De Europese kaarten zijn geschud – wat nu met onze toekomst?
Zoals verwacht, leidden de Europese verkiezingen van juni 2024 tot een aanzienlijke verandering in het politieke landschap van het Europees Parlement. Maar misschien ook niet zo’n grote verandering dat alle verworvenheden nu op losse schroeven komen te staan. De extreemrechtse en eurosceptische partijen boekten inderdaad aanzienlijke winst. En de pro-Europese en groene partijen moesten zetels afgeven, maar ze hebben nog steeds een belangrijke stem.
Deze verkiezingen weerspiegelen een toenemende bezorgdheid onder Europese burgers over economische en migratiekwesties, naast een groeiend scepticisme ten aanzien van verdere Europese integratie. De opkomst was hoger dan bij de vorige verkiezingen, wat de toenemende politieke betrokkenheid van de Europese bevolking laat zien.
Naast de winst voor extreemrechts heeft vooral de Europese Volkspartij (EVP) haar aantal zetels weten te vergroten, wat wijst op een verschuiving naar het politieke centrumrechts. De groenen, de liberalen (Renew Europe) en de sociaaldemocraten (S&D) zagen daarentegen een lichte tot sterke afname in hun vertegenwoordiging.
Deze nieuwe samenstelling van het parlement belooft een uitdagende dynamiek voor de komende legislatuur, vooral met betrekking tot de uitvoering en uitbreiding van het milieubeleid dat in de afgelopen vijf jaar is ingesteld.
Wat nu met de Europese Green Deal?
Tijdens de vorige legislatuur nam de Europese Commissie, onder leiding van Ursula von der Leyen (EVP), een ambitieuze en alomvattende agenda aan met als doel de EU tegen 2050 klimaatneutraal te maken.
Deze agenda, beter bekend als de Europese Green Deal, introduceerde een reeks van wetgevings- en beleidsmaatregelen om klimaatverandering tegen te gaan, de biodiversiteit te beschermen en de duurzaamheid van de Europese economie te vergroten.
De Europese klimaatwet, een van de belangrijkste onderdelen van de Green Deal, werd goedgekeurd en verplicht de EU om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn.
Deze wet stelde ook een tussentijdse doelstelling voor 2030, namelijk een vermindering van de broeikasgasemissies met minstens 55 procent ten opzichte van het niveau van 1990. Dit ambitieuze doel vereiste aanzienlijke hervormingen en investeringen in verschillende sectoren, waaronder energie, transport en industrie.
Het Fit for 55-pakket werd geïntroduceerd om de 55 procent-doelstelling te bereiken. Dit pakket omvatte maatregelen zoals de hervorming van het emissiehandelssysteem (ETS) om de kosten van koolstofemissies te verhogen, strengere CO2-emissienormen voor auto’s en een nieuw sociaal klimaatfonds om kwetsbare huishoudens te ondersteunen bij de overgang naar een groenere economie.
Allemaal maatregelen om economische prikkels te creëren voor bedrijven en burgers om over te schakelen naar duurzamere praktijken en technologieën.
Biodiversiteitsstrategie
De Biodiversiteitsstrategie 2030 was een ander cruciaal onderdeel van de Green Deal. Deze strategie had tot doel 30 procent van het land- en zeegebied van Europa te beschermen, het herstel van beschadigde ecosystemen te bevorderen en de achteruitgang van de biodiversiteit te stoppen. Het omvatte ook maatregelen om de vervuiling van water, lucht en bodem te verminderen, evenals initiatieven om de duurzame landbouw en het bosbeheer te bevorderen.
De ‘Farm to Fork’-strategie richtte zich op het creëren van een duurzaam voedselsysteem in de EU. Deze strategie streefde ernaar het gebruik van chemische pesticiden en kunstmest tegen 2030 te halveren en het aandeel van biologische landbouw aanzienlijk te verhogen. Dit was bedoeld om de ecologische voetafdruk van de landbouw te verkleinen en de voedselveiligheid en -kwaliteit te verbeteren.
Die strategie beet echter grotendeels in het zand onder invloed van de machtige agro-industriële lobby, die er al jaren in slaagt om beschermende maatregelen voor het milieu tegen te houden of af te remmen en de bulk van de landbouwsubsidies zoveel mogelijk naar de grote industriële landbouwbedrijven te kanaliseren.
Natuurherstelwet
Een van de laatste en meest opmerkelijke successen van de vorige legislatuur was de goedkeuring van de Natuurherstelwet. Deze wet, die op de valreep werd aangenomen, heeft tot doel om beschadigde ecosystemen in de EU te herstellen en de biodiversiteit te bevorderen.
De Natuurherstelwet stelt bindende doelen voor het herstel van natuurgebieden, zoals bossen, wetlands en rivieren, en het terugbrengen van bedreigde diersoorten. Dit is een belangrijke mijlpaal voor de natuurbescherming in Europa, omdat het de basis legt voor systematisch natuurherstel over de gehele Unie.
De goedkeuring van de natuurherstelwet werd gezien als een cruciale stap in de richting van het beschermen van de biodiversiteit en het tegengaan van de gevolgen van klimaatverandering. Deze wet zal bijdragen aan het herstel van natuurlijke habitats en ecosystemen, wat essentieel is voor het behoud van de biodiversiteit en het bevorderen van de veerkracht van de natuur tegen klimaatverandering.
Het implementeren van deze wet zal echter aanzienlijke inspanningen en investeringen vereisen van de lidstaten, evenals nauwe samenwerking tussen verschillende beleidsniveaus en belanghebbenden.
