De Braziliaanse kruisweg van Luc Vankrunkelsven
Leven is de tijd doorkruisen – ja, in de strikte zin van doorbreken, overstijgen. De barrières overwinnen die zijn opgeworpen om ons tegen te houden. Het betekent de tijd ongelijk tegemoet treden op zijn terrein van stormen en cyclonen, verschijnselen die ons warm, koud, hard of zacht treffen.
Hoe dan ook, we staan bloot in een open savanne, kaalgeplukt zonder beschutting voor onze integriteit. Het is een ongelijke strijd, alleen voor de moedigen! Voor hen die van moed een pijl gericht op de horizon maken. Koppigheid is de drijvende kracht van hen die weigeren te stoppen. En dat is de enige manier om bepaalde dingen te begrijpen. Onder andere de meest recente Brazilië-reis van de Belgische monnik Luc Vankrunkelsven.
Mijn leven overspant al vier decennia, vele winden en stormen heb ik meegemaakt. Ik zie nog een halve eeuw voor me. Ik heb lang genoeg geleefd om me schoonheid te herinneren. En natuurlijk: de ervaringen die ons de broosheid van het leven tonen in het aangezicht van tegenslagen.
Maar ik moet bekennen: het was bijzonder pijnlijk om Luc Vankrunkelsven, companheiro van zovele jaren, op de luchthaven van Chapecó te ontmoeten, letterlijk in zijn laatste strijd gewikkeld met ALS (amyotrofische laterale sclerose). Hij had geen stem meer, kon niet meer stappen, zonder zuurstof, zonder perspectief op beterschap met een eschatologie van het onvermijdelijke. Hoewel ik wel meer van dit soort ervaringen heb meegemaakt, leren we het nooit. Lijden is iets dat ons van streek maakt, het laat geen plaats voor enige gemoedsrust.
In de jaren negentig deed ik als seminarist en filosofiestudent onderzoek naar de ‘De zin van het bestaan’, een boek volgens het gedachtegoed van de Weense neuroloog en psychiater Viktor Emil Frankl. Ik was vrijwilliger bij een sociale organisatie die zorgde voor mensen met aids in een Braziliaanse hoofdstad van een deelstaat. Het was een tijd dat er nog maar weinig preventie bestond tegen de ziekte.
Op die plek zag ik het leven vaak als fijn zand wegglijden in de armen van de zieke Samaritanen – ook dragers van de ziekte. Maar de zorg voor anderen in de terminale fase van hun leven gaf hen zin aan hun eigen bestaan, alsof ze tot hetzelfde einde veroordeeld waren.
Ik heb daar vaak gehuild, net zoals kaarsen huilen als ze licht geven. Er was geassisteerd sterven onder gelijken, alleen gekoesterd door hen die ook hun vooraf bepaalde lot voor hun ogen zagen, een kruisweg van onvermijdelijke beproevingen!
Eraan gewend raken? Nooit! Je raakt er nooit aan gewend! Afscheid nemen gaat niet gepaard met veel voorbereidingen. De grenzen van onze overgang aanvaarden is, of zal altijd moeilijk zijn.
Als leven het imiteren van de seizoenen is, dan beleeft de Belg Luc Vankrunkelsven op dit moment de winter van zijn leven. Ironisch of niet, maar dat gebeurt bij het aanbreken van de lente hier in het diepe zuiden van Brazilië, in de stad Chapecó, in de staat Santa Catarina. De plek waar hij diep wortelde zoals een Cerrado-plant, de biotoop die zijn hart veroverde.
En nu, net als Christus die zijn donkerste dagen doormaakte op zijn tocht van Nazareth naar Kafarnaüm en van daar naar de kruisiging in Jeruzalem, heeft Luc zijn pijnlijke kruisweg doorstaan van Brussel naar Brasília, van Goiânia naar Bahia, van Minas Gerais naar Chapecó.
Onze vooroordelen, onze kille ratio, bijna altijd onbegrijpelijk, wil altijd doorgronden: wat drijft een doodzieke Europeaan ertoe om de oceaan over te steken voor een lange en vermoeiende reis? Wat moedigt hem aan, zelfs tegenover een fatale ziekte zoals ALS?
