Afrika in kort bestek
Er is zeker geen reden om te vervallen in doemdenken en Afro-pessimisme, maar niemand kan er nog naast kijken dat enkele landen in West-Afrika de voorbije maanden in een zeer penibele situatie zijn terechtgekomen. Vooral in Mali en Burkina Faso wordt de toestand stilaan dramatisch. Maar ook dichterbij, in Tunesië, gaat het van kwaad naar erger, het land balanceert op de rand van het staatsbankroet. Een kort overzicht.
Mali
Wat vele waarnemers al een tijdje hadden zien aankomen, is nu ook officieel bevestigd: Rusland heeft half januari 2023 weer gevechtsvliegtuigen en ander ex-Sovjet-legermaterieel geleverd aan Mali om het nationale leger (FAMA) te versterken in zijn strijd tegen de jihadisten in de Sahel.
Er gaat dan ook bijna geen dag voorbij of gewapende groepen plegen aanslagen tegen burgerdoelen in Centraal- en Noord-Mali waarbij soms honderden doden vallen. Zelfs in de buurt van de hoofdstad Bamako waren er in januari terreuraanvallen.
Voor de militaire junta onder leiding van overgangspresident Assimi Goïta, die in augustus 2020 én mei 2021 met een staatsgreep aan de macht kwam, is de strijd tegen de toenemende onveiligheid een absolute prioriteit om de sympathie van de bevolking enigszins te kunnen behouden.
Na negen jaar grootschalige Franse militaire aanwezigheid in Mali verlieten in augustus 2022 de allerlaatste Franse elitetroepen het land. Buiten gebonjourd door de junta.
Wat in januari 2013 onder president François Hollande was begonnen als een snelle militaire operatie (eerst ‘Sérval’, vanaf 2014 fors uitgebreid tot ‘Barkhane’) om de steden Tombouctou, Gao en Kidal en de omliggende woestijnachtige gebieden in het immense noorden te heroveren op de islamistische terreurgroepen, was in de ogen van vele Malinezen hoe langer hoe meer verzand in een ‘bezettingsmacht’ die geen fundamentele vooruitgang meer kon boeken. En een paar keer bijzonder ongelukkig communiceerde over militaire blunders waarbij onschuldige burgers waren omgekomen.
De onveiligheid in grote delen van het land bleef echter pijnlijk duidelijk, ondanks de inzet van een dure en gesofisticeerde Europese troepenmacht. De staatsgrepen van 2020 en 2021 konden aanvankelijk dan ook op nogal wat begrip rekenen bij een verarmde en gefrustreerde bevolking, maar als de veiligheidssituatie niet drastisch verbetert, zou dat wel eens snel kunnen kantelen. Bovendien circuleert fake nieuws er als een lopend vuurtje…
Jongeren, die weinig of geen onderwijskansen krijgen en moeten zien te overleven in door droogte en extreme armoede geteisterde dorpen, blijken ook steeds vatbaarder voor de verlokkingen van het snelle geld. Gewapende groepen stellen een ‘beter’ leven in het vooruitzicht: mensensmokkel, ontvoeringen, drugs- en wapentrafiek zijn daartoe het beproefde ‘businessmodel’ met een vaag jihadisme als smeermiddel.
De spanningen tussen de junta en het vroegere koloniale moederland liepen soms heel hoog op met wederzijdse beschuldigingen over ‘neokoloniale inmenging’ en ‘onverantwoorde avonturen’ tot gevolg. De diplomatieke relaties tussen Parijs en Bamako hebben sindsdien een absoluut dieptepunt bereikt.
Nu de laatste Franse militairen Mali hebben verlaten en er ook een einde is gekomen aan de samenwerking met de EU-interventiemacht (waaraan de afgelopen jaren ook geregeld Belgische militairen participeerden), moet Mali meer en meer een beroep doen op Rusland en de beruchte huurlingen van de Wagner-groep om de strijd tegen jihadistische groepen proberen te keren.
