ZOMERBOEKEN De eigenzinnige keuze van de redactie
Met de zomermaanden voor de deur hebben velen onder ons hopelijk wat meer tijd om eens een goed boek vast te pakken en wat bij te lezen, al dan niet op een mooie vakantieplek. Als redactie van de CIMIC-Nieuwsbrief hebben we een eigenzinnige keuze gemaakt van boeken (en een streepje muziek en een expo) die we zelf graag gelezen hebben of die nog op onze stapel ‘te lezen’ liggen te wachten. Boeiende lectuur toegewenst en een prettige zomertijd!
- Non-fictie
Kris Berwouts, Congo’s Violent Peace. Conflict and Struggle Since the Great African War, Londen, ZED Books, African Arguments, in association with the International African Institute, the Royal African Society & World Peace Foundation, 2017, 193 p. ISBN 978-1-78360-369-5
Ongetwijfeld het magnum opus van de onlangs veel te vroeg overleden Congo-expert Kris Berwouts (60). Wie wil begrijpen waarom het oosten van Congo nog altijd in de greep is van gewapende milities zoals de M23 en welke cynische geostrategische belangen er zich boven de hoofden van de getraumatiseerde bevolking afspelen, kan niet zonder de heldere analyse van Kris, die contacten had op alle niveaus, maar vooral de gewone Congolese mens centraal stelde.
Koert Lindijer, De vloek van de Nijl. Gestrand in de oorlog van Sudan, Amsterdam/Antwerpen, Uitgeverij Atlas Contact, 2014, 236 p. ISBN 978-90-450-2799-9
Koert Lindijer was jarenlang Afrika-correspondent voor NRC Handelsblad en kent Soedan als geen ander in het Nederlandse taalgebied. Waarom liep het zo gigantisch mis na de onafhankelijkheid van Zuid-Soedan in juli 2011? En waarom is (noord) Soedan vandaag de dag weer in de greep van een burgeroorlog nadat een volksopstand enkele jaren geleden dictator Omar al-Bashir aan de kant had geschoven? Wat met het smeulende conflict in Darfur en de rol van de beruchte janjaweed-milities? Het boek heeft nog niets aan actualiteitswaarde ingeboet, helaas.
Roger Koussetogue Koudé, La justice pénale internationale : Un instrument idoine pour raisonner la raison d’Etat ? Préface de Fatou Bensouda, L’Harmattan, série Logiques Juridiques, Parijs, 2023, 223 p. ISBN 978-2-14-029472-3
Over de rol van het Internationaal Strafhof (ICC/CPI) dat vanaf 11 april 2002 functioneert in Den Haag om oorlogsmisdaden en andere misdrijven tegen de menselijkheid niet ongestraft te laten. Het ICC krijgt vaak veel kritiek over zich heen, niet het minst vanuit Afrikaanse hoek, maar het kan volgens de auteur een unieke rol vervullen in het voorkomen van nieuwe oorlogsmisdaden. Het waren precies Afrikaanse mensenrechtenactivisten die jarenlang hebben geijverd om een dergelijk wereldwijd juridisch instrument op te richten, zodat ad hoc instellingen als het Rwanda Tribunaal in Arusha niet meer hoeven te bestaan. Prof. Koudé is als specialist internationaal recht verbonden aan de Université catholique de Lyon en bekleedt er de UNESCO-leerstoel ‘Mémoire, Cultures et Interculturalité’.
Luc Rasson, Donker toerisme. Reizen door het Europa van de 20ste eeuw, Aalter, Ertsberg, 2022, 266 p. ISBN 978-9-464369-61-8
Relicten van een gewelddadig (oorlogs)verleden zijn er overal in Europa te vinden, maar hoe gaan de hedendaagse samenlevingen om met deze monumenten, gedenktekens en begraafplaatsen? Hoe gaan Italianen om met hun fascistische verleden of de Spanjaarden met de erfenis van Franco? En in Oost-Europa, waar zowel nazisme als communisme talrijke sporen hebben nagelaten in steen, maar eveneens in de manier waarop daarop wordt teruggekeken in musea. Is het mogelijk om tot een herinneringstoerisme te komen dat recht doet aan iedereen die betrokken was bij het (onverwerkte) verleden? Of doet elke interpretatie aan een vorm van geschiedvervalsing? Het zijn boeiende vragen waarop de auteur al reizend door ‘donker’ Europa een antwoord tracht te geven.
