Luc Vankrunkelsvens definitieve thuiskomst
Op vrijdag 15 september 2023 stierf onze trouwe CIMIC-Nieuwsbrief-medewerker Luc Vankrunkelsven (67) in een ziekenhuis in Chapecó, in het diepe zuiden van Brazilië, aan de gevolgen van de ongeneeslijke spierziekte ALS. In de september-nieuwsbrief hebben we al uitgebreid stilgestaan bij het leven en werk van Luc.
Zijn laatste weken in Brazilië was Luc te gast bij zijn goede vriend prof. Neuri A. Alves. Neuri schreef zijn heel persoonlijke ervaringen neer over deze dramatische dagen. We brengen de integrale tekst hier graag in Nederlandse vertaling, aangevuld met foto’s van zijn laatste reis, als een ultiem eerbetoon aan Luc en aan al zijn dierbare vrienden in Brazilië en elders.
Ik herlees niet vaak teksten die ik schrijf voor websites, kranten, sociale media en teksten in gedrukte vorm. Een van de redenen: de angst om te beginnen met herschrijven, de geest van zelfkritiek zit immers in de dialectiek. Maar de omstandigheden dwongen me naar de website van de vakbond Fetraf-Santa Catarina (nvdr: de federatie van familiale boerenbedrijven in de deelstaat Santa Catarina) om er een tekst te herlezen die ik in februari van dit jaar schreef nadat Luc Vankrunkelsven me had bevestigd dat hij nog eens naar Brazilië zou komen.
Luc wilde er zijn nieuwste boek lanceren van zijn cyclus over de uitwisselingen tussen Brazilië en Europa. En, natuurlijk, meteen ook afscheid nemen van zijn oude vrienden. Een medische diagnose had bevestigd dat hij aan ALS leed, een ongeneeslijke ziekte.
En dus schreef ik als vriend, compagnon de route en promotor van zijn werk in Brazilië voor de website van Fetraf de tekst A última viagem é pelo roteiro da vida (‘De laatste reis volgt de route van het leven’ – https://fetrafsc.org.br/a-ultima-viagem-e-pelo-roteiro…/ ) met als doel zijn komst in ruimere kring bekend te maken en te vertellen wat ik al wist over de toestand van zijn gezondheid.
Natuurlijk ook om te melden dat we op deze website kronieken uit zijn nieuwe boek zou publiceren. Maar tussen de regels door wilde ik duidelijk maken welke angst de Belgische schrijver en activist doormaakte na de ontdekking dat hij aan een neurologische ziekte leed die een meedogenloze afloop zou kennen. Tijdens de laatste dagen van Luc Vankrunkelsven, hier bij ons in het zuiden van Brazilië, waren we van dichtbij getuigen van deze dramatische afloop.
Toen ik hem op woensdag 30 augustus weer ontmoette in het luchthavengebouw van Chapecó werd de indruk van zijn zware ziekte bevestigd. De reis was te zwaar geweest, zijn lichaam was bijna aan het instorten. Zijn laatste reisroute ontmoette hier de route van zijn eigen leven, precies op de plek waar hij 23 jaar geleden zijn reizen naar Brazilië was begonnen.
Het was me toen duidelijker dan ooit dat het inderdaad zijn laatste grote reis zou zijn – maar ik kon me nog niet voorstellen dat het hier bij mij zou zijn dat zijn reis effectief zou eindigen, bij zijn vrienden, de sociale organisaties, de universiteiten, instituten en scholen waarmee hij in de loop van de jaren zo’n hechte band had opgebouwd, met een erfenis van diepe relaties en respect.
Ik beken dat als ik voor hem een andere laatste route had kunnen kiezen, zou ik dat zeker hebben gedaan, maar nu dat niet meer kon, wilde ik nooit van mijn verantwoordelijkheid weglopen om aan zijn zijde te staan – zoals ik heb gedaan.
