Azerbeidzjan maakt zich op voor klimaattop COP29 en drijft de repressie op

Enkele weken voor de 29ste klimaattop die dit jaar plaatsvindt in Bakoe, de hoofdstad van Azerbeidzjan, deed Amnesty International een boekje open over kritieke kwesties als vrijheid van meningsuiting, maatschappelijke ruimte en klimaatrechtvaardigheid. Wij gingen luisteren naar de conclusies. En die zijn niet fraai. Bovendien blijkt de repressie sterk te zijn toegenomen sinds vorig jaar de kandidatuur van het land als COP29-gastheer bekend werd. Pikant detail: fossiele brandstoffen vertegenwoordigen 90 procent van de totale export en meer dan de helft van de overheidsinkomsten.

Waarom, oh waarom, een klimaattop laten ‘hosten’ door een belangrijke producent van olie en gas? Die vraag stelde u zich wellicht ook vorig jaar al, voor de top (COP28) in Dubai, en terecht.

Ten eerste hanteert de UNFCCC (de VN-organisatie die de klimaattop organiseert) een informele regel om de gastlocaties te roteren tussen verschillende wereldregio’s, om het geografische evenwicht te bewaren en het klimaat overal onder de aandacht te brengen.

Ten tweede kunnen volgens de UNFCCC olieproducerende landen bijdragen aan mondiale klimaatdoelen door aan te geven dat ook zij bereid zijn actie te ondernemen tegen klimaatverandering.

Ten derde moeten ze het natuurlijk ook logistiek en financieel aankunnen. Azerbeidzjan stelde zich kandidaat en dit werd door alle staten goedgekeurd.

Mensenrechtenschendingen en systematische onderdrukking

Er is breed gerapporteerd dat Azerbeidzjan talrijke mensenrechtenschendingen begaat en dat de bevolking te lijden heeft onder systematische onderdrukking. In de afgelopen jaren hebben verschillende rapporten de dagelijkse uitdagingen belicht waarmee de Azeri worden geconfronteerd, zoals zware beperkingen op de vrijheid van meningsuiting, willekeurige arrestaties en de onderdrukking van politieke tegenstanders.

Vrijheid van meningsuiting in Azerbeidzjan is een grote zorg en wordt vaak onderdrukt door een klimaat van systematische repressie. In de afgelopen jaren hebben de Azerbeidzjaanse autoriteiten maatregelen genomen om kritische stemmen te smoren, met name door beperkende perswetten en willekeurige arrestaties van journalisten en activisten. Een van hen is Anar Mammadli, bekend mensenrechtenactivist, die op 29 april 2024 werd gearresteerd (zie foto hieronder).

Vele onafhankelijke middenveldorganisaties werden gesloten, terwijl naar schatting 300 mensen vast worden gehouden onder politiek gemotiveerde beschuldigingen. De slachtoffers worden vastgehouden in slechte omstandigheden, ze mogen geen contact hebben met familie, advocaten en krijgen geen gepaste gezondheidszorg. Hun familie werd ook lastiggevallen met lastercampagnes of zelfs door hun bankrekeningen te bevriezen.

Ondanks toezeggingen om zich in te zetten voor mensenrechten, blijven aanhoudende schendingen de mogelijkheid van burgers om zich vrijelijk uit te drukken ernstig beperken. Talrijke internationale organisaties melden gevallen van intimidatie en bedreigingen tegen degenen die de regering durven bekritiseren.

Azerbeidzjan maakt gebruik van een reeks oneerlijke methoden om de vrijheid van meningsuiting te beperken onder het mom van wetten en administratieve maatregelen. In 2022 werd een nieuwe beperkende mediawet aangenomen, die mediakanalen verplicht zich bij de autoriteiten te registreren. Deze wet is gebruikt om onafhankelijke mediakanalen te sluiten op basis van willekeurige redenen.

Verplichtingen niet nagekomen

Desondanks ondertekende het land talrijke verdragen en conventies sinds de toetreding tot de VN in 1992, zowel op regionaal als internationaal niveau, waardoor bepaalde verplichtingen zijn ontstaan.

Op regionaal niveau verplicht het herziene Europese Sociaal Handvest Azerbeidzjan om jaarlijkse rapporten in te dienen bij het Europees Comité voor Sociale Rechten. Deze rapporten zijn bedoeld om bewijs te leveren van de uitvoering van de bepalingen van het Handvest. Hoewel Azerbeidzjan geen lid is van de Europese Unie, onderhoudt het bilaterale relaties op basis van een partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst die in 1999 werd ondertekend.

Op internationaal niveau ratificeerde Azerbeidzjan ook verscheidene mensenrechtenverdragen, waaronder het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (ICCPR), het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (ICESCR) en het Verdrag tegen Marteling en andere Wrede, Onmenselijke of Vernederende Behandeling of Bestraffing (CAT).

Als onderdeel van deze verplichtingen moet Azerbeidzjan periodieke rapporten indienen waarin de genomen stappen worden beschreven om de doelstellingen van de ondertekende verdragen te realiseren.

De humanitaire situatie in Nagorno-Karabach

Nagorno-Karabach is een regio binnen de internationaal erkende grenzen van Azerbeidzjan. De regio wordt voornamelijk bewoond door Armeniërs, die sinds eind jaren tachtig streven naar onafhankelijkheid. Spanningen liepen op tot een grootschalig militair conflict in 1991, dat eindigde in 1994 met de de facto afscheiding van Nagorno-Karabach van Azerbeidzjan en een massale bevolkingsverplaatsing.