Geert Buelens, Wat we toen al wisten. De vergeten groene geschiedenis van 1972, Amsterdam, Querido Facto, 2022, 323 p. ISBN 978-90-214-3672-2
Ruim vijftig jaar na 1972, het jaar waarin de Club van Rome de alarmbel luidde met haar eerste rapport Grenzen aan de groei, duikt Geert Buelens de geschiedenis in op zoek naar de oorzaak waarom de milieuproblematiek zo op de achtergrond raakte, terwijl de wereld in 1972 maar al te goed wist hoe erg de planeet eraan toe was en welke rol de expanderende menselijke activiteiten daarin speelden. “De planeet gaat eraan, riepen de onheilsprofeten. Nee, susten vooruitgangsoptimisten: wetenschap en techniek zullen ons redden.” Ook nu blijft die tegenstelling voor verhitte discussies zorgen. Hadden we al in 1972 de noodzakelijke maatregelen genomen om erger te voorkomen, zouden we er nu heel wat beter voorstaan. Buelens won met dit boek eerder dit jaar de eerste ‘Boon’, een nieuwe Vlaamse literaire prijs.
Martin Bossenbroek, De Zanzibardriehoek. Een slavernijgeschiedenis 1860-1900, Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2023, 424 p. ISBN 978-90-253-1374-6
Precies anderhalve eeuw geleden, in 1873, werd onder Britse druk de slavenhandel officieel verboden op het Oost-Afrikaanse eiland Zanzibar, eeuwenlang de draaischijf in een nietsontziende handel in mensen tussen Azië, de Arabische wereld en de Swahilikust van Afrika. Het einde van de slavenhandel was geenszins een humanitaire daad, maar het cynische begin van het westerse imperialisme in dat deel van de wereld. De Europese grootmachten wilden elk een stukje van de ‘Afrikaanse taart’ en de strijd tegen de lokale slavenhandel, vooral in handen van rijke Zanzibari, was de humanitaire saus die de brute onderneming beter verteerbaar moest maken. De Nederlandse historicus Bossenbroek (vooral bekend van zijn klassieker ‘De Boerenoorlog’) laat in zijn nieuwste boek alle hoofrolspelers in dit verhaal uitgebreid aan bod komen, ook koning Leopold II en de ware bedoeling van zijn Internationale Anti-Slavernijconferentie van 1890 in Brussel. Zo was Leopold zelf niet vies om contracten af te sluiten met de beruchtste slavenhandelaar van allemaal: Tippu Tip, die het oosten van Congo terroriseerde. Later zal hij hem alsnog proberen terug te dringen in de zogenaamde Arabische Campagne, een koloniale veroveringsoorlog.
- Catalogus / kunstboek
De grote rotonde van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. Onder leiding van Aimé Mpane en Jean Pierre Müller. RE/STORE, Tervuren, BAI Publishers & AfricaMuseum, 2022, 181 p, ISBN 978-90-858-6839-2
Na de grondige renovatie (2013-2018) van het AfricaMuseum in Tervuren drong zich de vraag op wat er met de monumentale grote rotonde en de controversiële beelden inde nissen met fundamenteel racistische inslag moest gebeuren. Het was bij uitstek daar dat de koloniale propaganda van koning Leopold II zijn architecturale vertaling kende. De Congolese kunstenaar Aimé Mpane werd geselecteerd om ‘tegenbeelden’ te maken: ‘Nieuwe adem’ of ‘Ontluikend Congo’ en ‘De schedel van Lusinga’ kregen wat later nog een noodzakelijke uitbreiding met het project RE/STORE. Dit prachtig uitgegeven en rijkelijk geïllustreerde boek is er het verslag van. Het is echter veel meer dan een mooi koffietafelboek geworden: gerenommeerde experts laten hun licht schijnen over een uiterst actueel thema: wat aanvangen met koloniale monumenten?
