De onschatbare waarde van het vangnet

Het is nog donker wanneer ik het taxistation binnenstap en de regen me van het ene lekkende afdak naar het andere duwt. De gebruikelijke chaos gaat door op een laag modder en ook dat is niet uitzonderlijk. De reizigers sijpelen binnen terwijl we wachten tot de laatste zitplaats is verkocht. Vaste vertrekuren zijn er niet en aankomsturen doen er niet toe. De eerste vraag die we stellen bij het binnenlopen van een station, is hoeveel plaatsen nog vrij zijn.

De Franse benaming is een restant van toen we vanuit Conakry de familie in Bamako begonnen te bezoeken. Een neuf places staat voor ons klaar, waarin twee passagiers naast de chauffeur zitten, vier daarachter en drie op de toegevoegde achterbank.

Ik wil bij de vier zitten en het liefst ook in de wind naast het venster, maar word om veiligheidsredenen een plaats in het midden aangeboden. Het is in de hoedanigheid van sardine dat ik verbondenheid voel. Ook de prijs van het ticket voelt zacht aan, een zitje Freetown – Conakry kost 15 euro.

Tot het uiteenlopende reisgezelschap behoren dikwijls zakenvrouwen, die handelen in stoffen en cosmetica tussen de hoofdsteden in de regio. De ondernemende dame die vooraan zit, zal een gezellige gesprekspartner blijken.

Naast mij zitten twee vrienden waarvan er één de hele reis zijn basketbal op de schoot houdt. Voor deze jonge sportmannen heeft de basketbalscène in Freetown niets meer te bieden, dus hopen ze op betere perspectieven in Conakry. Misschien wordt het een tussenstop, want Dakar is nog veelbelovender.

Aangezien ze absoluut niemand kennen in Conakry, hebben ze het plan opgevat naar ‘het basketbalveld’ te gaan. Mogelijk weet de chauffeur waar dat zich bevindt. Daar hopen ze iemand tegen te komen, een vriendelijke en menslievende onbekende, die hen onderdak biedt. De chauffeur zal steevast assisteren waar hij kan.

Na een vlotte rit maakt de opluchting bij het binnenrijden van de buitenwijken van Conakry vlug plaats voor frustratie wanneer we terecht komen in één van de eindeloze files die dagelijkse kost zijn in deze Afrikaanse grootstad.

Bovendien stappen de reizigers op verschillende plaatsten uit wat betekent dat de koorden die de torenhoge bagage op het dak vasthouden, telkens moeten worden losgeknoopt, de dekzeilen die de bagage beschermen tegen de regen, eraf moeten en dan alles weer terug. Het duurt eindeloos lang.

Ik logeer bij vrienden en stap uit nog voor we ‘het basketbalveld’ bereiken. We slaan de vuisten tegen elkaar. Ik wens hen succes toe en dat ze goed voor zichzelf zorgen.

Twee dagen later neem ik een taxi naar Bamako. Links van me zit een jonge voetballer die de reis voor het eerst maakt en zijn in Mali getrouwde zus gaat bezoeken. De twee maten rechts zijn op weg naar het noorden. Het zijn jonge mannen die met een kloppend hart, maar vastberaden het avontuur van hun leven aanvatten.

Documenten, die ze überhaupt niet met zich meedragen, hebben ze op de reis ook niet echt nodig. Aan deze zijde van het continent zijn de motorfietsen die dienstdoen als taxi de pasklare oplossing voor passagiers zonder papieren.

Ze wachten enkele kilometer voor de douane de taxi’s op en brengen de reizigers via een binnenweg verderop in de brousse de grens over. Wanneer wij alle controleposten voorbij zijn, pikken we hen gewoon weer op. De landsgrenzen in West-Afrika zijn in stippellijn getrokken.