Ik zal nooit vergeten hoe stomverbaasd ik was toen ik hem in de lounge van de luchthaven zag aankomen in een rolstoel. Het was duidelijk te zien hoeveel moeite het gezelschap had gedaan om tot hier te komen. De man die ik nauwelijks 15 maanden eerder (nvdr: Neuri verwijst hier naar de vorige Brazilië-reis van Luc in mei 2022) naar allerlei activiteiten in en rond Chapecó had begeleid, was niet meer dezelfde. Nu begreep ik pas de betekenis van zijn afscheidsreis, hún laatste reis!
Nooit zal ik de blikken vergeten op de gezichten van Herman Wauters en Siska Blonde, het vriendenkoppel dat Luc vergezelde van België naar Brazilië. Misschien was hun aanwezigheid in eerste instantie bedoeld als een vriendelijke, ondersteunende, broederlijke en behulpzame steun bij bepaalde momenten. Maar nee, ze werden zijn alles. Het was onmogelijk om niet ontroerd te geraken door zo’n blijk van trouwe vriendschap.
Toen ik van de luchthaven naar huis reed, zat Luc naast me in de passagiersstoel, hij maakte maar weinig bewegingen, zijn lege ogen staarden naar een vage horizon. Daar zat nochtans iemand die de liefde voor mijn land zeer intens beleefd had. Iemand die de geborgenheid van zijn thuis in de hoofdstad van Europa had ingeruild voor de onzekerheden van een slopende reis.
Iemand die ervan overtuigd was dat deze laatste reis niet alleen een fysieke reis was, maar ook een existentiële, spirituele, ja zelfs metafysische reis. Daarom wilde hij die reis ook persoonlijk maken! En daarvoor had hij twee muren van tederheid en veerkracht gekozen om hem daarbij te vergezellen.
De aanvankelijke veerkracht van Herman en Siska werd echter gaandeweg aangevreten door hun zorgen. Ze waren zich bewust van het hele plaatje vanaf het moment dat ze België verlieten, was mijn indruk. Ze toonden zich sterk, bemoedigend en waren vierentwintig uur op een dag aan zijn zijde. Ze probeerden niet te laten merken dat ze zelf ook leden. Maar hun menselijkheid stroomde over, hoewel je in hun ogen de angst, de onzekerheid en het lijden kon zien. Ik heb ze op verschillende momenten zien huilen.
Twee momenten hebben me echter bijzonder diep getekend:
– Het eerste was in het ziekenhuis, enkele uren voordat ze hun terugreis naar België zouden aanvatten. Het was donderdag 14 september, rond 17 uur, op weg naar de luchthaven stopten we bij het ziekenhuis om afscheid te nemen van onze vriend, die niet meer met hen zou terugkeren naar huis.
Luc Vankrunkelsven had toen al vierentwintig uur niet meer gecommuniceerd, hij was in een diepe rust weggezonken en zo goed als onbeweeglijk. Hij was zijn laatste reis ingegaan, maar toen gebeurde er iets merkwaardig op het moment dat Herman afscheid nam op zijn sterfbed.
Alsof hij de pijnlijke afscheidswoorden van zijn vriend had gehoord, bewoog Luc zijn ogen, misschien uit dankbaarheid, voor een oprecht afscheid. Even later begroette ik Herman en Siska in tranen bij de auto. Huilen was voor ons de manifestatie van broederliefde, de pijn van het afscheid onder ogen moeten zien. Het was te verdrietig, te pijnlijk!
– Minuten later leed ik weer met hen mee. Voor de tweede keer zag ik ze huilen in de rij bij het inchecken op de luchthaven. De medewerker van de luchtvaartmaatschappij, die hen ook bij aankomst had vergezeld, herkende hen en vroeg: “waar is jullie vriend die we 15 dagen geleden in een rolstoel hebben gereden?”
Herman en Siska konden hun tranen niet meer bedwingen. Ik beken! Ik huilde met hen mee. Overmand door diep verdriet was er niets meer dat ik nog kon doen om de leegte die ze op dat moment voelden, proberen op te vullen. Ik wist dat ze met een groot gemis zouden moeten terugreizen. Twee mensen in één lichaam, één ziel, één pijn. En ze lieten een deel van hun hart hier achter.
