Er waren ook positieve doorbraken voor natuur en klimaat in 2024

Ondanks een duidelijke toename van de globale temperatuur, meer klimaatextremen en teleurstellende klimaatonderhandelingen zijn er toch heel wat belangrijke doorbraken geweest voor klimaat en natuur. Die bleven wat onder de radar, maar verdienden meer aandacht. Hier zijn acht van zulke doorbraken.

1= Het einde van steenkool in Groot-Brittannië

Het Verenigd Koninkrijk sloot zijn laatste steenkoolcentrale in 2024. Het was een symbolisch moment, want het VK was het eerste land ter wereld dat steenkool gebruikte voor openbare elektriciteitsopwekking en fossiele brandstof was de levensader van de industriële revolutie.

Op 30 september vielen de turbines van de Ratcliffe-on-Soar-energiecentrale in Nottinghamshire stil en stootten de schoorstenen geen vuile dampen meer uit. De locatie ondergaat nu een ontmantelings- en sloopproces van twee jaar.

Het is onduidelijk wat de locatie daarna zal worden, maar een voorstel is om er een batterijopslaglocatie van te maken. Dit is al gedaan in West Yorkshire, bij de ontmantelde energiecentrale Ferrybridge C, die een opslagcapaciteit heeft van 150 MW, genoeg om 250.000 huishoudens van stroom te voorzien.

Nu landen ernaar streven hun economieën snel te decarboniseren, blijken veel voormalige fossiele brandstofcentrales veelbelovende locaties te zijn voor batterijen op industriële schaal.

2= Een wereldwijde toename van groene energie

Hernieuwbare energiebronnen groeien snel over de hele wereld. In de VS bereikte de opwekking van windenergie in april een record, waarmee het de opwekking van kolen overtrof.

Het Internationaal Energieagentschap (IEA) verwacht dat de wereld tussen nu en 2030 5.500 GW aan hernieuwbare energiecapaciteit zal toevoegen en de wereldwijde hernieuwbare capaciteit 2,7 keer zal laten groeien in vergelijking met 2022, wat iets minder is dan het VN-doel om de capaciteit tegen 2030 te verdrievoudigen.

Tegen het einde van dit decennium zullen hernieuwbare energiebronnen bijna de helft van alle elektriciteit leveren.

Het leeuwendeel van deze groei komt uit slechts één land: China. Volgens het IEA zal China tegen 2030 naar verwachting minstens de helft van de cumulatieve hernieuwbare elektriciteitscapaciteit ter wereld voor zijn rekening nemen.

Fatih Birol, uitvoerend directeur van het IEA, merkte op tijdens een persconferentie dat de ‘enorme groei in hernieuwbare energie’ in de wereld voornamelijk werd aangestuurd door economische overwegingen in plaats van overheidsbeleid, aangezien hernieuwbare energie – met name zonne-energie – de goedkoopste optie was in bijna elk land ter wereld. De grote uitbreiding was een ‘mooi verhaal’, zei hij, dat hij kon samenvatten in twee woorden: ‘China’ en ‘zonne-energie’.

3= Rivieren, bergen, golven en walvissen krijgen rechtspersoonlijkheid

In 2021 deed de Ecuadoraanse regering een baanbrekende uitspraak waarin stond dat mijnbouw in het Los Cedros-nevelwoud de rechten van de natuur schond. Een andere uitspraak in Ecuador stelde dat vervuiling de rechten van de Machángara-rivier die door de hoofdstad Quito stroomt, had geschonden.

Dit jaar werd een rapport gepubliceerd waarin werd vastgesteld dat dergelijke uitspraken inderdaad kunnen helpen bij het beschermen van bedreigde ecosystemen.

Buiten Ecuador kregen steeds meer natuurlijke monumenten en ruimtes in 2024 rechtspersoonlijkheid. In Nieuw-Zeeland werden de toppen van het Egmont National Park – omgedoopt tot Te Papakura o Taranaki – erkend als voorouderlijke bergen en werden ze gezamenlijk een rechtspersoon, bekend als Te Kāhui Tupua.