- Romans
Mia Couto, Woman of the Ashes, New York/Londen/Amsterdam, World Editions, 2019 (translated from the Portuguese by David Brookshaw, first published as Mulheres de cinza by Editorial Caminho, Lisbon, 2015), 294 p. ISBN 978-1-64286-039-9
Dit boek van de Mozambikaanse auteur Mia Couto (Beira, 1955), een veel geprezen schrijver en verhalenverteller uit de Portugeestalige wereld, die ongetwijfeld ooit kandidaat-Nobelprijswinnaar wordt, gaat over de impact van de kolonisatie op de lokale samenlevingen in centraal Mozambique op het einde van de negentiende eeuw. De bevolking wordt bedreigd door de legers van koning Gungunhana van Gaza en hoopt op steun van de Portugese kolonisator. Germano de Melo, een om politieke redenen verbannen Portugese sergeant, neemt zijn intrek in een vervallen kazerne in een afgelegen dorp. Daar trekt het vijftienjarige meisje Imani zijn aandacht. In een land verscheurd door oorlog kan een vrouw echter beter onopgemerkt blijven, alsof ze bestaat uit schaduw en as.
Mohamed Mbougar Sarr, De diepst verborgen herinnering van de mens, Amsterdam/Antwerpen, Uitgeverij Atlas Contact, 2022, (Nederlandse vertaling door Jelle Noorman van de oorspronkelijk Franse roman La plus secrète mémoire des hommes, Editions Philippe Rey, Parijs, 2021), 461 p. ISBN 978-90-254-7282-5
Mohamed Mbougar Sarr (Dakar, 1990) werd met dit schitterende boek, zijn vierde roman, in 2021 de jongste winnaar van de Prix Goncourt sinds 1976. En terecht, want in dit boek vertelt hij op virtuoze wijze over de zoektocht naar de verdwenen schrijver T.C. Elimane, ooit gevierd als de ‘zwarte Rimbaud’, auteur van een verloren gewaande cultklassieker. Het resultaat is een verslavend verhaal van een literaire queeste die hele continenten doorkruist en die hecht verweven is met de complexe erfenis van het kolonialisme. Evenals het verlangen af te rekenen met de eeuwige confrontatie tussen Afrika en het Westen.
- CD
JAWA Last Breaths From Aleppo, Muziekpublique, Brussel, 2023, muzikanten: Khaled Alhafez, zang; Yousef Zayed, oud; Youssef Nassif, quanun; Tammam Alramadan, nay en kawala; Marwan Fakhir, viool; Simon Leleux, percussie, productie Muziekpublique, opname in het Molièretheater, Matongé, Elsene
Eens te meer biedt het Brusselse label Muziekpublique een zeer verzorgde opname van soefimuziek uit de traditie van de Noord-Syrische stad Aleppo. De meeste muzikanten hebben hun vaderland door de burgeroorlog moeten verlaten en zijn al enkele jaren actief in diverse ensembles vanuit Brussel. Voor deze CD-opname krijgen ze versterking van musici uit Palestina, de Maghreb en België.
Jawa duidt op de kracht van passie, een erfenis die is ontstaan uit verdriet. De liefde voor de liederen die in Aleppo werden beoefend in de soefi takiya en zawiya, maar ook het verdriet dat deze passie verdwijnt bij de Syrische diaspora die over de vier hoeken van de wereld is verspreid. Het album is opgedeeld in vijf wasla’s: suites van stukken in een maqam (modus) die elkaar opvolgen in vorm en snelheid, van langzaam naar zeer snel. Deze wasla’s worden begeleid door de dans van de draaiende derwishen die de vreugde en de liefde voor het goddelijke uitdrukken. In het uitgebreide CD-boekje zijn teksten opgenomen in het Nederlands, Frans, Engels en Arabisch. Bestellen via: https://muziekpublique.be/discs/last-breaths-from-aleppo-2023/?lang=nl
- Tentoonstelling
STYLE CONGO: HERITAGE & HERESY in CIVA-Brussel
De CIVA-tentoonstelling Style Congo: Heritage & Heresy belicht de manier waarop Congo wordt voorgesteld op de wereldtentoonstellingen tussen 1885 en 1958. Art nouveau is daarbij het ankerpunt. De tentoonstelling, samengesteld door Sammy Baloji, Estelle Lecaille, Silvia Franceschini en Nikolaus Hirsch, verkent de politiek van representatie en culturele toe-eigening aan de hand van hedendaagse artistieke en architecturale interventies en archiefmateriaal uit de rijke CIVA-collectie. Ze onderzoekt de sporen van kolonisatie in Brussel en in het Congolese stadslandschap en stelt voor om vanuit een dekoloniaal perspectief een nieuwe betekenis te geven aan de private en publieke ruimte.