Die ervaringen hielpen me om mijn ontroering om te zetten in medeverantwoordelijkheid. Ik zette de gedeelde pijn om in een gevoel van betrokkenheid. Ik verliet de luchthaven in de overtuiging dat mijn hart pas rust zou vinden bij de ultieme terugkeer naar huis van Luc Vankrunkelsven.
En dat ik dit zou doen voor Luc, voor Herman en Siska, voor zijn familie, zijn medebroeders in de norbertijnenabdij van Averbode – maar ook voor mezelf. Dit verklaart waarom ik de hele tijd in de frontlinie stond om te helpen waar ik kon bij de repatriëring.
Deze ervaring legde mijn kwetsbaarheid bloot als het gaat om afscheid nemen. We denken al te gemakkelijk dat we wel weten hoe we ermee moeten omgaan. We weten dat afscheid nemen, van de een na de ander, veel tijd kost om te herstellen.
Ik zag Siska Blonde huilen toen ze afscheid nam van documentairemaker Fabricio Gallinucci voor alles wat hij broederlijk had gedaan. Ik zag Herman en Siska huilen toen ze afscheid namen van hun vriend Luc, en toen ze Lucs medebroeders, de monniken Peter en Jan, nog omhelsden op de luchthaven. Diezelfde avond ervoer ik aan den lijve welke pijn het afscheid nemen van een paar goede vrienden veroorzaakte. Het gevoel van leegte versterkte mijn pijn nog.
De volgende dag (vrijdag 15 september) nam ik afscheid van Agnes Vercauteren, een steun en toeverlaat in deze moeilijke dagen (nvdr: Agnes woont al jaren in Brazilië werkte lange tijd bij Fetraf-Sul, de vakbondsfederatie van familiale landarbeiders uit Zuid-Brazilië).
In de vroege namiddag van diezelfde vrijdag volgde dan nog het pijnlijkste afscheid. Om 13u15 nam in zijn ziekenhuisbed, in aanwezigheid van zijn vriend en confrater pater Peter Kastekkere, ook norbertijn Luc Vankrunkelsven definitief afscheid van deze wereld.
Ik ging de kamer binnen om mijn deelneming te betuigen in solidariteit. Daar verzamelden de Belgische paters in alle stilte de spullen van hun geliefde medebroeder. Een groep verpleegsters verwijderde de medische apparatuur. Op het sterfbed onthulde Lucs lichaam de gevoerde strijd en vond het uiteindelijk eeuwige rust. Er hing een sfeer van een verloren strijd, maar ook van bemoediging.
Het einde van zijn lijdensweg was waardig. Hij stierf uren nadat hij van zijn confraters pater Peter Kastekkere en pater Jan Eygenraam had gehoord dat ze hem naar huis zouden brengen. Hij stierf in vrede!
Behalve van zijn lichaam nam ik hier afscheid van een Europeaan met een Braziliaanse ziel die oprecht van onze inheemse volken hield. Hij vertolkte de stem van de volkeren, van het water en de bossen, van het manifest van de traditionele gemeenschappen, de ogen die zagen en de schreeuw die internationaal de vernietiging van het Cerrado-bioom aan de kaak stelde.
Daar rustte de zoon van een veearts die hem liet kennismaken met het leven op het platteland, die hem in contact bracht met de boeren, die zijn ziel overspoelde met de verhalen van de Amerindiaanse volkeren.
Maar we hadden geen tijd om veel te treuren: de race was al begonnen om zijn wens in vervulling te laten gaan om terug te keren naar zijn land. Intensieve contacten volgden met de begrafenisonderneming en de verzekeringsmaatschappij. De grote odyssee begon langs bureaucratische instellingen en notarissen om de nodige documenten en vertalingen bij elkaar te krijgen voor de repatriëring van het lichaam, om uiteindelijk de apostille of legalisering van de documenten te ontvangen die vereist zijn door nationale en internationale controle-instanties.
