Nieuwe klimaattop (COP27) in teken van Afrika, continent het hardst getroffen door klimaatverandering
Naar schatting 1,2 miljoen mensen moesten in 2020 op de vlucht in de Hoorn van Afrika (Kenia, Somalië, Ethiopië, …). In de Sahellanden Burkina Faso, Mali en Niger gingen nog eens 1,25 miljoen mensen op de loop. Naar schatting 12 procent van alle nieuwe ontheemden wereldwijd vond plaats in het oosten en de Hoorn van Afrika. De reden: klimaatrampen.
Overstromingen en stormen droegen het meest bij aan interne rampengerelateerde ontheemding, gevolgd door droogte. Volgens een recent rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) was de opwarmingstrend voor 1991-2020 hoger dan die voor de periode 1961-1990 in alle Afrikaanse subregio’s en beduidend hoger dan de trend voor 1931-1960.
De jaarlijkse gemiddelde temperaturen in 2020 lagen over het hele continent in de meeste gebieden boven het gemiddelde van de periode 1981-2010. De grootste temperatuurafwijkingen werden geregistreerd in het noordwesten van het continent, in de westelijke equatoriale gebieden en in delen van de Hoorn van Afrika.
In het rapport lezen we onder meer dat de snelheid van zeespiegelstijging langs de tropische en Zuid-Atlantische kusten en de kust van de Indische Oceaan hoger is dan het wereldgemiddelde, met respectievelijk ongeveer 3,6 mm/jaar en 4,1 mm/jaar. De zeespiegel langs de kusten van de Middellandse Zee stijgt met een snelheid die ongeveer 2,9 mm/jaar lager is dan het wereldgemiddelde.
Een andere radicale verandering betreft de snelheid waarmee Afrikaanse berggletsjers zich terugtrekken. Die is hoger dan het wereldgemiddelde en als dit zo doorgaat, zal het leiden tot de totale verdwijning van gletsjers tegen 2040. Het gebergte rond Mount Kenya zal naar verwachting een decennium eerder zonder gletsjers komen te liggen, waardoor het een van de eerste volledige bergketens zal zijn die gletsjers verliest als gevolg van antropogene klimaatverandering.
Toename voedselonzekerheid
In 2020 domineerde meer dan normale neerslag de Sahel, de Oost-Afrikaanse Riftvallei, het centrale stroomgebied van de Nijl en Noordoost-Afrika, het Kalahari-bekken en de benedenloop van de Congostroom.
Langs het zuidoostelijke deel van het continent, in Madagaskar, aan de noordkust van de Golf van Guinee en in Noordwest-Afrika heersten droge omstandigheden. De gecombineerde effecten van langdurige conflicten, politieke instabiliteit, klimaatverandering, uitbraken van plagen en economische crises, verergerd door de gevolgen van de covid-19-pandemie, waren de belangrijkste oorzaken van een aanzienlijke toename van de voedselonzekerheid.
In 2020 leden 98 miljoen mensen onder acute voedselonzekerheid, een toename van 40 procent tegenover 2019.
Voedselonzekerheid neemt toe met 5 tot 20 procentpunten bij elke overstroming of droogte in Afrika bezuiden de Sahara. De daarmee samenhangende verslechtering van de gezondheid en het schoolbezoek van kinderen kan de inkomens- en genderongelijkheid op de langere termijn verergeren.
In 2020 was er een toename van bijna 40 procent van de bevolking die werd getroffen door voedselonzekerheid in vergelijking met het voorgaande jaar.
Vroege waarschuwingssystemen redden levens
Huishoudelijke enquêtes van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in Ethiopië, Malawi, Mali, Niger en Tanzania hebben onder meer aangetoond dat een bredere toegang tot systemen voor vroegtijdige waarschuwing en tot informatie over voedselprijzen en het weer (zelfs met eenvoudige tekst- of spraakberichten om boeren te informeren over wanneer ze moeten planten, irrigeren of bemesten, waardoor klimaatslimme landbouw mogelijk wordt) kan de kans op voedselonzekerheid met 30 procentpunten verminderen.
