in Kinshasa.
Sinds half februari vinden in Kinshasa protesten plaats die vooral gericht zijn tegen westerse ambassades. De betogers klagen de volgens hen westerse medeplichtigheid aan in de oorlog in het oosten van het land. Protesten vonden plaats voor de Britse en Franse ambassades, en voor gebouwen van de Verenigde Naties. Amerikaanse en Belgische vlaggen werden verbrand in protesten doorheen de stad.
Deze protesten werden vooral getriggerd door de hernieuwde opmars van de rebellenbeweging M23: meer specifiek heeft de beweging de belangrijkste wegen naar Goma afgesloten, de belangrijkste stad van Noord-Kivu. De toevoer van voedsel is op deze manier verhinderd, waardoor de miljoenenstad uitgehongerd dreigt te worden.
Terwijl de betogers zeker een punt hebben, spelen ze ook een falend Congolees regeringsbeleid in de kaart.
Concreet verbloemen de protesten het falen van de Congolese overheid om de M23-rebellie te verslaan. De regering-Tshisekedi heeft in haar eerste ambtstermijn een hele reeks maatregelen genomen om eerst de bredere crisis in het oosten op te lossen, en dan de M23-rebellenbeweging aan te pakken – met beperkt resultaat.
Sinds hij in januari 2019 aan de macht kwam, voerde president Tshisekedi een bijzonder voluntaristisch buitenlands beleid uit, dat initieel vooral naar de buurlanden gericht was, en dat deze landen – zoals Oeganda en Burundi – toeliet om opnieuw militair te opereren in het oosten van Congo.
Dit heeft vooral de spanningen tussen de buurlanden weer laten oplaaien – iets wat bijvoorbeeld volgens de Congolese onderzoeksgroep Ebuteli de oorzaak was voor het heropstarten van de M23-rebellie in 2022, om de Rwandese invloedssfeer opnieuw te beschermen.
Er was ook het uitroepen van een militaire ‘staat van beleg’ in het oosten door de regering-Tshisekedi, wat ook niet effectief was. Deze staat van beleg ging dan ook gepaard met een verdere escalatie van het geweld en werd – zoals bijvoorbeeld aangetoond door Amnesty International – misbruikt om de oppositie aan te pakken.
En ten slotte waren er nog een reeks andere militaire ingrepen, met beperkt succes. Zo werden ongeveer 1.000 Roemeense huurlingen ingezet; en werkte het Congolese leger samen met rebellen, die ook bewapend werden, om de M23 te verslaan.
Maandag 19 februari werd bekend dat Zuid-Afrika 2.900 soldaten naar het land zal sturen, als deel van een in mei vorig jaar goedgekeurde troepenmacht van de Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika (SADC).
Er is met andere woorden een heel kluwen van initiatieven en akkoorden, die weinig effectief zijn geweest, en weinig hebben veranderd aan de verslechterende humanitaire situatie in het land. Sinds oktober vorig jaar zijn binnen Congo zelf ongeveer 7 miljoen mensen op de vlucht – het hoogste aantal ooit.
De protesten komen de huidige regering dan ook goed uit: ze laten toe om de schuld af te wentelen op het Westen. Het verschil in aanpak met andere protesten in Kinshasa is dan ook opmerkelijk: oppositiebetogingen tegen de betwiste verkiezingsuitslag in december werden verboden, en vreedzame pogingen tot protest werden dan ook snel de kiem in gesmoord.
De recente protesten tegen het Westen, die in het hart van Kinshasa plaatsvinden, slagen er dan wel weer in om ongestoord door te gaan.
Tegelijk hebben ze ook wel een punt – twee, om specifiek te zijn. Ten eerste is het opvallend hoe stil de internationale gemeenschap blijft als het gaat over buurland Rwanda. Veelvuldige recente rapporten van de Verenigde Naties hebben de Rwandese steun aan de M23-rebellie aangetoond – steun die Kigali zelf ontkent. En ondanks het feit dat een aantal landen – zoals België of de Verenigde Staten – Rwanda hebben opgeroepen om die steun te stoppen, worden hier niet veel concrete acties aan gekoppeld.
De Amerikaanse ex-president Donald Trump zei ooit: “I could stand in the middle of Fifth Avenue and shoot somebody, and I wouldn’t lose any voters”. Hetzelfde lijkt te gelden voor Kigali. Welke bewijzen er ook naar voren worden gebracht over het land, Rwanda is en blijft een donors darling voor het Westen.
Zo hebben er enkele op z’n zachtst gezegd onhandige westerse diplomatieke initiatieven plaatsgevonden. De Europese Unie besloot in december 2022 om 20 miljoen euro te geven aan het Rwandese leger voor militaire operaties in het noorden van Mozambique.