In Brazilië kreeg een deel van de oceaan rechtspersoonlijkheid – met de kuststad Linhares die haar golven erkende als levende wezens en hen het recht op bestaan, regeneratie en herstel verleende. Ondertussen werden walvissen en dolfijnen officieel erkend als ‘rechtspersonen’ door een nieuw verdrag dat werd opgesteld door inheemse leiders in de Stille Oceaan.

“Een zaak die is aangespannen om walvissen te beschermen tegen zeescheepvaart kan zijn gebaseerd op een persoon die beweert schade te hebben geleden omdat haar vermogen om walvissen te spotten is verminderd”, zegt Jacqueline Gallant, een advocaat die zich bezighoudt met klimaatverandering, biodiversiteit en rechten.

“Als walvissen zelf erkend zouden worden als juridische wezens, zou de zaak zich nauwkeuriger kunnen richten op de schade aan de walvissen zelf in plaats van op de persoon die een bijkomende schade claimt, zodat de rechtbank de claim kan behandelen.”

Gallant, die werkt voor het Earth Rights Research and Action-programma van de rechtenfaculteit aan de New York University, zegt dat ze de grenzen van de juridische verbeelding verleggen.

“Rechtspersoonlijkheid biedt het inzicht dat de natuur en levende niet-menselijke wezens begrepen moeten worden als subjecten [in plaats van objecten] – met hun eigen intrinsieke waarde, belangen en behoeften”, zei ze.

4= Nieuwe bescherming van de oceaan rond de Azoren

De Noord-Atlantische Oceaan zag een nieuw beschermd zeegebied (MPA) aangekondigd door de autonome eilandregering van de Azoren. Wanneer het is opgericht, zal dit het grootste in de regio zijn, met een oppervlakte van 30 procent van de zee rond de Portugese archipel.

De helft van het beschermde gebied van 111.000 vierkante mijl (287.000 km²) zal ‘volledig beschermd’ zijn, zonder visserij of andere natuurlijke hulpbronnenwinning, volgens het initiatief achter het MPA. De andere helft zal ‘zeer beschermd’ zijn. Het gebied bevat negen hydrothermale bronnen, 28 soorten zeezoogdieren en 560 vissoorten, naast vele andere.

MPA’s kunnen zeer effectief zijn in het beschermen van biodiversiteit als hun beperkingen adequaat worden gehandhaafd. Over het geheel genomen is slechts 2,8 procent van ’s werelds oceanen effectief beschermd en slechts 8,3 procent is ‘gewoon’ beschermd, volgens een rapport van Bloomberg Philanthropies Ocean Initiative.

5= Ontbossing Amazone bereikt laagste punt in negen jaar

De ontbossing in het Braziliaanse Amazonegebied daalde in 2024 tot een laagste punt in negen jaar, met een daling van meer dan 30 procent in de 12 maanden voorafgaand aan juli, volgens gegevens die zijn vrijgegeven door het Braziliaanse nationale ruimteonderzoeksinstituut INPE.

Ongeveer 6.288 km² van het regenwoud werd vernietigd, een gebied groter dan de Amerikaanse staat Delaware. Hoewel dit gebied nog steeds enorm is, is dit het kleinste jaarlijkse verlies sinds 2015. De ontbossing daalde ondanks het feit dat branden in het Braziliaanse Amazonegebied in dezelfde periode bijna 18 keer toenamen na een historische droogte.

De ontwikkeling vindt plaats bijna twee jaar nadat president Luiz Inacio Lula da Silva aantrad en beloofde om de ontbossing tegen 2030 te beëindigen en hard op te treden tegen illegale houtkap.