Een militaire samenwerking waaraan Poetin maar al te graag beantwoordt, nu Rusland wordt geconfronteerd met toenemend isolement als gevolg van de westerse sancties wegens de oorlog in Oekraïne.
Rusland probeert al jaren zijn vroegere positie als economische en militaire bondgenoot van vele Afrikaanse landen te herwinnen. De huidige confrontatiekoers met het Westen maakt die ambities alleen maar urgenter.
https://www.jeuneafrique.com/1410984/politique/au-mali-le-blues-des-casques-bleus-de-la-minusma/
Burkina Faso
Buurland Burkina Faso zit in een gelijkaardig schuitje. Ook dit arme Sahel-land heeft sinds 2015 hoe langer hoe meer te lijden onder de gewelddadige aanvallen van allerlei jihadistische groepen, nog verergerd door communautair geweld uitgelokt door ‘zelfverdedigingsmilities’ die niet zelden het recht in eigen handen nemen.
Aanvankelijk deden de veiligheidsproblemen zich vooral voor in de noordelijke grenszone van de regio van de ‘drie grenzen’: Mali, Niger en Burkina Faso. Maar inmiddels is bijna het hele land ten prooi aan willekeurige aanvallen, die ook al de zuidelijke buurlanden Togo en Benin hebben aangetast.
Net als in Mali lokte de penibele situatie militairen uit hun kazernes tot het plegen van een staatsgreep. Op 24 januari 2022 was de hoofdstad Ouagadougou het toneel van hevige gevechten waarbij de verkozen president Marc Roch Kaboré het onderspit moest delven.
De militaire junta beloofde snel beterschap, maar was onderling zeer verdeeld over de te volgen koers. En dus deed de jonge kapitein Ibrahim Traoré (34) het bekende scenario nog eens over. Op 30 september 2022 pleegde hij een nieuwe staatsgreep tegen zijn vroegere wapenbroeders.
Dit keer lijkt de nieuwe sterke man van plan om ook af te rekenen met de ‘neokoloniale bevoogding’ en daarbij aansluiting te vinden bij de revolutionaire geest van Thomas Sankara, de mythische militair die in 1983 het land zijn huidige naam gaf: Burkina Faso, het land van de integere mensen, maar al in 1987 werd vermoord bij een staatsgreep door zijn ‘vriend’ Blaise Compaoré.
De geopolitieke context in de Sahel anno 2023 is echter niet te vergelijken met die van veertig jaar geleden. Alleen de droogte en de armoede zijn gebleven, net als de militairen die de democratische instellingen opzijschuiven. Ook Ibrahim Traoré kijkt nu naar Moskou voor militaire bijstand.
Op vrijdag 20 januari 2023 werd na het vrijdaggebed een massamanifestatie gehouden in Ouagadougou waarbij vele deelnemers zwaaiden met Russische vlaggen en reuzenposters van Poetin meedroegen, de ‘redder van het land’ in de strijd tegen de terreuraanvallen van jihadisten. Frankrijk, en dan vooral de Franse ambassadeur, was de kop van Jut. De betogers eisten zijn onmiddellijk vertrek. Eerder was het Frans cultureel centrum al aangevallen en geplunderd.
De volkswoede bereikte een kookpunt nadat in het noorden van het land minstens 50 vrouwen ontvoerd werden door een terreurcommando. Niemand weet waar ze zijn, of wie de aanvallers waren, politie of leger was in geen velden te bespeuren, maar de geruchtenmolen draait op volle toeren, net als de complottheorieën.
De junta speelt dat uiteraard uit om de bevolking klaar te stomen voor nog meer Russische aanwezigheid. Onder het mom van “herwonnen soevereiniteit tegen het Franse neokolonialisme” kiest het land nu zelf zijn bondgenoten: Rusland en de Wagner-groep… Zoals de junta’s in Mali en Guinee, die het voorbeeld gaven.