Tentoonstelling geproduceerd door CIVA en Twenty Nine Studio, in samenwerking met KANAL-Centre Pompidou in het kader van het project Living Traces. Curatoren: Sammy Baloji, Silvia Franceschini, Nikolaus Hirsch en Estelle Lecaille. Met werk van: Judith Barry, Rossella Biscotti, Peggy Buth, Ayoh Kré Duchâtelet, Jean Katambayi, Johan Lagae & Paoletta Holst, Chrystel Mukeba, Daniela Ortiz, Ruth Sacks en Traumnovelle.
Met geselecteerde werken van: Ernest Acker, Victor Bourgeois, Joseph Caluwaers, Jean-Jules Eggericx, Paul Hankar, Georges Hobé, Victor Horta, Henry Lacoste, René Pechère, Fernand Petit, René Schoentjes en Gustave Serrurier-Bovy.
Nog tot zondag 3 september 2023, van dinsdag tot zondag, van 10:30 tot 18:00 uur, CIVA, Kluisstraat 55 (nabij Flagey), 1050 Elsene.
Jan Van Criekinge
Adam Rutherford, How to Argue With a Racist: History, Science, Race and Reality, Weidenfeld & Nicolson, 2020, ISBN 9781474611268
Racisme is echt omdat we het waarnemen. Racisme is echt omdat we het uitvoeren. Maar het beroep op de wetenschap om racistische ideologieën te versterken, neemt toe – en maakt steeds meer deel uit van het openbare discours over politiek, migratie, onderwijs, sport en intelligentie. Stereotypen en mythes over ‘ras’ worden niet alleen geuit door openlijke racisten, maar ook door mensen met goede bedoelingen die door hun ervaring en culturele bagage opvattingen verkondigen die niet worden ondersteund door de moderne menselijke genetica. Zelfs sommige wetenschappers voelen zich ongemakkelijk bij het uiten van meningen die voortvloeien uit hun onderzoek als het over ‘ras’ gaat. Toch kunnen wetenschap en geschiedenis, als ze goed begrepen worden, krachtige bondgenoten zijn tegen racisme, omdat ze het duidelijkste beeld geven van hoe mensen werkelijk zijn, in plaats van hoe wij oordelen dat ze zijn. How to Argue With a Racist is een manifest voor een 21ste -eeuws begrip van menselijke evolutie en variatie, en een wapen tegen het misbruik van wetenschap om onverdraagzaamheid te rechtvaardigen.
Koen Stuyck
Georgi Gospodinov, Schuilplaats voor andere tijden, (vertaling van Hellen Kooijman), Ambo Anthos, 2023, 336 p. ISBN 9789026356445
In een met de International Booker Prize 2023 bekroonde roman laat de Bulgaarse schrijver zien hoe de huidige onvrede in Europa op een kwaadaardige manier kan ontsporen. Toen de grote belofte van welvaart in 1989 niet werd ingelost, keerde de nostalgie terug, de wereld van de valse herinnering.
Y.B. Mangunwijaya (1929-1999), Het mysterie van Mrs Indonesia (Durga Umayi), (vert. Cara Ella Bouwman), Meridiaan, 262 p. ISBN 9789493169975
Het boek verscheen oorspronkelijk in 1991 en is een satirische, allegorische vertelling over Indonesië. De verteller volgt de gedaanteverwisselingen van een vrouw, Iin Sulinda, en beschrijft daarmee de ongelooflijke transformaties van een jonge natie.
Geraldine Schwarz, De geheugenlozen. De herinnering als wapen tegen populisme, Atlas Contact, 2020, 447 p. ISBN 9789045041643 (winnaar van de European Book Award 2018)
De Frans-Duitse Schwarz onderzoekt op een aangrijpende manier drie generaties van haar familie en verbindt haar eigen pijnlijke geschiedenis met de grote voor- en naoorlogse geschiedenis.