Dit initiatief vond plaats te midden van toenemende bewijslast van steun van Kigali aan de M23-rebellen, iets wat door de Congolese publieke opinie dan ook begrepen werd als een directe steun van de EU aan M23. Latere diplomatieke initiatieven om de schade te herstellen – zoals eenzelfde bedrag in Europese steun voor het Congolese leger – hebben niet veel aan deze perceptie veranderd.
Ten tweede zijn de protesten een aanklacht tegen het gebrek aan aandacht voor de crisis in Congo. Een directe aanleiding voor de protesten vormde dan ook de recente halve finale van de Afrika Cup (een wedstrijd die Congo speelde tegen gastland Ivoorkust).
De politieke protesten van de aanwezige Congolese supporters in het stadion werden niet in beeld gebracht. De Afrikaanse Voetbalbond (CAF) had dit niet toegelaten; iets wat in Congo werd verstaan als een beslissing van Canal+, dat de wedstrijden uitzond; en wat leidde tot aanvallen op Canal+-verdeelpunten en protesten tegen de Franse ambassade. Het werd immers in Congo gezien als een nieuwe illustratie van zowel westerse desinteresse, als betrokkenheid in het Congolese conflict.
De vergelijking met zowel Oekraïne als de situatie in Israël en Palestina wordt veelvuldig gemaakt in het land: waar blijft de aandacht, en mobilisatie voor Congo?
Dit is een aandachtscrisis die inderdaad niet enkel voor Congo geldt, maar evenzeer voor de crisissen in Soedan of Tigray – ze staan allemaal stukken lager in de hiërarchie van de aandachtspolitiek van de westerse publieke opinie.
De protesten voor de westerse ambassades in Kinshasa zijn dan ook noodsignalen: we zijn er ook nog.
Kristof Titeca
Kristof Titeca is als hoogleraar ontwikkelingsstudies verbonden aan het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid (IOB) van de Universiteit Antwerpen.
Dit opiniestuk verscheen oorspronkelijk op 21 februari 2024 op Knack.be: https://www.knack.be/nieuws/wereld/protesten-tegen-het-westen-in-congo-afleidingsmanoeuvre-of-legitieme-actie/
Congolese miljoenenstad Goma omsingeld door rebellen ‘een luchtbrug, evacuaties en dringende acties nodig’
Met zijn vingers gevormd als een pistool tegen zijn hoofd, hand over de mond en de opvallende boodschap ‘Stop de genocide’, zette Romelu Lukaku recent het escalerende conflict in het oosten van Congo in de schijnwerpers. Sindsdien escaleerde het naar een bijzonder kritieke situatie nu M23-rebellen Goma omsingeld hebben en de miljoenenstad werd afgesneden van de buitenwereld. 11.11.11 roept op tot ingrijpende maatregelen: een luchtbrug, evacuaties en dringende actie van de VN-veiligheidsraad.
Afgelopen weken escaleerde het conflict in het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC) zienderogen. Na hevige gevechten hebben M23-rebellen de Oost-Congolese miljoenenstad Goma volledig omsingeld. Dit nieuwe offensief startte drie weken geleden.
In 2023 legde het VN-rapport van experts al bloot hoe Rwanda de M23 ondersteunt. De snelheid van het M23-offensief wordt dan ook mede toegeschreven aan recente versterkingen en modern oorlogsmaterieel uit Rwanda.
Er vielen al meerdere zwaargewonden bij bominslagen rond de stad. De geplaatste moderne installatie voor lucht-grondraketten nabij Goma heeft het militaire tij gekeerd, waardoor de rebellen nu het luchtruim domineren.
Dit bemoeilijkt tegenacties van het Congolese leger en de VN-vredesmacht MONUSCO, terwijl ontheemden in de bezette zone niet bereikbaar zijn voor hulpverleners en voedseltoevoer.
Alleen in de afgelopen weken zijn 250.000 Congolezen uit Noord-Kivu en Ituri op de vlucht geslagen. In totaal zijn al tien miljoen Congolezen ontheemd, waarvan zeven miljoen intern.
EU gooit olie op het vuur
De opgelopen spanningen zijn niet enkel voelbaar in Oost-Congo zelf, maar domineerde ook de Algemene Vergadering van staatshoofden en regeringsleiders van de Afrikaanse Unie in Addis Abeba. Op zaterdag 17 februari ontstond er een felle discussie tussen de Congolees president Felix Tshisekedi en zijn Rwandese tegenhanger Paul Kagame over de aanhoudende onveiligheid in Oost-Congo.
