Eerder dit jaar bracht Steven Vromman, Low Impact Man bij uitstek, een nieuw boek uit. Het verhaal leest enerzijds akelig realistisch over de huidige klimaatnood, die nog decennialang zal toenemen. Anderzijds leest het soms grappig realistisch om de herkenbaarheid van de werkbare, duurzame alternatieven die nu al toegepast worden in lokale voeding, slimme mobiliteit, complementaire munten, groene energie en zo meer. Het boek is een goede vertelling met een hoopvolle blik op onze grauwe toekomst.

‘Amor Mundi’ is een verhaal over de geboorte en het daaropvolgend jong leven van Man Bashar Vandeputte. Op zijn geboortedag in 2025 breekt een nucleaire oorlog uit. De klimaatnood is dan extreem hoog en de vertrouwde wereld valt in stukken uit elkaar.

Afwisselend gaat het verhaal over conflicten en hoopgevende omwentelingen. Als omwentelingskind groeit Man Bashar op in BeterGent en maakt de omwentelingen vanop de eerste rij mee. Ondanks de ernst van de klimaattoestand kent het verhaal een goede afloop, waarin de jongeman een hoofdrol speelt.

Vanwaar kwam het idee voor het verhaal?

Steven Vromman: “Wel, we hebben nood aan een nieuw narratief, aan nieuwe verhalen. Dat horen we al langer. Onder meer George Monbiot stelt dat duidelijk in zijn boek van enkele jaren geleden ‘Uit de puinhopen. Een nieuwe politiek in een tijd van crisis’. Maar omdat ik de vraag naar dat nieuwe narratief herhaaldelijk de kop zag opsteken, maar het nergens zag opduiken, besloot ik er zelf een te schrijven.”

“In het verhaal combineer ik twee zaken: enerzijds de behoorlijk verontrustende voorspellingen van wetenschappers over de toestand van ons klimaat en anderzijds de stroom van acties die van onderuit al aan het gebeuren is – soms op heel kleinschalig niveau. Ik vroeg me af wat het zou geven om die twee samen te bundelen. Dat was het uitgangspunt voor mijn boek, waar ik al in 2017 aan begon.”

“Al gauw nadat ik eraan begonnen was, zat ik een beetje vast: hoe het verhaal verder vorm te geven? Moest dat dan met personages? Of is er een andere methode om dat te vertellen? Want het is natuurlijk geen essay. Door die knoop is mijn project blijven liggen. Dankzij corona ben ik er opnieuw aan begonnen: mijn agenda bleef leeg en dit was een ideaal moment om eraan verder te werken.”

Heeft de coronacrisis nog op een andere manier bijgedragen aan de relevantie van het boek?

“Jawel, door de wereldwijde pandemie was plots duidelijk dat de wereldstructuur als een kaartenhuisje in elkaar kan stuiken. Vóór het begin van de covidcrisis konden weinig mensen zich dat voorstellen. Nu beseft iedereen hoe kwetsbaar we wel zijn. En dat is de rode lijn in het boek.”

“Het boek heeft een voorspellend karakter: wat we dagelijks in het nieuws zien, kan zo uit het verhaal komen.”

“Dat was eigenlijk het makkelijkste deel van het boek: een poging om de volgende dertig jaar in te schatten. Want er bestaan wel studies en lijsten van wat de potentiële risico’s zijn die ons te wachten staan. Ook in het rapport van Wereld Economisch Forum staat dat opgesomd in een Global Risk Report. Dat is een lijst van een veertigtal grote risico’s die het WEF jaarlijks publiceert.”

“Ik heb wel veel research gedaan voor het boek, om alle feiten te voorzien van wetenschappelijke achtergrond. Op het einde geef ik een lijst van de belangrijkste bronnen, zodat het boek niet leest als pure SF, maar wel als een mogelijk scenario.”