6= Natuurconservatie kan echt een verschil maken voor biodiversiteit

Een groot onderzoek naar instandhoudingsinitiatieven dit jaar wees uit dat ze vaker wel dan niet effectief zijn in het vertragen of terugdraaien van biodiversiteitsverlies. De wetenschappers onderzochten 665 proeven met instandhoudingsmaatregelen over de hele wereld, waaronder verschillende historische proeven, en ontdekten dat ze in twee van de drie gevallen een positief effect hadden.

Een voorbeeld hiervan is het Altyn Dala Conservation Initiative, dat in Kazachstan samenwerkte met lokale partners en andere internationale organisaties om de ernstig bedreigde saiga-antilope in het grasland van de Gouden Steppe te redden van uitsterven.

Het project maakte gebruik van zorgvuldige, op wetenschap gebaseerde monitoring, tagging en bescherming en herstel van de habitat om het beste herstel te garanderen voor de saiga-antilope, waarvan er in 2003 nog maar 20.000 waren. Tegenwoordig zwerven er 2,86 miljoen antilopen rond in de Gouden Steppe en is de status van ‘ernstig bedreigd’ naar ‘bijna bedreigd’ verplaatst op de Rode Lijst van de Internationale Unie voor het behoud van de natuur.

7= Inheemse inspanningen brengen weer leven in rivieren

In Californië heeft de natuur geprofiteerd van de decennialange inspanningen van de Native American Yurok inheemse bevolking om dieren op in de inheemse territoria te laten aangroeien.

In 2024 resulteerde dit in een terugkeer van de zalm naar de Klamath-rivier. Na een onderbreking van 100 jaar werden de vissen gespot in het Klamath River-bekken in Oregon, na een historische damverwijdering verderop stroomafwaarts in het Californische deel van de Klamath.

In augustus werden de laatste van vier dammen verwijderd  – in wat Amerika’s grootste damverwijderingsproject was – na druk van milieuactivisten en inheemse groepen.

Inheemsen verwachtten dat het maanden zou duren voordat de zalm terugkeerde naar de hogergelegen delen van de rivier, omdat hun aantal was gedecimeerd door de slechte toestand van de rivier, veroorzaakt door de dam die de natuurlijke waterstroom blokkeerde.

Maar in oktober zagen biologen de vissen in zijrivieren van Oregon: “Wat verrassend is, is het enorme aantal vissen dat terug is, en het geografische bereik”, zei Barry McCovey, senior visserijbioloog voor de Yurok inheemse bevolking.

“Ik kon niet geloven dat ze in Oregon waren gespot. Het was ongelooflijk nieuws om te horen – het was verbijsterend. Toen ik het hoorde, dacht ik ‘wacht, is het al zover?’. Ze hebben alle verwachtingen overtroffen.”

8= EU-ontbossingswet werd gered

In december bereikten de EU-lidstaten en het Europees Parlement een akkoord om de toepassing van de EU-ontbossingsverordening (EUDR) met een jaar uit te stellen, maar wel met een juridische tekst die intact bleef.

Deze cruciale wet is dus gelukkig gered, tot grote opluchting van wetenschappers en NGO’s.

“Het is een opluchting dat de fundamentele elementen van de meest progressieve EU-wet ter bestrijding van ontbossing ongewijzigd blijven. Het uitstellen van de toepassing ervan met een jaar zet echter al een stap terug, waardoor ontbossing voorlopig kan doorgaan”, aldus Anke Schulmeister-Oldenhove, manager Forests, bij het WWF European Policy Office.

“De deal is ook belangrijk omdat het een grote nederlaag betekent voor de pogingen van de christendemocratische EVP-fractie om de EUDR uit te hollen  – en dus haar eerste poging om de Europese Green Deal te verzwakken door samen te spannen met extreemrechts.”

NGO’s roepen de Europese Commissie op om de extra tijd tot eind 2025 te gebruiken om een duidelijke, robuuste implementatie te garanderen en dringt er bij de EU-lidstaten op aan om zich zonder verder uitstel voor te bereiden op effectieve controles.

Koen Stuyck

Lees verder (inhoud december 2024)