Maar ondanks onze menselijke bezorgdheden weten we het zeker: de zoektocht naar een antwoord is niet aan ons! Onze missie zou zich moeten beperken tot helpen of zelfs om het lijden tot een minimum te beperken.
De afgelopen dagen waren een tijd van welkom en broederlijke aanwezigheid bij het Belgische echtpaar Herman Wauters en Siska Blonde, Lucs onvoorwaardelijke vrienden. In hen zien we de aanwezigheid van Jozef en Maria, vol zorg, trouw, tederheid en liefde. Zij zorgden met hun levenskracht op deze pijnlijke reis voor een baarmoeder die hem beschermt en voedt van België tot Brazilië. En samen reisden ze onvermijdelijk langs hun eigen kruisweg zonder ervan weg te lopen!
Onderweg kregen ze vaak hulp van vrienden, metgezellen van Lucs vorige reizen, die ze vaak kenden als die eigenzinnige Belgische ecofilosoof. Wat ons opnieuw verbindt met de calvarietocht van Christus, waar zijn vrienden hem opwachtten langs de pijnlijke weg – het is geen metafoor, het is een hervertelling van het verhaal dat hier in levende lijve wordt beleefd.
Het werd zijn ultieme reis, onvermijdelijk zijn laatste, zoals hij ons maanden geleden al vertelde. Dat werd onthuld in zijn lijdende gezicht, zijn lichaam in autofagie. Het bed in het Centro de Formação das Mulheres Camponesas (MMC) in Chapecó (nvdr: een trainingscentrum voor rurale vrouwen) verwelkomde hem aanvankelijk als de schoot van een moeder en het ziekenhuislaken omhulde hem in deze laatste dagen alsof het een lijkwade was.
Luc heeft onderweg een zwaar kruis gedragen. Hij heeft de staties van de kruisweg van de onverschilligheid gekend, kritiek gekregen voor zijn werk ter verdediging van ons ‘Gemeenschappelijk Huis’ (nvdr: de gehele Aarde), hij heeft de staties van de valpartijen meegemaakt, hij is de afgelopen dagen vele malen gevallen en telkens weer opgestaan.
Van Brasília tot Chapecó doorkruiste hij de staties van laatste ontmoetingen met vrienden, zijn trouwe metgezellen op de vele reizen die hij ooit verkoos te maken. Nu was de tijd aangebroken om afscheid te nemen en dat wilde hij hen persoonlijk zeggen! Hij maakte er geen punt van om zijn gezondheidstoestand te verbergen. Maar hij toonde ook momenten van angst toen hij alleen was, zo toonde hij zijn menselijkheid, net als Christus zelf die in doodsangst bitter huilde in de Hof van Getsemane.
Luc ging ook moedig door tot de laatste staties, zelfs toen zijn vrienden hem ervan probeerden te overtuigen dat hij de reis moest afbreken, om zijn laatste krachten te bewaren voor zijn terugkeer naar België.
Maar de laatste dagen toonden ons dat, hoewel zijn hart door wilde gaan, zijn lichaam nee zei en klinisch bezweek. De vastberaden man die we door de jaren heen hadden leren kennen, ging zijn laatste strijd aan. En zelfs ondanks de onophoudelijke geselingen sinds zijn aankomst in Brazilië, overtuigde geen van onze argumenten hem om het gewicht van zijn kruis te laten verlichten.
En dus vergezelden zijn vrienden hem op zijn pijnlijke reis, waar hij ook heen ging. Onmachtig om met onze ratio zijn lijden te verminderen, annuleerden we alvast alle evenementen die we met hem hadden gepland, hier in de meest zuidelijke regio van Brazilië.
Er waren veel momenten waarop we verbijsterd waren over een mens die niet in staat leek om het einde zonder zijn kruis te accepteren, omdat hij erop stond om tot het einde door te gaan.
Dit is Luc Vankrunkelsven ten voeten uit, de bewonderenswaardige norbertijn die van de wereld zijn abdij heeft gemaakt. Hij heeft van sociale, ecologische en humanitaire doelen zijn priesterschap en offer gemaakt. Het lijden zelf is de laatste oversteek van zijn oceaan van goedheid, een continent van overgave en reflectie geworden.