“Dat hackers erin zouden slagen om het hele geldsysteem in een klap te doen verdwijnen, is misschien het minst geloofwaardige aspect, maar door de band genomen zijn de aangehaalde feiten in het boek realistisch. Bijvoorbeeld het ontploffen van Yellowstone in Amerika, dat zal ooit gebeuren op een dag – al kan dat mogelijk nog duizend jaar duren.”

Einde van sociale media

Het verhaal begint met het wegvallen van de sociale media. Denk je dat we door het verdwijnen van de sociale media naar een andere maatschappij kunnen evolueren?

“Voor heel veel mensen spelen die sociale media een grote rol in hun leven. Ik begon erover te fantaseren wat het zou geven mochten die er niet meer zijn.” “Het is een feit dat veel mensen dan in een zwart gat zouden vallen en dat er dan waarschijnlijk zelfhulpgroepen zullen ontstaan om hen op te vangen. Maar eigenlijk vormen de sociale media op zich niet het probleem. Het neoliberaal verdienmodel dat erachter zit, is dat wel. In mijn verhaal verzin ik nieuwe platformen van échte sociale media, die niet gebaseerd zijn op reclame en bijbehorend commercieel plan.”

Je hebt je eigen Facebook-account een jaar lang volledig on-hold gezet. Was dat om een specifieke reden?

“Dat was vooral omdat ik vond dat ik daar te veel tijd aan verspilde. Al gebruik ik het nu weer actief: om mijn boek bekend te maken, is het een zeer nuttig medium. Het is natuurlijk een beetje ironisch dat ik die sociale media gebruik om een boek te promoten waarin de sociale media dan wegvallen; tja” (lacht).

En wat was het effect om een jaar lang Facebook-free te zijn?

“Ik werd er rustiger van. Zeker wanneer je Facebook op je smartphone hebt, ben je snel aan het scrollen op de nieuwssites van commerciële media – waar je vaak genoeg om de tuin geleid wordt, door artikels met titels die nogal spectaculair klinken, maar verder niets inhouden. Dus dat maakte wel een verschil voor mij.”

“Ik koos er dan ook vaker voor om degelijke stukken te lezen bij MO*, Apache en andere alternatieve nieuwsmedia. De inhoud die nieuwsmedia ons voorschotelen, zijn belangrijk: ze bepalen in belangrijke mate hoe de debatten gevoerd worden. Bij mainstream nieuwssites wordt vaak genoeg de polarisatie verder opgedreven.”

Je hebt een voorkeur voor verbindend communiceren. Kan dat gebruikt worden via online communicatie? Kunnen we bruggen bouwen via sociale media?

“Ik denk het wel. De voorbije maanden heb ook ik enkele online sessies Actieve Hoop begeleid (nvdr: initiatieven rond het gelijknamige boek van ecofilosofe Joanna Macy) en ik merk dat het wel werkt. Sociale media zijn niet alleen maar slecht: het verzamelen van gegevens en data, die bedrijven dan weer verkopen met buitensporige winsten, is het grote probleem. Internet en de online communicatie die we op die manier maken, vormen niet het probleem.”

“Verbindende communicatie waarover Macy het heeft in haar boek, vind ik nog te veel ontbreken in het activisme voor een beter klimaat. Er is niets mis mee om te vertrekken van een analyse en daarvoor oplossingen naar voren te schuiven. Maar wat dat met ons doet, hoe we ons daarbij voelen, vind ik ook belangrijk: de complexiteit van het klimaatprobleem gaan we niet oplossen alleen op het niveau van het denken. Het heeft toch ook te maken met het niveau van relaties met anderen, met hoe we in relatie staan tot de natuur. In mijn boek heb ik het ook over een onderwijssysteem dat meer gericht is op verbindend communiceren en minder louter op kennis.”

Is het ontbreken van die verbinding misschien een verklaring van wat we cognitieve dissonantie noemen? Dat mensen ongemakkelijk worden wanneer hun gewoontes doorbroken worden door duurzame, werkbare alternatieven?