Hoe zal de volgende legislatuur eruitzien?
Met de verkiezing van een nieuw Europees Parlement en de aanstelling van een nieuwe Europese Commissie, die waarschijnlijk een conservatievere inslag zullen hebben, wordt verwacht dat de groene agenda van de EU voor aanzienlijke uitdagingen zal komen te staan. Hoewel sommige vooruitgang op het gebied van klimaat en milieu waarschijnlijk zal worden voortgezet, zijn intensievere debatten en mogelijk zelfs pogingen tot herziening of vertraging van bepaalde Green Deal-maatregelen te verwachten.
De verschuiving naar een conservatiever parlement kan leiden tot een herziening van enkele van de meest ambitieuze doelstellingen van de Green Deal.
Er kunnen bijvoorbeeld veranderingen worden aangebracht in de tussentijdse klimaatdoelstellingen voor 2030 om deze minder streng en meer haalbaar te maken voor bepaalde lidstaten en sectoren. Dit kan gebeuren onder druk van industriële lobbygroepen en lidstaten die zich zorgen maken over de economische impact van de klimaatmaatregelen.
Een conservatiever parlement kan ook de nadruk leggen op economische haalbaarheid en concurrentievermogen bij de uitvoering van groene maatregelen. Dit kan leiden tot een verschuiving van beleidsprioriteiten, waarbij meer aandacht wordt besteed aan het ondersteunen van economische groei en het waarborgen van energiezekerheid, terwijl tegelijkertijd milieudoelstellingen worden nagestreefd.
Dit kan resulteren in een meer pragmatische benadering van de klimaat- en milieubeleid, waarbij de kosten en baten zorgvuldig worden afgewogen.
De intensieve lobbyactiviteiten van bedrijven en belangengroepen zullen naar verwachting toenemen, aangezien zij proberen invloed uit te oefenen op de wetgeving ten gunste van hun economische belangen.
Dit kan leiden tot vertragingen bij de goedkeuring en uitvoering van bepaalde Green Deal-maatregelen, evenals aanpassingen in de regelgeving om deze bedrijfsvriendelijker te maken. Het nieuwe parlement en de Commissie zullen moeten balanceren tussen de economische en milieubelangen om tot een evenwichtig beleid te komen.
Hoewel de politieke verschuivingen uitdagingen kunnen vormen voor de uitvoering van de Green Deal, blijft de urgentie van de klimaatcrisis hoog. Wetenschappelijke rapporten blijven waarschuwen voor de ernstige gevolgen van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies, wat de noodzaak benadrukt om door te gaan met ambitieuze maatregelen om deze crises aan te pakken.
Het nieuwe parlement en de Commissie zullen onder druk staan van zowel burgers als internationale gemeenschappen om hun verantwoordelijkheid te nemen en doortastende acties te ondernemen.
Scenario’s voor de toekomst
Een van de mogelijke scenario’s is dat de nieuwe Europese Commissie en het parlement proberen een evenwicht te vinden tussen economische en milieudoelstellingen. Dit zou kunnen resulteren in een versnelling van duurzaamheid met een sterke nadruk op economische haalbaarheid.
In dit scenario zouden maatregelen worden genomen om bedrijven te stimuleren om te investeren in groene technologieën en duurzame praktijken, terwijl tegelijkertijd beleid wordt ontwikkeld om de kosten voor consumenten en bedrijven te beperken.
Een ander mogelijk scenario is dat de nieuwe conservatieve meerderheid in het parlement de klimaatdoelstellingen heroverweegt en aanpast. Dit zou kunnen betekenen dat de ambitieuze doelstellingen voor 2030 worden versoepeld om de economische druk op bepaalde sectoren en lidstaten te verminderen.
Hoewel dit zou kunnen leiden tot een langzamer tempo van emissiereducties, zou het ook kunnen bijdragen aan een bredere acceptatie van klimaatmaatregelen door bedrijven en burgers.
Een derde scenario is dat er intensieve lobbyactiviteiten plaatsvinden van verschillende belangengroepen die proberen invloed uit te oefenen op de wetgeving. Dit zou kunnen leiden tot vertragingen bij de goedkeuring en uitvoering van bepaalde Green Deal-maatregelen, evenals aanpassingen in de regelgeving om deze bedrijfsvriendelijker te maken.
In dit scenario zouden de klimaat- en milieudoelstellingen niet volledig worden losgelaten, maar mogelijk worden aangepast om beter aan te sluiten bij de economische realiteit.
Een duurzaam en veerkrachtig Europa
De komende jaren zullen cruciaal zijn voor de richting die Europa kiest op het gebied van klimaat- en milieubeleid. Ondanks de politieke verschuivingen blijft de urgentie van de klimaatcrisis hoog en de manier waarop het nieuwe parlement en de Commissie hiermee omgaan zal bepalend zijn voor de toekomst van de EU.
Het is essentieel dat de EU blijft streven naar ambitieuze doelen om de klimaatverandering tegen te gaan en de biodiversiteit te beschermen, terwijl ze tegelijkertijd rekening houdt met de economische en sociale implicaties van deze maatregelen.
De uitdagingen zijn groot, maar de mogelijkheden om een duurzame en veerkrachtige toekomst op te bouwen, zijn evenzeer aanwezig.
Met vastberaden leiderschap, innovatieve oplossingen en een brede samenwerking tussen lidstaten, bedrijven en burgers, kan Europa een voorbeeld blijven voor de wereld in de strijd tegen klimaatverandering en voor het behoud van onze natuurlijke omgeving.
Koen Stuyck
Lees verder (inhoud juni 2024)