Eén van de jongens is bang van de militairen en opgelucht op deze manier aan hen te kunnen ontsnappen. De voetballer maakt lachend de opmerking dat de avonturier Malinese soldaten vreest, maar geen idee heeft van de beruchte boosaardigheid van de militairen in de Maghreb. Want dat is hun tussenbestemming, Algerije of Tunesië, en dan proberen over te steken naar Europa.

Aangekomen aan het immer hectische en uitermate bestofte taxistation aan de westelijke kant van Bamako, zorgt de chauffeur-sociaal werker ervoor dat elke passagier verder geholpen wordt. Voor mij wordt een taxi gezocht om me naar mijn vriendin aan de andere kant van de hoofdstad te brengen.

De twee kameraden brengt hij in contact met een tussenpersoon die hen verder kan helpen. De eerste informatie die ze van hem ontvangen, is dat het onmogelijk is om rechtstreeks naar Algerije te reizen, ze moeten van grens naar grens.

Ze staan een tijdje met z’n vieren te praten en dan komen de twee jonge mannen afscheid nemen. We wensen elkaar hartelijk het beste voor wat komen zal en ze wandelen weg. Het eerste deel van die onwaarschijnlijke tocht maakten we samen, gezellig op de achterbank in de taxi.

Op een avond in Bamako vertelt de politiek geëngageerde Afou, een schoonzus uit een vroeger leven, dat ze de dag had doorgebracht in het Internationale Congrescentrum waar een grootschalige vergadering was georganiseerd over Malinezen in de diaspora. Er werd uitgelegd hoe het in Europa gesteld is met veel Malinezen en andere migranten. Het zijn de succesverhalen die verblindend werken in het moederland, waar weinig nieuws aankomt over zij die het niet halen of leven in een hel.

De gevaren van mensensmokkel werden aangekaart en de uitdagingen, voor wie het wel haalt, van een leven aan de overzijde van de Middellandse Zee. Aan de aanwezige partijleden en vertegenwoordigers van de verschillende buurten werd aangeraden en uitgelegd op welke manier in hun respectievelijke wijken emigratie af te raden.

De reis van Freetown naar Bamako maakte ik afgelopen zomer, tijdens het regenseizoen. Hoe zouden die vier jonge mannen het nu stellen? Veel is mogelijk, maar afgaande op de beelden uit de media is de kans groot dat hun situatie er niet rooskleurig uitziet. Zou meer voorlichting hen van hun plan hebben kunnen weerhouden?

Sensibilisering alleen is jammer genoeg niet toereikend, zolang de bronnen van het probleem niet aangepakt worden. Terug in Sierra Leone begrijp ik maar al te goed wat dat betekent. De redenen om elders je geluk te gaan zoeken, slaan je hier in het gezicht.

De diepe armoede wordt met de dag schrijnender. De prijzen van basisproducten stijgen voortdurend en de vastenmaand doet daar nog een schepje bovenop. Een zak rijst van 50 kg die we in 2020 325.000 leone betaalden, toen het equivalent van 30 euro, betalen we in april 2024 900.000 leone, momenteel gelijk aan ongeveer 35 euro.

Het voorbeeld illustreert de devaluatie van de lokale munt, maar met de stagnerende, courante, lage salarissen in het achterhoofd vertelt het meer. Slechts enkele jaren geleden moest een derde van het loon aan een zak rijst besteed worden, vandaag blijft hierna niets meer over.

Bovendien hebben massaal veel jongeren te kampen met werkloosheid. Er heerst een compleet gebrek aan kansen op een hoopvolle toekomst met een catastrofale braindrain erbovenop. Studenten die beurzen krijgen van de staat om in het buitenland te gaan studeren, keren zelden terug.

Een gevolg van bovenstaande feiten en tegelijkertijd een reden om te vertrekken, is de hartverscheurende kush-epidemie die Sierra Leone op dit moment teistert. Kush is de synthetische drug die zich oncontroleerbaar verspreidt en er al enkele jaren in geslaagd is verschillende lagen van de bevolking aan te tasten (zie artikel: Grimmige tijden: over bang zijn, liegen en drugs https://cimic-npo.org/2022/12/27/38-006/).