“Dat is een boeiend debat en ook niet gemakkelijk. Ik ben absoluut voorstander om empathisch met mensen om te gaan en begrip op te brengen voor andermans meningen, maar er zijn ook wel rotzakken – excusez le mot – in de wereld. En dan lukt het mij ook niet altijd om begripvol te blijven tegenover mensen die zich opwinden over alternatieve levenswijzen.”

“Aan de andere kant denk ik dat er hier een evolutie bezig is en dat er nog versnellingen kunnen komen, die plots een en ander ten goede kunnen doen kantelen.”

Voortschrijdend inzicht?

“Jawel, en de context is daarin belangrijk. Dat merken we bij in de coronacrisis zeer goed: dat alternatieven plots makkelijk kunnen worden toegepast. Neem nu thuiswerk: niet dat dat beter is, maar we hadden geen keuze. Het moest. Ook de sluiting van winkels, werd aanvaard. En niet om het consumentisme te verminderen, maar gewoon omdat het moest voor onze gezondheid.”

“Vliegreizen waren gedurende enkele maanden zo goed als verboden, niet als gevolg van doordachte keuzes, maar de context verplichtte ons daartoe.”

“Dat brengt me bij een ander interessant idee: change by design of change by disaster? Veranderen we omdat we er zelf voor kiezen, in de richting die we willen? Of veranderen we omdat het allemaal misloopt en we gedwongen worden om ons gedrag aan te passen? Een interessant debat dat in deze coronacontext toch anders gaat klinken.”

BeterGent

Zie je ook mogelijke veranderingen in de politiek?

“Eigenlijk zie ik de huidige politiek zich nog meer vastrijden in de actuele transitie. In een scharnierpunt zal wie macht heeft zich nog meer vastklampen aan de macht. Het gevolg is dat de tegenkracht groter wordt: een initiatief om een burgerpanel voor klimaat op te stellen. En de Klimaatzaak (nvdr: een rechtszaak om via de rechtbank overheden te dwingen klimaatmaatregelen te nemen) is ook een goed voorbeeld van een tegenbeweging.”

“Experimenten rond andere vormen van democratie, zoals deliberatieve democratie en loting, zullen nog meer de kop opsteken. Die evolutie maakt ook steeds meer duidelijk dat ons huidige systeem faalt.”

“Alternatieven zullen zich blijven aanbieden, op alle vlakken. Wat ik in mijn boek vertel, vang ik ook elders op. Na publicatie, las ik in ‘De goede voorouder’ van Roman Krznaric dat hij de natiestaten als grote belemmering ziet om mondiale problemen aan te pakken. Een natiestaat denkt enkel aan ‘mijn mensen’ op ‘mijn grondgebied’. Dus houdt hij een pleidooi om te evolueren naar stadsregio’s, zoals ik dat in mijn boek vertel (nvdr: Gent breidt uit als stadsregio ‘BeterGent’ in het noorden tot Sint-Niklaas, in het westen tot Tielt en in het zuiden tot Geraardsbergen).”

“Dat zou een renaissance van de stedelijke macht betekenen. Een indeling volgens stadsregio’s vinden we ook terug bij prof. Eric Corijn (VUB). Dat lijkt nu nog ver weg of zelfs ondenkbaar, maar de val van de Berlijnse Muur was dat decennialang ook en plots gebeurde het toch.”

Amor Mundi als vervolgverhaal

Hoe zijn de reacties op het boek?

“Ik krijg goede reacties van lezers. Sommigen reageren een beetje geschrokken omdat het verhaal nogal dreigend realistisch is. Andere lezers laten zich door de werkbare alternatieven inspireren om meteen in actie te schieten en duurzame oplossingen te gaan toepassen in hun dagelijks leven.”