De ‘Afrikaanse COP’
In november 2022 vindt in Egypte de 27ste klimaattop (COP27 in het jargon) plaats. Die wordt nu al de ‘Afrikaanse top’ genoemd. Vorig jaar werd de top in Glasgow (COP26) afgesloten met een matig akkoord waarin onder meer steenkool voor de eerste keer vermeld werd…
De geconsolideerde klimaatplannen van alle lidstaten waren echter nog steeds ruim onvoldoende om de opwarming van de aarde tot 1,5° Celsius te beperken zoals het Akkoord van Parijs uit 2015 vraagt. Over financiering bleven bijkomende engagementen van westerse landen weer uit.
En toen moest de oorlog in Oekraïne nog komen. Een oorlog die de al aanwezige energiecrisis naar ongekende hoogte dreef, maar die ook de voedselbevoorrading van een groot deel van het Afrikaanse continent op de helling zette.
Dat creëerde een dubbele noodsituatie: landen die nu al getroffen waren door aanhoudende droogte, mislukte oogsten en stervende veestapels kregen er een stokkende invoer van granen bij. Die hebben ze nodig om hun bevolkingen van dagelijks brood te voorzien.
De oorlog zette de schijnwerpers op ons wereldwijde voedselsysteem met zijn talloze afhankelijkheden. Afrika is uitzonderlijk kwetsbaar voor klimaatvariabiliteit en -verandering in vergelijking met veel andere regio’s. Bijna de helft van de bevolking in Afrika bezuiden de Sahara leeft onder de armoedegrens en is voor haar levensonderhoud afhankelijk van weersgevoelige activiteiten, zoals regenafhankelijke landbouw, veeteelt en visserij.
De wereldwijde klimaatrespons wordt omkaderd door de Overeenkomst van Parijs. Veel van de nationaal bepaalde bijdragen (NDC’s) van Afrikaanse landen zijn afhankelijk van het ontvangen van adequate financiële, technische en capaciteitsopbouwende steun.
Over het algemeen heeft Afrika tegen 2030 investeringen nodig van meer dan 3 biljoen dollar in mitigatie en aanpassing om zijn NDC’s te implementeren, waarvoor een aanzienlijke, toegankelijke en voorspelbare instroom van voorwaardelijke financiering nodig is.
Investeren om nog hogere kosten te vermijden
In Afrika bezuiden de Sahara worden de aanpassingskosten voor de komende tien jaar geschat op 30 tot 50 miljard dollar (2 tot 3 procent van het regionale bruto binnenlands product (BBP)) per jaar, om nog hogere kosten van aanvullende rampenbestrijding te voorkomen.
Klimaatbestendige ontwikkeling in Afrika vereist investeringen in hydrometeorologische infrastructuur en systemen voor vroegtijdige waarschuwing ter voorbereiding op escalerende gevaarlijke gebeurtenissen met een grote impact.
Snelle implementatie van Afrikaanse aanpassingsstrategieën zal de economische ontwikkeling stimuleren en meer banen genereren ter ondersteuning van het economisch herstel na de covid-19-pandemie.
Het nastreven van de gemeenschappelijke prioriteiten die zijn vastgesteld in het actieplan voor groen herstel van de Afrikaanse Unie zou het bereiken van het duurzame en groene herstel van het continent na de pandemie vergemakkelijken en tegelijkertijd effectieve klimaatactie mogelijk maken.
Met het rapport van de WMO in hun achterzak zullen de Afrikaanse landen ongetwijfeld hard op tafel slaan in Egypte. De vraag wordt dus of het Westen eindelijk voldoende middelen op tafel zal leggen die deze landen zal toelaten om zich aan te passen? Of gaan we de vele klimaatvluchtelingen met open armen ontvangen?
Koen Stuyck
Lees verder (inhoud oktober 2022