Het is zo goed als zeker dat ondertussen Wagner-huurlingen actief zijn in Burkina Faso, al wil niemand dat echt bevestigen. Wat vaststaat, is dat de laatste 300 Franse elitesoldaten (in het kader van operatie ‘Sabre’) binnen de maand het land moeten verlaten. De ambassadeur wordt per direct naar Parijs teruggeroepen. Nooit waren de relaties zo onderkoeld.
Alleen in Niger en vooral in Tsjaad blijft de Franse militaire aanwezigheid in de Sahel bestaan, maar het gezichtsverlies voor Frankrijk (en bij uitbreiding de hele EU) in dit deel van de wereld is enorm.
Tunesië
Tunesië, dichter bij de EU gelegen dan we misschien vermoeden (vanuit Brussel is Tunis bijvoorbeeld minder ver dan de Oekraïense oorlogsgebieden), staat op de rand van de totale ineenstorting, zowel economisch, budgettair als politiek.
Het land dat precies 12 jaar geleden een sleutelrol speelde in de ‘Arabische Lente’ is er echt beroerd aan toe.
Het gaat van kwaad naar erger in Tunesië! Het is nu al zover gekomen dat uitgerekend buurland Libië, dat zelf in totale chaos wegzinkt, voedselhulp moet sturen naar de Tunesische bevolking (zie link naar artikel uit Jeune Afrique).
Voor veel Tunesiërs is het heel vernederend hulp te moeten aanvaarden uit Libië, terwijl het land de voorbije jaren vooropliep in het opvangen van Libiërs die hun land waren ontvlucht vanwege de moordende milities en de voortdurende politieke chaos…
Tunesië staat aan de rand van het staatsbankroet en er is dus voor niets nog geld beschikbaar. Het land moet in 2023 twee miljard euro terugbetalen aan zijn schuldeisers en krijgt voorlopig ook geen vers geld meer van het IMF of de Wereldbank. Hoelang kan dit blijven duren vooraleer de bevolking in opstand komt? Met de hyperinflatie, de hoge energieprijzen en de voedselschaarste?
De politieke impasse is ondertussen compleet tussen de autoritaire president Kaïs Saïed (een ex-hoogleraar rechten die in juli 2021 een soort staatsgreep pleegde waarbij het parlement buitenspel werd gezet en de grondwet opgeschort, hij beloofde dat onder zijn strakke leiding alles veel beter zou gaan, quod non) en de zwakke en onderling erg verdeelde politieke partijen onder leiding van Najla Bouden, de eerste vrouwelijke premier, zonder macht…
Op 17 december 2022 had de president de bevolking naar de stembus geroepen in een poging om zijn fel gecontesteerde macht te consolideren. Maar dat plan draaide op een fiasco uit. Nauwelijks 9 procent van de kiesgerechtigde Tunesiërs kwam opdagen, waarschijnlijk een pijnlijk wereldrecord.
Toch was er na 2011 de hoop gegroeid dat Tunesië zou kunnen uitgroeien tot een interessant democratisch experiment in de Arabische wereld. Correct verlopen verkiezingen en een nieuwe grondwet legden de basis voor een meer democratische samenleving, maar de economische motor is nooit echt aangeslagen, integendeel. Bovendien trof de coronacrisis het internationale toerisme zwaar, dat voor Tunesië van levensbelang is.
Ook de eens zo machtige vakbond UGTT, die nog een sleutelrol speelde in de revolutie van januari 2011 waarbij dictator Ben Ali als een dief in de nacht werd verjaagd, is nu zo goed als uitgeteld.
https://www.jeuneafrique.com/1410729/politique/face-a-kais-saied-a-quoi-joue-lugtt/
https://www.jeuneafrique.com/1412313/politique/a-tunis-a-quoi-rime-la-fermeture-du-musee-du-bardo/
https://www.jeuneafrique.com/1405522/politique/en-tunisie-janvier-mois-de-luttes-et-de-revoltes/
Jan Van Criekinge
Lees verder (inhoud januari 2023