“Het verhaal om Project One van Ineos te kapen en om te vormen tot een vrijplaats, spreekt mensen aan (nvdr: het verzet tegen de installatie van de methaankraker maakt deel uit van de acties van Climaxi). Een andere lezer had het moeilijk in te zien wat de gevolgen zullen zijn van een temperatuurstijging met 1,5°C. Anderen vonden het te optimistisch omdat het op de valreep toch nog goed afloopt. Goed dat er uiteenlopende reacties zijn.”

“Ik had wel op meer mediabelangstelling gehoopt. Nieuwtjes over K3, dat is belangrijk nieuws, tja. Misschien moet ik nog wat geduld hebben. Met het boek wil ik iedereen een hart onder de riem steken die met alternatieven zoals korte keten en burgercoöperaties bezig is. Wat ze doen, lijkt nu marginaal, maar over enkele jaren zal de impact groter zijn.”

Hebben er al wetenschappers gereageerd? Zien zij het belang van je verhaal om een stap vooruit te zetten in het publieke debat?

“Weervrouw Gill Peeters (VTM) las het boek. Zij vond het belangrijk om dit soort verhalen te maken, al is het voor een groot deel speculatie. We hebben verhalen nodig die ons weer moed geven, ondanks ons klimaat er slecht aan toe is. Want, laat dat duidelijk zijn: de toestand zal nog verslechteren.”

“Enkel technologie zal ons niet redden. Door allemaal elektrisch te gaan rijden of in een passief huis te wonen, zal dat niet verbeteren. Daarin geloven, is een vorm van ontkenning.”

“Met de mensen van Climate Response heb ik een goed contact. Dat zijn wetenschappers van de UGent die onderbouwde informatie over de klimaattoestand verstrekken. Wanneer zal het PPM (de concentratie CO2 in de lucht) beginnen te dalen? Zij bekijken uiteraard vooral de technische kant. Interessant voor mij om dat te bestuderen en daarover prognoses te maken.”

“Ook met Extinction Rebellion (nvdr: internationale sociale beweging die zich verzet tegen klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit) heb ik contact gehad over de impact van het stijgende water en de invloed daarvan op steden als Brugge. Het boek kan in die zin een waarschuwende functie hebben. Dat hoop ik althans.”

De gemeten concentratie PPM is een rode draad in het verhaal: die blijft eerst nog verder stijgen om pas eind 2050 beginnen te dalen. Zijn de prognoses in je boek wetenschappelijk onderbouwd?

“Jawel, ik heb berekeningen gemaakt op basis van wetenschappelijke metingen. Bij een crisis stellen we een vermindering van de concentraties vast. Dat is niet meer het geval bij Kyoto of het Verdrag van Parijs. Met het bestaande kapitalistische groeimodel slagen we er niet meer in om die cijfers te doen dalen. Dat model moet stoppen.”

“Een wereldoorlog zou dat kunnen. Mijn idee was om de stilstand te bereiken met een hacking van het geldsysteem, zodat de markten en de internationale handel volledig stilvallen. De impact van de coronacrisis, maar dan maal tien of meer… Dan zou je de uitstoot effectief beginnen zien dalen. Dus mag de wereldeconomie niet meer opnieuw beginnen groeien. Als dat economisch model een tijdje aanhoudt, merken we dat in de concentraties CO2.”

Communicatie als verbinding

Je schrijft over de noodzaak van spiritualiteit. Kan ‘amor mundi’, een begrip dat we ook bij Hannah Arendt terugvinden, ons helpen in de transitie?

“Ik ben niet religieus of gelovig, maar elementen van bijvoorbeeld het boeddhisme, die je ook bij religies van natuurvolkeren terugvindt, zijn heel interessant en zorgen voor een soort verbondenheid met het geheel.”

“Spiritualiteit is voor mij in een rij staan van duizenden generaties, me verbonden voelen met de eerste cellen van vier miljard jaar geleden. Het idee dat ik met een boom wel enkele kenmerken gemeen heb.”