Hij leek het allemaal in levende lijve te beleven. Niet alleen als een existentieel en spiritueel project dat hij koos, maar als de zin van zijn leven zelf, de zuurstof voor zijn kruisweg. Hij gaf ons zoveel van zichzelf en onthulde het gevoel van diepe overtuiging in de mens.
Ten overstaan van iedereen, onverzettelijk, opende hij de weg naar de beproeving – hij was als een leraar, zelfs als niet iedereen dat kon verdragen. En hij deed het, want diepe overtuiging betekent: weten wat we doen, waarom we het doen en de consequenties ervan tot het einde toe op ons nemen – zonder ervan weg te lopen. Dat is wat Luc deed!
Heb je meer nodig om zijn leven te begrijpen? Natuurlijk niet! Deze monnik van de abdij van Averbode bracht ons in contact met Ramón Cué Romano, een Spaanse jezuïetenpriester die in zijn werk ‘Mi Cristo Roto’ (‘Mijn Gebroken Christus’) een van de meest verontrustende verhalen neerschreef over de tegenslagen van het bestaan – in deze monoloog zegt hij dat een kruis zonder Christus en een Christus zonder kruis hun betekenis verliezen.
Dit kan verklaren waarom deze Belg voor de laatste keer reisde, zelfs ondanks zijn zware gezondheidsproblemen. Zijn koppigheid is als het sap van het Cerrado-bioom, het brood van de hongerige caboclo sertanejo (nvdr: caboclos vormen een bevolkingsgroep in Brazilië van mensen van gemengde inheemse en Europese afkomst, die vaak slachtoffer zijn van discriminatie, vooral uit de sertão, de droge rurale gebieden ver van de grote steden), het schild van de inheemsen, het verzet van de bedreigde quilombola (nvdr: een quilombola is een afgelegen nederzetting van gevluchte vroegere slaven die een autonoom bestaan leiden).
Zijn koppigheid is de hamer die de ketenen van de verborgen slavernij breekt, zijn hart de oase die een andere wereld mogelijk maakt. Ja, hij is helemaal menselijk blootgesteld aan ons allemaal.
Ja, het is triest, verwoestend, niets lijkt ons te kalmeren tegenover de beelden waarvan we getuige zijn. Als een kaars die brandt in de wind, lijkt het alsof hij elk moment uit kan gaan.
Maar als er één ding is dat we onmogelijk kunnen ontkennen, is het dat we zelfs in het lijden het diepste deel van onszelf ontdekken: dat leven niet weglopen is van de ontwerpen die voor ons zijn gemaakt. Dat van het leven houden geen ontsnappen is. Dat moed betekent dat je je niet hoeft te schamen om voor je dierbaren te staan, ongeacht je fysieke verschijning. Dat overtuiging dromen in ons levendig houdt.
En het belangrijkste: het is niet de dood van het lichaam die ons verdrietig moet maken, maar van de geest, van de ziel, van de projecten die we hebben gekozen om voor te leven. Want het leven laat zich niet in ratio en voorschriften vatten. Het kruis is niet het einde, maar de reis van de moedigen, bewogen door liefde voor hun doelen, of de doelen van de wereld.
En houden van wat je doet, is eeuwig leven: voor jezelf, voor anderen en niet bezwijken onder de tegenslagen van de tijd. Misschien is het daarom nodig om zijn kruisweg niet te begrijpen als een eindstation, maar veeleer als een uitnodiging, een oproep om nog verder te gaan. Want wie zo leeft, sterft niet, maar is een zaadje dat elke dag opnieuw geboren wordt.
Misschien is dat de reden waarom deze Belg voor altijd bij ons zal blijven!
Prof. Neuri A. Alves
Chapecó, Santa Catarina, Brazilië, 13 september 2023
Prof. Neuri A. Alves is filosoof en als docent en onderzoeker actief verbonden met diverse sociale organisaties in de zuidelijke deelstaat Santa Catarina.
(Uit het Braziliaans-Portugees vertaald door Jan Van Criekinge)
Lees verder (inhoud september 2023)