Het overleg tussen de twee moest leiden tot een akkoord, maar escaleerde al snel tot een scheldpartij. Tot een constructieve vooruitgang kwam het niet en de leiders gingen zonder verdere publieke mededeling uiteen, hoewel het escalerende conflict slachtoffers blijft eisen.
Enkele dagen na deze impasse tekende de EU een intentieverklaring ‘voor een betere samenwerking inzake de handel van kritieke grondstoffen’ met Rwanda. Dat terwijl vele Congolezen de Rwandese overheid net beschuldigen van het roven van hun natuurlijke rijkdommen, en de EU zelf in juli van vorig jaar nog scherp de betrokkenheid van Rwanda in het conflict in Oost-Congo veroordeelde.
Een beslissing van de EU die nefaste gevolgen heeft voor de al zeer moeizaam lopende vredesgesprekken en olie op het vuur kan gooien. Het verzekeren van de Europese handelsbelangen en toevoer van grondstoffen krijgt zo voorrang op het verzekeren van de veiligheid van burgers. Een diplomatieke blunder van formaat.
Ook intern doet de samenwerking stof opwaaien. De EU-vertegenwoordiging in Kinshasa en een aantal lidstaten, waaronder België, probeerden tevergeefs de ondertekening van de verklaring tegen te houden. Eerder al kreeg de EU kritiek wanneer zij een ondersteuning van 20 miljoen euro goedkeurde voor een operatie van het Rwandese leger in Mozambique.
Congolezen massaal op straat
De vijandigheid tussen Rwanda en Congo sijpelt door in het eisenpakket van de actievoerders. Ze willen dat Congo zich terugtrekt uit de Oost-Afrikaanse Gemeenschap (EAC), zijn grenzen met Rwanda sluit en de diplomatieke betrekkingen verbreekt met diens vermoedelijke bondgenoten. Maar de woede van de Congolezen gaat breder, in verschillende steden was er een duidelijk antiwesters sentiment aanwezig.
Duizenden Congolezen kwamen massaal op straat om een doorbraak te eisen. Vooral in de steden Goma en Bukavu droegen demonstranten, gekleed in het zwart, spandoeken met boodschappen als ‘être silencieux, c’est être complice’.
Noodzaak van internationale actie blijft acuut
Terwijl de EU en westerse grootmachten de situatie bemoeilijken, klinkt de roep om internationale actie steeds luider. Samen met de Congolese overheid riep de VN op tot de mobilisatie van 2,6 miljard dollar voor het VN-humanitair responsplan van 2024 om tegemoet te komen aan de vele en groeiende noden.
In 2023 werd het responsplan met de vraag voor 2,25 miljard dollar slechts voor 40 procent gefinancierd. Dit maakt van het conflict in Congo een van de meest ondergefinancierde crises wereldwijd. Gecoördineerde en snelle internationale reactie kunnen een wereld van verschil maken.
Deze kritieke situatie vereist verder meer ingrijpende maatregelen: een luchtbrug om humanitaire hulp te leveren, evacuaties, dringende actie van de VN-Veiligheidsraad en een staakt-het-vuren.
In geen geval kan de Europese Unie in deze context verder gaan met haar grondstoffendeal met Rwanda. De Congolese bevolking eist vrede en perspectief, het is aan de internationale gemeenschap om die boodschap te versterken.
Deze tekst werd op 23 februari 2024 gepubliceerd op de website van 11.11.11: https://www.11.be/verhalen/congolese-miljoenenstad-goma-omsingeld-door-rebellen-een-luchtbrug-evacuaties-en-dringende
Steunbetoging voor Congo in Brussel (zaterdag 24 februari 2024) BRUZZ https://www.bruzz.be/actua/samenleving/duizendtal-mensen-op-straat-uit-steun-voor-getroffenen-conflict-noord-kivu-2024
Pourquoi la « bataille de Goma » fait craindre une escalade entre la RDC et le Rwanda https://www.jeuneafrique.com/1538488/politique/pourquoi-la-bataille-de-goma-fait-craindre-une-escalade-entre-la-rdc-et-le-rwanda/
Congolese protest against West, Rwanda in eastern city of Goma https://www.aljazeera.com/gallery/2024/2/20/congolese-protest-against-west-rwanda-in-eastern-city-of-goma
Congolese protest alleged US, Belgium support of Rwanda | REUTERS https://www.youtube.com/watch?v=RGY2dblRDhQ
Democratische Republiek Congo: de vergeten crisis https://unric.org/nl/democratische-republiek-congo-de-vergeten-crisis/
Lees verder (inhoud februari 2024)