De tijd dringt. Brieven van Grootouders voor het Klimaat, samengesteld door Bernard Hubeau en Marc Cabus, Antwerpen-Berchem, EPO, 2023, 241 p. ISBN 978 94 6267 441 7
69 oma’s en opa’s schrijven een brief naar hun kleinkinderen, kinderen, beleidsmakers, enz. Volgens hen en Jan Terlouw die het voorwoord schreef, dringt de tijd.
Valerie Trouet, Wat bomen ons vertellen. Een geschiedenis van de wereld in jaarringen, Lannoo, 2020, 288 p. ISBN 9789401466752
Professor Trouet (University of Arizona) bestudeert al meer dan twintig jaar de klimaatverandering aan de hand van jaarringen van bomen. Voor dit boek kreeg ze de Jan Wolkersprijs in 2020.
Herman Tjeenk Willink, Het tij tegen. De democratische rechtsorde als fundament, Prometheus, 2023, 192 p. ISBN 9789044653151
Als politicus en voorzitter van de Nederlandse Eerste Kamer trachtte de huidige minister van Staat Willink er steeds op te wijzen dat de overheid in haar beleid én functioneren moet voldoen aan de eisen van democratie en recht. Door de dominantie van het geld als ijkpunt voor beleid en managementsdenken zijn die zekerheden gestaag uitgehold. Daartegen komen burgers – terecht en niet voor het eerst – in opstand. In dit boek gaat de auteur na hoe het zover kon komen en vooral wat eraan te doen valt, en door wie.
Serhii Plokhy, De poorten van Europa. Een geschiedenis van Oekraïne, Amsterdam, Querido, 2022, 448 p. ISBN 9789021469188
De auteur is geboren in Novgorod, getogen in Zaporizja, opgeleid in Dnipro en sinds 2007 werkzaam aan de Harvard University (VS). Hij is zowat de belangrijkste Oekraïense historicus op dit ogenblik. In De poorten van Europa beschrijft hij Oekraïne in Europese context. Oekraïne, zo blijkt, heeft – ondanks het feit dat het een poreus grensland is geweest – zijn geheel eigen geschiedenis, los van Rusland. Poetins dogma dat Oekraïne een onlosmakelijk deel is van de duizendjarige geschiedenis van Rusland, is volgens zijn onderzoek een mythe.
Marc Colpaert
- CD
Jiraan – Sirto
Sirto (Zephyrus, ZEP 060)
Het muziekcollectief Jiraan, dat in volle bezetting niet minder dan een dozijn muzikanten omvat uit Syrië, Irak, Turkije, Bulgarije en België, vormt een van heel diverse projecten van de Syrische componist en violist Shalan Alhamwy. Samen verkennen ze vanuit hun achtergronden de verbindingen tussen de muziek van het Midden-Oosten, de jazz en de tradities uit de Balkan, om zo een heel unieke interculturele klank te produceren. Jiraan kan best vertaald worden als het Arabisch voor ‘buren’. Hiermee willen ze nogmaals benadrukken hoe diverse tradities elkaar in het verleden wisten te beïnvloeden, vanuit een muzikale dialoog tussen Syrische, Iraakse en Turkse muziek met Europese tradities, en zelfs met de barok. Experimenteren doen ze met nieuwe composities, gebouwd op oude vormen, maar ze schuwen ook geen jazzy kader.
Centraal staat het strijkersensemble met Shalan zelf, naast Mohamad Aldouri (viool), Ibrahim Kahila (altviool en zang), Damla Aydin (cello) en Katrien Bos (contrabas), geflankeerd door een ritmesectie: het duo Jonas Malfliet (accordeon en piano) en percussionist Jacobus Thiele. Verdere inkleuring komt er vanuit kemenche (Emine Bostanci), saxofoon en klarinet (Omar Znkawan), duduk en fluit (Lucie Lelaurain) en oud (Maher Mahmoud). Galina Velkova leent haar stem voor het bezingen van het Balkan-repertoire.
Een dik uur nemen ze ons mee op sleeptouw voor een oorverdovende trip van een dozijn etappes, die ingetogen ingezet wordt met een compositie van Shalan zelf, Samai mélancolique, die teruggrijpt naar een oude instrumentale muziekvorm uit de 9de eeuw. Typisch hierbij is dat het unisono gespeeld wordt door alle instrumenten, waarbij hier vooral piano en strijkers een prominente rol spelen onder percussiebegeleiding. Hij voegt er verder een complexe harmonische context aan toe waarin twee tonaliteiten voortdurend schommelen, om dynamisch te eindigen in 11/8 en een fluitimprovisatie.