“De klassieke religies vinden steeds minder aanhang, maar meer en meer mensen voelen zich verbonden met de natuur. Biocentrisme is dat (nvdr: een ethisch standpunt dat inherente waarde uitbreidt naar alle levende wezens). We kunnen veel leren van hoe natuurvolkeren omgaan met hun omgeving, zich niet boven de natuur stellen, maar er met eerbied en dankbaarheid naar kijken.”

“Linkse middens hebben daar vaak moeite mee, merk ik. Toch is dat wat aan het veranderen. Extinction Rebellion organiseert nu ook rouwcirkels, hoewel ze bijvoorbeeld redelijk radicaal actievoert op het autosalon. Ik denk dat die twee eigenlijk perfect samen kunnen. Het gaat niet enkel over een materiële transitie, maar ook over onze innerlijke waarden.”

“Alles staat met elkaar in verbinding. Dat is ook wetenschappelijk bewezen. Dat maakt het interessant. Bijvoorbeeld hoe bomen met elkaar communiceren. Twintig jaar geleden was het onmogelijk om daarmee naar buiten te komen, maar nu wordt dat toch aanvaard. In die zin heeft de wetenschap een belangrijke bijdrage te leveren. Die evolutie is niet te stoppen. De behoefte tot verbinding is met de coronacrisis gebleken: meer mensen hebben weer de natuur leren ontdekken en ze naar waarde leren te schatten.”

En wat nu? Evolueren we na deze pandemie naar een volgende? Staat covid-20 ons te wachten?

“De huidige epidemie is nog niet voorbij. Een voorbode van een periode waarin veel onzekerheid heerst? De meest directe bedreiging is in de voedselproductie.  We weten niet wat er zal volgen.”

“Het is goed om te beseffen hoe kwetsbaar ons model is. Hoe vernietigend voor de natuur, de planeet en voor de mensen. Hopelijk is deze crisis een appèl om na te denken hoe we ons leven kunnen organiseren. In het onderwijs kan een vak als ‘toekomstkunde’: het zou in ieder geval beter klinken dan boekhoudkunde. Kinderen leren nu dingen die over twintig jaar volledig waardeloos zullen zijn.”

Zal dat op collectief vlak doorklinken?

“Het is niet ondenkbaar dat er na de covidcrisis een wraakgevoel zal heersen bij sommigen: ze zullen gaan ‘wraak-vliegen’ of ‘wraak-shoppen’, ook ‘wraak-feesten’ zijn niet uitgesloten. Vooral bij jonge mensen zie ik dat wel gebeuren. Op zich niet ongezond, want ze staan toch al een jaar on-hold. Maar ik hoop vooral dat bij mensen met macht toch het besef groter wordt om de mindset te veranderen. Dat ze inzien dat die transitie niet te duur is, wel integendeel.”

Wat staat er nog op je agenda?

“Samen met muzikant Osama Abdulrasol en sopraan Helena Schoeters maakte ik een muzikale versie van het boek, die online gestreamd wordt. Hopelijk kunnen we in de zomer met die voorstelling op tournee. In de toekomst zou ik ook vormingen willen geven bij bedrijven en organisaties, met oefeningen om te kijken waar we over tien of twintig jaar zullen staan, vanuit verschillende aspecten bekeken.”

“Als de pandemie nog lang duurt, kan ik intussen aan deel twee van ‘Amor Mundi’ beginnen. Op het eind van het boek is de hoofdfiguur Man pas zevenentwintig. Daar zit heus nog marge op.”

Wim Schrever

Wim Schrever is journalist en activist bij Climaxi en Waerbeke vzw (Geraardsbergen).

Steven Vromman, Amor Mundi. Voorlopige memoires van een omwentelingskind, 2025-2052, Skribis, 2021, 304 p. ISBN 9789463969420

Info en bestellen kan via deze link: https://www.skribis.be/nl/amor-mundi.html

Dit is een licht aangepast versie van de boekrecensie die verscheen op 2 april 2021 op de website van Climaxi: https://www.climaxi.be/nieuws/longread-steven-vromman-aka-low-impact-man-over-zijn-boek-amor-mundi