Aan de ene kant vluchtten 400.000 Armeniërs naar Armenië als vluchtelingen uit Azerbeidzjan, terwijl 600.000 Azeri binnen Azerbeidzjan ontheemd raakten.

In 2022 sloot de Azerbeidzjaanse regering de Lachin-corridor af, de enige weg die Nagorno-Karabach met Armenië verbindt. Deze corridor is cruciaal voor het leveren van basisbehoeften zoals voedsel, medicijnen en brandstof aan de Armeniërs die nog in de regio wonen.

In februari 2023 voldeed Azerbeidzjan niet aan de opdracht van het Internationaal Gerechtshof om “de vrije doorgang van personen, voertuigen en goederen in beide richtingen langs de Lachin-corridor te waarborgen”. Door de blokkade ontstonden er ernstige tekorten aan voedsel en medische voorraden, en de humanitaire hulp van het Internationale Comité van het Rode Kruis en Russische vredestroepen bleek onvoldoende om aan de behoeften van de bevolking te voldoen.

De klimaatcrisis slaat toe met overstromingen, droogte en kusterosie

Volgens het ministerie van Ecologie en Natuurlijke Hulpbronnen van Azerbeidzjan vormt klimaatverandering een ernstige bedreiging voor het recht op gezondheid. Negatieve effecten, zoals overstromingen en droogte, kunnen de uitoefening van fundamentele rechten belemmeren en de inspanningen van staten om een gezonde omgeving te creëren bemoeilijken.

Azerbeidzjan kreeg in de afgelopen tien jaar te maken met verschillende klimaatgerelateerde effecten die vooral de gezondheid, landbouw en infrastructuur van het land hebben geraakt. Zo kreeg het land te maken met stijgende temperaturen, die leiden tot langere en intensere periodes van droogte.

Deze droogtes hebben de waterbeschikbaarheid verminderd, met name in plattelandsgebieden die afhankelijk zijn van irrigatie voor landbouw. Dit zette de landbouwproductiviteit en voedselzekerheid onder druk.

Het land kampt met steeds frequentere overstromingen, vooral in de Kura- en Aras-rivierbekkens. Die worden deels veroorzaakt door hevigere regenval, wat een gevolg is van klimaatverandering. Naast verlies van landbouwgrond veroorzaken ze schade aan woningen, infrastructuur en de volksgezondheid door verontreinigd drinkwater.

Door de stijgende temperaturen en de toenemende verdamping, alsook door aanhoudende droogtes, zijn de watervoorraden van Azerbeidzjan gedaald. Dit tekort leidde tot problemen met de drinkwatervoorziening en verminderde de productie in de landbouw, een belangrijke economische sector in het land.

De temperatuurstijgingen hebben ook tropische ziektes zoals malaria opnieuw doen opkomen. En de langere en hetere zomers zorgen voor meer hittegerelateerde gezondheidsrisico’s, vooral onder kwetsbare bevolkingsgroepen zoals ouderen en kinderen.

Klimaatverandering bedreigt ook de biodiversiteit van Azerbeidzjan. Droogte en hittegolven hebben invloed op de flora en fauna van het land, en bepaalde soorten planten en dieren worden met uitsterven bedreigd als hun natuurlijke habitats veranderen of verdwijnen.

Azerbeidzjan heeft ook een aanzienlijke kustlijn langs de Kaspische Zee, die onder druk staat door stijgende zeespiegels en kusterosie. Deze veranderingen bedreigen niet alleen de kuststeden en  -dorpen, maar ook de olieraffinaderijen en andere economische infrastructuur aan de kust.

Geen klimaatrechtvaardigheid zonder mensenrechten

De realiteit is dus dat ook Azerbeidzjan worstelt met de effecten van de klimaatverandering en dat het land aanpassingsmaatregelen moet nemen en duurzame klimaatoplossingen ontwikkelen.

Dankzij de grote inkomsten uit fossiele brandstoffen heeft het land nochtans de middelen om de nodige klimaataanpassingen te doen, maar of het autoritaire systeem een opening wil maken voor de behoeften van de bevolking blijft een open vraag.

Amnesty International benadrukt in haar communicatie alvast dat er geen klimaatrechtvaardigheid bestaat zonder mensenrechten. De organisatie vraagt om mensenrechten centraal te zetten in alle beslissingen over klimaatactie om een snelle, eerlijke en rechtvaardige overgang naar koolstofarme economieën te waarborgen.

Koen Stuyck

Lees meer:

COP29 Host Country Agreement Lacks Rights Protections. Azerbaijan Should Guarantee Rights of Civil Society Participants At Climate Conference (HRW): https://www.hrw.org/news/2024/10/10/cop29-host-country-agreement-lacks-rights-protections

For more detailed information on COP29, please visit our Q&A on the climate conference (HRW): https://www.hrw.org/news/2024/09/24/questions-and-answers-united-nations-climate-change-conference-cop29

COP29: States must press Azerbaijani authorities to end assault on civil society (Amnesty International) https://www.amnesty.org/en/latest/news/2024/10/cop29-azerbaijan-end-assault-on-civil-society/

Azerbaijan: The Human Rights Situation in Azerbaijan ahead of COP29 https://www.amnesty.org/en/documents/eur55/8314/2024/en/

Où en sont les droits humains en Azerbaïdjan, pays hôte de la COP29 ? https://www.amnesty.be/infos/actualites/article/droits-humains-azerbaidjan-pays-hote-cop29

COP29. Il faut libérer les journalistes et les activistes en Azerbaïdjan ! https://www.amnesty.be/veux-agir/agir-ligne/petitions/article/cop29-faut-liberer-journalistes-activistes-azerbaidjan

Lees verder (inhoud oktober 2024)