Als een handelskaravaan, en eerste deel van een suite, ontspint zich daarna plechtstatig Nicolaas Cottenies Sabâ Syrto, waar de titel van dit debuutalbum naar verwijst. Het belichaamt de gelijknamige muziekvorm die zowel in de Griekse, Turkse als Arabische muziektradities terugkomt en zich uitermate leent tot een cirkel- of kettingdans. Cottenie slaagde erin hier ook nog klezmerelementen aan toe te voegen. Ook hier ontwikkelen zich improvisatorische solo’s waarbij klarinet en kemenche in het oor springen.
Deze laatste neemt samen met percussie en oud swingend het voortouw in de jachtige en bezwerende Syrische traditionele cirkeldans Dabke, die heel orkestraal uitgewerkt werd. Ook in de Kretenzische traditional Pentozali, het laatste deel, gaat het behoorlijk uptempo en laat de stem van Galina Velkova zich voor het eerst gelden.
Met Ya Mahla weerklinkt een weemoedig Syrisch liefdeslied, dat wellicht teruggrijpt naar een Egyptische oorsprong. Vaak wordt het gezongen door de vissers. De zee en de maan staan hierin centraal. Voor deze muzikanten wordt een van de belangrijkste referentiepunten over Turkse en Griekse muziektradities belichaamd door Ross Daly. Aan hem ontlenen ze Mantilatos.
En waarom ook niet eens knipogen naar de barok, meer bepaald naar Johann Sebastian Bach, een uitdaging die ze gretig aannemen in Zion hört (uit Wachet auf, ruft uns die Stimme), dat zich ontplooit vanuit een uitgesponnen introducerende improvisatie, mee versterkt door klarinet, piano en ritmesectie. In Hubava si van de Bulgaren Georgi Goranov (muziek), Luyben Karavelov (tekst) is Galina weer aan zet in een hemelse hommage aan de natuur. En wat te denken van de duduk die zich mengt in dit verhaal?
Maher Mahmoud levert een eigen oud taxim aan, trouw aan deze improvisatietechniek die kenmerkend is voor het hele Midden-Oosten. Dergelijke solistische instrumentale technische hoogstandjes, gebaseerd op een specifieke maqam, worden er vaak gebruikt als introductie op een lied. Hier als inleiding tot een laatste sirto: Sultaniyegah Sirto, een compositie van Sadi Işılay uit de Ottomaanse periode, met een dialoog tussen stemmen en een virtuoos gedeelte waarin Balkan- en klezmerinvloeden niet te miskennen zijn.
Ook Byzantijnse zang verdient hier zijn plaats. Niet toevallig gebruikt men een systeem dat vergelijkbaar is met dat van de maqam. In Axion Estin deint de stem van Ibrahim Kahila boven de Ison, een basso continuo die de melodie ondersteunt en hier wordt uitgevoerd door de lage strijkers. Eindigen doen we in de Balkan, met het oeroude, op duduk ingezette Zaydi Zaydi dat een heel vrije interpretatie toelaat, vergelijkbaar met de mawal of gazel, vocale improvisaties, die worden gebruikt in de Turkse en Arabische muziek. Opvallend is dat het is opgebouwd op dezelfde maqam als Ussak/Bayati, een maqam die veel wordt gebruikt in het Midden-Oosten.
Wat een pleidooi voor de kracht van muziek als verbindingslijm tussen diverse culturen, die al bij al meer gemeen hebben dan hun verschillen doen vermoeden.
Jiraan Ensemble: Henry Purcell – Dido’s Lament https://www.youtube.com/watch?v=KQbpddjRbUQ&t=9s
Bart Vanoutrive
(met dank voor de overname uit New Folk Sounds: https://www.newfolksounds.nl/jiraan-sirto/recensies/2023?fbclid=IwAR1c9fBcI0ws1iObjRv_hjYjJPuEozsJqAgBdZ9XBffqjjTmEHiQNBRYydk )
Lees verder (inhoud juni 2023)
