Enerzijds, anderzijds – Bespiegelingen over de oorlog in Oekraïne

“Een keerpunt”, “het einde van een tijdperk” en “cruciale momenten”. Zulke woorden vallen vaak wanneer het over de oorlog in Oekraïne gaat, dit conflict laat op velen namelijk een diepe indruk achter. De Russische invasie zet ons ook aan het denken. Is dit conflict écht een keerpunt? Is het normaal dat de Vlaamse media uitgebreid verslag doen van deze oorlog en niet van conflicten in andere werelddelen? Heeft het Westen een impact gehad op (de aanloop naar) de Russische invasie?

Op deze vragen bestaat uiteraard geen pasklaar antwoord. Maar zoals vaak het geval is, ligt de waarheid ergens in het midden. Er is met andere woorden een enerzijds en een anderzijds. Deze reflecties zou ik graag delen.

Een keerpunt voor de 21ste-eeuwse generatie?

De Russische invasie in Oekraïne wordt vaak bestempeld als een keerpunt, zeker voor de generatie van de 21ste eeuw. Het is de eerste keer dat deze generatie een conflict meemaakt dat geografisch gezien dichtbij huis is. Deze ‘nabijheid’ wordt bovendien versterkt door de prominente rol die enkele Europese leiders spelen in deze oorlog. Voorbeelden hiervan zijn de gesprekken tussen Vladimir Poetin en de Franse president Emmanuel Macron, en de oproep van Ursula von der Leyen (de voorzitter van de Europese Commissie) om Oekraïne het kandidaat-lidmaatschap van de Europese Unie toe te kennen.

Daarnaast heeft de oorlog in Oekraïne ook direct zichtbare gevolgen voor ons dagelijks leven. Zo zijn de energieprijzen bijvoorbeeld verder gestegen en blijven winkelrekken met producten op basis van graan soms leeg.

Anderzijds is het mogelijk dat dit conflict voor deze generatie niet aanvoelt als een keerpunt. Je zou kunnen argumenteren dat het Westen sinds het einde van de jaren 2000 in een permanente crisissfeer verkeert. Tussen 2008 en 2014 kregen we te maken met de banken- en eurocrisis. In 2016 werd Donald Trump verkozen als president van de Verenigde Staten, wat gepaard ging met veel controverses en bezorgdheden. Daarna stortte covid-19 de wereld in een gezondheidscrisis en een economische recessie.

Doorheen de jaren is de 21ste-eeuwse generatie dus vaak met negatieve berichtgeving in contact gekomen, waardoor er mogelijk gewenning optreedt. Nieuwe negatieve informatie komt met andere woorden minder hard aan.

Uiteraard is een oorlog niet zomaar gelijk te stellen aan een economische crisis of de verkiezing van een president, maar de voorgaande gebeurtenissen hebben volgens mij wel invloed op de manier waarop nieuwe prikkels verwerkt worden. Of dit conflict dus ook daadwerkelijk aanvoelt als een keerpunt blijft voor mij dan ook een open vraag.

Een illustratie over Oekraïne-Rusland van de website Pixabay
Een illustratie over Oekraïne-Rusland van de website Pixabay (foto: Free for commercial use].

Uitgebreide berichtgeving: logisch en normaal?

Naar mijn mening komt de oorlog in Oekraïne in de Vlaamse media veel meer aan bod dan andere conflicten in de wereld, bijvoorbeeld de oorlogen in Syrië en Jemen. Hier zijn een aantal logische wetenschappelijke verklaringen voor. Zo stelt de sociale psychologie dat mensen zich tot elkaar aangetrokken voelen vanwege hun gelijkenissen.

De sociaalpsycholoog Gordon Allport verwoordde het in zijn boek The Nature of Prejudice als volgt: “People (…) eat, play and reside in homogeneous clusters. They visit with their own kind, and prefer to worship together”. Aangezien Belgen meer culturele gelijkenissen hebben met Oekraïners dan bijvoorbeeld met Syriërs of met Jemenieten, voelt het alsof we een sterkere band hebben met die eerste groep. Dit verklaart (gedeeltelijk) de focus op het conflict in Oekraïne.

Daarnaast is er ook een verklaring vanuit de communicatiewetenschappen. Johan Galtung en Mari Holmboe Ruge wezen in hun artikel The Structure of Foreign News enkele factoren aan die bepalen of een gebeurtenis ‘nieuws’ wordt of niet. Een paar van deze factoren zijn ook van toepassing op de oorlog in Oekraïne. Zo heeft het Oekraïense conflict bijvoorbeeld een hoge nabijheid, zowel geografisch als cultureel (zoals hiervoor vermeld wijst ook de sociale psychologie hierop).

Bovendien heeft de oorlog in Oekraïne ook duidelijke, directe gevolgen voor België, dit in tegenstelling tot de conflicten in Syrië en Jemen. Voorbeelden hiervan zijn de verdere stijging van energieprijzen, en het tekort aan en de prijsstijging van graan.

Anderzijds is logisch niet hetzelfde als normaal. De scheve verhouding in de berichtgeving is logisch, want ze is te verklaren. In mijn ogen is ze echter niet normaal. Elk mensenleven is namelijk evenveel waard. Bovendien zou een bredere en diepgaandere analyse van conflicten op andere plekken in de wereld ons wereldbeeld sterk kunnen verruimen.

Voorgeschiedenis: de hand in eigen boezem?

Het staat vast dat Poetin in dit conflict de agressor is en dat hij in Rusland een (bijna-)autoritair regime heeft gevestigd. Anderzijds mogen we de rol die het Westen de voorbije decennia heeft gespeeld niet onderbelichten. Ik wil niet zeggen dat het inwilligen van alle eisen van de Sovjet-Unie en Rusland na de Koude Oorlog een goed alternatief zou zijn geweest, maar volgens mij heeft het Westen de voorbije decennia de eisen van de Sovjets en de Russen niet serieus genoeg genomen.

Een voorbeeld hiervan is de NAVO-uitbreiding na het einde van de Koude Oorlog. De lidstaten die toen toetraden, waren allemaal soevereine staten, die dus het volste recht hadden om zich aan te sluiten bij deze alliantie. Toen Rusland aangaf dat het deze uitbreiding niet zag zitten, is er echter nooit een westers initiatief gekomen om te overleggen met Rusland.

We kunnen uiteraard niet weten of de geschiedenis anders zou zijn gelopen indien er een betere Westers-Russische dialoog zou zijn geweest. De kans is echter wel groot dat de houding van het Westen tegenover Rusland de relaties tussen de twee partijen geen goed heeft gedaan.

De oorlog in Oekraïne roept veel vragen op. Ik wil jullie met dit artikel dan ook graag aanzetten om verder kritisch na te denken over deze (en andere) vragen. Dit conflict vanuit een scherpe invalshoek benaderen, lijkt me namelijk een goede manier om onszelf en onze visie op de wereld uit te dagen. En dat is – voor mij – de kern van kritisch denken.

Ruben De La Cruz

Ruben De La Cruz is student politieke wetenschappen aan de UGent.


Lees verder (inhoud juni 2022)


Dit vind je misschien ook leuk...

We gebruiken cookies om inhoud te personaliseren, om functies voor sociale media aan te bieden en om ons verkeer te analyseren. We delen ook informatie over uw gebruik van onze site met onze partners op het gebied van sociale media, reclame en analyse. View more
Accept
Decline