Hoewel er al langer stemmen opgaan dat het kush-probleem serieus dient aangepakt te worden, werden de media de laatste maand overspoeld door alarmerende berichten over onder andere een massabegrafenis van kush- slachtoffers en de betrokkenheid van invloedrijke figuren wie het geen windeieren oplevert. De crisis werd te omvangrijk, de druk op de autoriteiten heel groot.

Op 4 april hield de president dan ook een toespraak waarin hij de nationale noodtoestand afkondigde. Verslaafden moeten worden behandeld, jonge mensen moeten worden bewustgemaakt van de gevaren van drugsmisbruik, er moeten jobs worden gecreëerd en zo meer. De reacties zijn lauw. Er had al veel eerder iets moeten gebeuren. Wat gaat er nu eigenlijk concreet gebeuren? En wat er ook gebeurt, het zal niet genoeg zijn.

Kritische stemmen voegen toe dat deze noodsituatie tegelijk betekent dat de geldkraan van de internationale organisaties weer meer opengedraaid wordt en dat komt altijd goed uit.

Ik ben niet de enige die diep zucht bij het beeld van ellende in Sierra Leone dat opnieuw de wereld wordt ingestuurd, dezelfde ellende die jongeren een duwtje in de rug geeft om de oversteek te wagen.

Ruim twintig jaar geleden kwam ook ik alleen en vrijwillig naar hier, maar de condities en drijfveren liggen mijlenver van die van de jonge mannen die ik ontmoette in de taxi’s.

Dit land is trouwens voor mij nog steeds aantrekkelijk genoeg om te blijven. Ik verdien er ook mijn brood wat me de mogelijkheid biedt tot een menswaardig leven. En als dat niet meer lukt, kan ik me laten vallen in het vangnet dat zich in België bevindt. Die optie heb ik.

Ik begrijp dat jonge mensen die hier geen uitweg zien naar een menswaardig bestaan, dat vangnet gaan opzoeken.

Anna Van Malder

Anna Van Malder woont en werkt in Freetown, de hoofdstad van het West-Afrikaanse Sierra Leone. Zij bericht op regelmatige basis voor deze nieuwsbrief. Zij woont al twintig jaar in West-Afrika. In Mali runde ze een reisbureau en een B&B. Tien jaar later trok ze met haar kinderen naar Guinee, waar ze Engelse lesgaf. Daarna trokken ze verder naar Freetown, waar ze nu lesgeeft én mensen van overal ontvangt in gastenkamers.

Enkele eerdere bijdragen van Anna Van Malder voor CIMIC-Nieuwsbrief:

• Slachtoffers en zondebokken: https://cimic-npo.org/2022/10/31/36-003/
• Over verkiezingen, hiërarchie en het gemak van loslaten: https://cimic-npo.org/2023/04/30/42-007/
• Over reuzen die vallen of blijven staan: https://cimic-npo.org/2023/06/30/44-010/
• De beste plaats in de wereld: https://cimic-npo.org/2023/12/20/48-009/

Lees ook over staatsgrepen en militairen in West-Afrika:

Sahel: Waarom al die staatsgrepen? https://cimic-npo.org/2023/11/23/47-011/

Militairen aan de macht in de Sahel: de puinhoop wordt alleen maar groter https://cimic-npo.org/2023/02/26/40-001/

Afrika in kort bestek https://cimic-npo.org/2023/01/28/39-012/

Zoveelste staatsgreep in West-Afrika duidt op regio in diepe crisis https://cimic-npo.org/2022/01/28/item29-010-2/

Sahel: het Franse leger heeft zich hopeloos vastgereden in het zand van Mali https://cimic-npo.org/2021/03/23/sahel-het-franse-leger-heeft-zich-hopeloos-vastgereden-in-het-zand-van-mali/

Lees verder (inhoud april 2024)