De herdenkingsdienst de dag na zijn dood in de kathedraal van Chapecó zal ik niet licht vergeten. De aanwezige leden van de lokale Guarani-gemeenschap verzamelden rond zijn open lijkkist en begonnen met gezangen die de geesten aanriepen om zijn reis naar het hiernamaals te verlichten.
Een paar dagen later ging ik alleen met de begrafenisondernemer naar de luchthaven van Chapecó. Daar zag ik hoe zijn kist werd ingepakt in plastic, voorzien van linten, documenten en labels van luchtvaartmaatschappijen. Voor de bedienden was het blijkbaar een gewoon product als een ander om te transporteren, voor mij een deel van het geheel. Ik ging leeg naar huis, zonder ziel, ik kon niet meer helder denken. Het beeld van de ingepakte lijkkist wilde mijn hoofd niet verlaten.
Ik moest denken aan Zigmunt Baumanns vloeibare samenleving, Byung-Chul Hans samenleving van vermoeidheid, Viktor Frankls existentiële leegte en nogmaals Christus’ eenzaamheid.
Eind september was het veertig dagen geleden dat Luc in Brazilië aankwam voor wat zijn laatste reis zou worden. Een opeenvolging van toevalligheden en vragen omringde de samenloop van feiten. Op donderdag 28 september kreeg ik eindelijk de bevestiging van de internationale repatriëring van zijn lichaam via São Paulo en Frankfurt naar huis. Eindelijk voelde ik me compleet. Het was immers de vervulling van zijn wens om terug te keren naar België.
Maar één dag van de week zal een mijlpaal blijven in dit hele proces: het was op een vrijdag dat ik Luc voor het eerst naar het ziekenhuis bracht. Op een vrijdag stierf hij. Het was ook een vrijdag dat zijn vlucht van Chapecó naar São Paulo begon. En volgens het internationale transferschema zal zijn lichaam op een vrijdag in Europa aankomen.
Ja, veertien dagen na zijn vertrek, maar we hebben zijn wens voor eeuwige rust in Averbode vervuld (nvdr: ook zijn uitvaartplechtigheid in de abdijkerk vond plaats op een vrijdag: 6 oktober). En hier zal mijn (onze) geest ook rusten, met een gevoel van volbrachte missie. Dit is het grootste geschenk dat ik ooit op mijn verjaardag heb gekregen – het geluk van zijn terugkeer, waarmee een tijd van lijden eindigt!
En vrijdag 29 september, wanneer hij aankomt in Europa, zal de Beweging van Landloze Boeren (Movimento dos Trabalhadores Sem Terra, MST) duizend bomen aanplanten op de assentamento (nederzetting op bezette gronden) Conquista na Fronteira in Dionísio Cerqueira, in de staat Santa Catarina.
Zo zullen ze hulde brengen aan deze Belg met een Braziliaans hart, een intercontinentale ziel en een strijdbare geest voor sociale bewegingen. Het planten van bomen is ook het planten van herinneringen, van een lang leven – net zo lang als zijn dromen, zijn intercontinentale Wezen.
Nu je terug thuis bent Luc, rust in vrede!
Neuri A. Alves, Chapecó (SC), 28 september 2023
Neuri A. Alves is docent, filosoof en onderzoeker op het gebied van existentiële leegte en zelfmoord op het platteland. Daarnaast is hij ook adviseur training en ontwikkeling in het volksonderwijs en de sociale bewegingen van Santa Catarina.
(samenstelling en vertaling uit het Portugees door Jan Van Criekinge)
In de CIMIC-Nieuwsbrief van september (#45) verschenen volgende stukken naar aanleiding van het overlijden van Luc Vankrunkelsven:
- In memoriam Luc Vankrunkelsven (1956-2023) https://cimic-npo.org/2023/09/28/45-006/
- De Braziliaanse kruisweg van Luc Vankrunkelsven (door prof. Neuri A. Alves) https://cimic-npo.org/2023/09/28/45-005/
- Getuigenissen van vrienden over Luc Vankrunkelsven https://cimic-npo.org/2023/09/28/45-007/
Lees verder (inhoud november 2023)
